Şiî Mezheplerde Nikâh Akdi ve Boşanma

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 302 - 342, 14.12.2021

Ahmet Ekinci

Öz

Bu çalışmada toplumunun en önemli kurumu ve yapıtaşı durumunda olan aile müessesesinin temelinin atıldığı evlilik sözleşmesinin gerçekleşmesi ve sonlandırılması üç Şiî mezhebi bağlamında karşılaştırılmalı bir şekilde ele alınacaktır. İnsanlık tarihi kadar eski olan aile müessesesi, bir kadın ile bir erkeğin kendi iradeleriyle tam ve sürekli bir yaşam ortaklığı kurmak üzere dini veya hukuki şartlara uygun olan bir sözleşme doğrultusunda birleşmesiyle kurulmaktadır. Eşler arasında yapılan bu sözleşme ile gerek eşlerin birbirine karşı, gerekse aile fertlerine karşı hak ve sorumlulukları tespit edilmiş, aile yapısının sağlam temeller üzerine oturtulması ve ailenin sağlıklı bir şekilde varlığını devam ettirmesi amaçlanmıştır. Yazılı hukuk kurallarının olmadığı dönemlerde evlilik sözleşmesi toplumun tabi olduğu örf ve adetler doğrultusunda gerçekleştirilmiş, sözlü kurallar ve toplumsal geleneklere bağlı olarak sürdürülmüş, eşler arasında baş gösteren anlaşmazlıklar yine bu kurallar doğrultusunda çözüme kavuşturulmuştur. Evlilik sözleşmesinde, toplumsal hayatı düzenleyen ve toplumun işleyişini kolaylaştırmayı amaçlayan örf ile âdetlere uyulmaması durumunda uyarma, kınama gibi müeyyidelerin yanı sıra henüz yazılı hukuk sistemlerinin bulunmadığı bu dönemlerde birtakım cezai müeyyideler uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Zeydiyye, İsmâiliyye, Ca’feriyye, Evlenme, Boşanma.

Marriage Contract and Divorce in Shia Sects

Öz

In this study, the different points of the realization and termination of the marriage contract, in which the family institution, which is the most important institution and building block of the society, will be discussed comparatively in the context of the three Shia sects. The conjugal union, which is as old as the history of mankind, is established by a man and a man joining in accordance with a religious or legal agreement to establish a full and permanent life partnership with their own will. With this contract between spouses, the rights and responsibilities of spouses against each other and family members have been identified, it was aimed to establish the family structure on solid foundations and maintain the family's healthy existence. In periods when there were no written legal rules, the marriage contract was made in line with the customs and traditions that the society was subject to, and verbal rules and social traditions were maintained and disputes arising between spouses were resolved in line with such rules. In the marriage contract, in case of disregarding the customs and traditions, regulating social life and aim to facilitate the functioning of the society during these eras when there were no written legal systems yet, besides sanctions such as warnings and condemnations, a number of criminal sanctions were applied as well.

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Zaydiyya, Jafariyya, Ismailiyya, Marrige, Divorce

Kaynakça

• Âgâ, İsmail. “eş-Şîatu mine’l-karni’l-âşır ile’l-karni’l-işrîn”. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
• A.K, Kazı. “Notes On The Development of Zaidi Law”. çev. Kadir Demirci. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/ (2014), 183-189.
• Alevî, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. el-Câmi’u’l-kâfî fî fıkhi’z-Zeydiyye. 8 Cilt. Yemen: Müessesetü’l-Mustafa es-Sekafiyye, I., 2014.
• Cüveyr, Muhammed b. Ahmed. el-İsmâîliyye el-muâsıra; el-usûl el-mu’tekadât elmezâhirü’d- dîniyye ve’l-ictimâiyye. Riyad: Dâru’t-Taybe li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 2. Basım, 2002.
• Ekinci, Ahmet. “Caferî Fıkhının Doğuşu ve Dönemleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 33/33 (2019), 523-546.
• Ekinci, Ahmet. Zeydî Fıkhının Gelişimi ve Hâdî-İlelhak. İstanbul: Kitap Dünyası, 2019.
• Ekva’, İsmail b. Ali. ez-Zeydiyye neşetuhâ ve mu’tekaduhâ. Sana, III., 2000.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâîl. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyuddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetu’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1. Basım, 1950.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri. Ankara: Selçuk Yayınları, 1996.
• Hâdî-İlelhak, Yahya b. Hüseyin. Kitâbü’l-ahkâm fi’l-helâl ve’l-harâm. thk. Murtazâ b. Zeyd Mahatvarî. 2 Cilt. San’a: Mektebetü Bedr, 2. Basım, 2014.
• Hakyemez, Cemil. “Şiî İmâmiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmâmet”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (ts.), 7-36.
• Hayta, Mustafa. Klasik dönem Şiî-İmâmî Fıkıh Usulü Anlayışı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Doktora, 2014.
• Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. el-Muhtasar. Bağdat: Mektebetü’l-Ehliyye, 1383.
• Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ. Şerâ’i‘u’l-İslâm. thk. Seyyid Sâdık Şîrâzî. 4 Cilt, 1409. http://shiaonlinelibrary.com
• Hilmi, Mustafa. “eş-Şîatu’z-Zeydiyye ve ârâu Zeyd b. Hüseyin fi’l-İmâmet”, ts. http://www.alukah.net/Sharia/0/42222/
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. el-Hasen b. Ali. Vesâ’ilü’ş-Şîa. 22 Cilt. Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1397.
• İbn Bâbeveyh, Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Men lâ yahduruhü’l-fakîh. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Metbûat, 1. Basım, 1406.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbnü’l-Murtazâ. el-Bahru’z-zehhâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2001.
• İbnü’n-Nedim, Muhammed b. Ebi Yakub İshak b. Muhammed b. İshak. el-Fihrist. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Kadı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. De‘âimü’l-İslâm. thk. Asıf b. Ali Feyzî. 2 Cilt. İskenderiyye: Dâru’l-Meârıf, 1383.
• Kadı Nu’mân, Nu’mân b. Ebî Abdillah Muhammed b. Mansûr. İktisâr. Beyrut: Dâru’l-Evdâ’, 1. Basım, 1416.
• Kohlberg, Etan. “Shî’î Hadîth”. çev. M. Ali Büyükkara. EKEV Akademik Dergisi 2/2 (2000), 47-56.
• Kureşî, İdrîs İmâduddin. Uyûnü’l-ahbâr ve fünûnü’l-âsâr es-sebu’r-râbi’. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 2. Basım, 1986.
• Nevbahtî, Hasan b. Musa - Kummî, Sa‘d b. Abdullah. Firaku’ş-Şîa. Kahire: Dâru’r-Reşâd, 1. Basım, 1992.
• Nüveyhid, Adil. Mu’cemü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Nüveyhid, 2. Basım, 1988.
• Öz, Mustafa. “Şîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/sia
• Özen, Şükrü. “Nu‘mân b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/numan-b-muhammed
• Sanânî, Ahmed b. Kasım el-Ansî. et-Tâcü’l-müzheb li ahkâmi’l-mezheb Şerhu Metni’l-Ezhâr. 4 Cilt. Yemen: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1414.
• Strothmann, R. “Şîa”. İslam Ansiklopedisi. 11/502-513. İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi, 1993.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
• Şerif el-Murtazâ, Ali b. el-Hüseyin b. Musa b. Muhammed. el-İntisâr. Kum: Menşûrâtü’ş-Şerif el-Murtaza, 1391.
• Şeybî, Mustafa. es-Sılatu beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu’. Beyrut: Dâru’l-Endülüs, 3. Basım, 1982.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Hülâsatü’l-îcâz. Beyrut: Dârü’l-Müfîd, 2. Basım, 1414.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Risâletü’l-müt’a. Beyrut: Dârü’l-Müfîd, 2. Basım, 1414.
• Tan, Muzaffer. İsmâiliyye’nin Teşekkül Süreci. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2005.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmi Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 5. Basım, ts.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. el-İstibsâr. thk. Seyyid Hasan Mûsevî. 4 Cilt. Necef: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 2. Basım, 1376.
• Uyar, Mazlum. “Şiî Siyasî Düşüncesinin Şekillenmesi”. Dinî Araştırmalar Dergisi 2/5 (1999), 299-315.
• Yücel, Fatih. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/zeydiyye#2-fikih
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdullatif Tahâvî. Kuveyt: Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1984.
• Zeyd, Zeyd b. Ali. el-Mecmûʿu’l-hadîsî ve’l-fıkhî. thk. Abdullah b. Hamûd el-İzzî. Yemen: Mektebetü İmam Zeyd b. Ali, 1. Basım, 2002.