Certain Sufistic Remarks of Köstendilli Süleyman Şeyhî in his work called Medâr-ı Sâlikân

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 60 - 80, 30.06.2024

Mehmet Turan , Veysel Akkaya

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1476309

Öz

Since the Sufis tried to convey the situations they experienced, starting from the early periods, through the works or treatises they wrote, they inherited the moral principles of Sufism within the framework of the Quran and the Sunnah to the next generations. For this reason, many scholars, wise men, poets, writers, thinkers and intellectuals were educated in the Ottoman Empire, which had a wide geography. One of the important scholars, sages, mentors and personalities who convey the national and spiritual cultural heritage in this geography is Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi. Süleyman Şeyhî Efendi, who combined the Naqshbandi sect and the Akbari tradition, lived in Bulgaria, a region of the Ottoman Empire, in the 18th and 19th centuries, guided science and wisdom, and produced original works by writing more than thirty works. One of these works is his work called Medâr-ı Sâlikân. This work includes Sufi views generally adopted by the Nakshi sect and in which Süleyman Şeyhî Efendi made his own explanations on some points. In this context, the article firstly included the life and works of Süleyman Şeyhî, and then the following views of Şeyhî were selected and examined: Kelimât-ı Kudsiyye, râbıta, murâkabe, tawaccüh, letâif and cezbe.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Naqshbandi, Hâcegân, Süleyman Şeyhî, Medâr-ı Sâlikan.

KÖSTENDİLLİ SÜLEYMAN ŞEYHÎ’NİN MEDÂR-I SÂLİKÂN ADLI ESERİNDEKİ BAZI TASAVVUFÎ GÖRÜŞLERİ

Öz

Sûfîler, ilk dönemlerden başlamak üzere tecrübe ettikleri durumları, kaleme aldıkları eser veya risaleler vasıtasıyla aktarmaya çalıştıklarından tasavvufun Kur’ân ve sünnet çerçevesindeki ahlâkî prensiplerini, sonraki nesillere miras bırakmışlardır. Buna matuf olarak geniş bir coğrafyaya sahip olan Osmanlı devletinde pek çok âlim, ârif, şâir, edip, mütefekkir ve münevverler yetişmiştir. Bu coğrafyada millî ve mânevî kültür mirâsını aktaran önemli âlim, ârif, mürşit ve şahsiyetlerden biri de Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’dir. Nakşibendî tarikatı ile Ekberî geleneğini şahsında mezceden Süleyman Şeyhî Efendi, 18 ilâ 19. asırlarda Osmanlı’nın bir bölgesi olan Bulgaristan’da yaşayıp ilim ve irfan irşadında bulunmuş ve otuzdan fazla eser kaleme alarak özgün çalışmalar ortaya koymuştur. Bu çalışmalardan biri de Medâr-ı Sâlikân adlı eseridir. Bu eserde, genel olarak Nakşî tarikatının benimsediği ve Süleyman Şeyhî Efendi’nin bazı noktalarda kendine has açıklamalarda bulunduğu tasavvufî görüşler yer almaktadır. Bu bağlamda makalede öncelikle Süleyman Şeyhî’nin hayatı ve eserlerine yer verilmiş, akabinde Şeyhî’nin ele aldığı şu görüşleri seçilerek incelemeye tabi tutulmuştur: Kelimât-ı Kudsiyye, râbıta, murâkabe, teveccüh, letâif ve cezbe.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nakşibendilik, Hâcegân, Süleyman Şeyhî, Medâr-ı Sâlikan.

Kaynakça

• Aclunî, İsmail b. Muḥammed b. ʿAbdu’l-Hâdî el-Cerâhî el-ʿAclûnî ed-Dimeşkî Ebu’l-Fidâʾ. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehere mine’l-ehâdîs alâ elsineti’n-nâs. çev. Mustafa Genç. 4 Cilt. İstanbul: Beka Yayınları, 2019.
• Akkaya, Veysel. Aşk İncileri. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• Algar, Hamid. “Bahâeddin Nakşibend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/458-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Algar, Hamid. “Hâcegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/431. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Aynî, Mehmed Ali. Tasavvuf Tarihi. ed. Hüseyin Rahmi Yananlı. İstanbul: Büyüyenay, 2017.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı: Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 1 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Otto Yayınları, 7. Basım, 2020.
• Cürcanî, Seyyid Şerif. Ta’rifat: Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun - Abdurrahman Acer. Litera Yayıncılık, 2014.
• Elbanî, Muhammed Nasruddin. Silsiletu’l-ehâdîsid-daîfe ve’l-mevdûa. 14 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Meârif, 2008.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Erginli, Zafer (ed.). Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Etik, Arif. Farça-Türkçe Lügat. İstanbul: Salâh Bilici Kitabevi, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 6 Cilt. Dımeşk: Daru’l-Feyha, 2010.
• Gündüz, İrfan. “Tasavvufî Bir Terim Olarak Râbıta”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü Dergisi) 7-8-9-10 (1992 1989), 243-274.
• Haddâd, Ebî Abdillâh Muhammed b. Haddâd. Tahrîcu ehâdisi İhyâi ulûmi’d-din. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1987.
• Heyet. Sahabeden Günümüze Allah Dostları. çev. Yahya Atak vd. İstanbul: Şule Yayınları, 1996.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfu’l-Mahcûb: Hakikat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Bekr. Medâricu’s-sâlikîn fî Menâzili’s-sâirîn. thk. Ali b. Muhammed el-İmran vd. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2. Basım, 2019.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfredat: Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ebi’l-Ganâim Muhammed. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2015.
• Kundakçı, Mustafa. Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Divânı’nın Tenkitli Metni. Sakarya Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Öksüz, Haticetül Kübra. Köstendilli Süleyman Şeyhinin Mektubât-ı Erbâin, Terkîbât-ı Erbaîn ve Te’vilât-ı Erbaîn İsimli Eserleri (İncelem-Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Öztürk, Kevser. Köstendilli Süleyman Şeyhî’nin Kitâb-ı Tâlia fî Esrâri’l-İlâhiyyeti’s-Sermediyye İsimli Eseri (Metin-inceleme). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Safî, Fahreddin Ali. Reşahât. çev. Necip Fâzıl. İstanbul: Alem Ticaret Yayıncılık, ts.
• Safî, Fahreddin Ali. Reşehât. çev. Mustafa Özsaray. İstanbul: Semerkand Yayıncılık, 2017.
• Şeyh Ali Behcet Efendi. Âdâb-ı Nakşibendiyye. çev. Siraceddin Önlüer. İstanbul: Hacegân Yayınları, 2012.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Bahrü’l-velâye. Süleymaniye Ktp. H. Hüsnü Paşa No: 297.792.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Bahru’l-velâye: 1001 Sûfî. çev. Sezai Küçük-Semih Ceyhan. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2007.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Etvâr-ı Hâcegân. İstanbul Ünv. Ktp. Ty. Bl. No: 2242/2, 66a-84b.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Medâr-ı Sâlikân. İstanbul Ünv. Ktp. Ty. Bl. No: 2242/2, Vr. 43a.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Terkîbât-ı erbâin. Süleymaniye Ktp. M.Murad-M. Âkif,. No: 297.3.
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Usûlü’l-vusûl. İ.B.B Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, No: 1266 H:
• Şeyhî, Köstendilli Mollazâde Şeyh Süleymân Efendi. Zübdetü Nefehâti’l-Üns. Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa Koleks., nr. 00579-002.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Şemâil-i Şerîf Şerhi. çev. Mehmet Yaşar Kandemir. 3 Cilt. İstanbul: Tahlil Yayınları, 2016.
• Topbaş, Osman Nuri. İmandan İhsana Tasavvuf. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Tosun, Necdet. Bahaeddin Nakşbend Hayatı, Görüşleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Tûsî, Ebû Nasr Abdullah b. Alî b. Muhammed es-Serrâc. el-Lüma’: İslam Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
• Türer, Osman. “Letâif-i Hamse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/143. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Turan, Mehmet. Köstendilli Süleyman Şeyhî’ninMedâr-ı Sâlikân ve Etvâr-ı Hâcegân İsimli Eserleri (İnceleme ve Metin). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uludağ, Süleyman. “Murakabe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/204. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yıldırım, Birol. Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. “Cezbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/504. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Tasavvufi Meselelere Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları, 1997.