Bazı Ekmeklik Buğday Genotiplerinin Konya Ekolojik Koşullarında Tane Verimleri ile Tarımsal Özelliklerinin Korelasyonlarının Belirlenmesi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 13 - 28, 27.06.2021

Kemal Subaşı Ramazan Ayrancı

Öz

Bu araştırma Konya ekolojik koşullarında Uluslararası Kışlık Buğday Geliştirme Programı (IWWIP) kapsamında kuru koşullar için geliştirilen bazı ekmeklik buğday genotiplerinin ve Türkiye’de toplanan bazı yerel buğday çeşitlerinin sulu ve kuru koşullarda kuraklığa toleranslarının ve tarımsal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Deneme Konya’da Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü arazilerinde 2018-2019 yetiştirme sezonunda tesadüf blokları deneme planında bölünmüş parseller düzenlemesinde, üç tekerrürlü olarak kurulmuş; ana parsellerde sulu ve kuru uygulamalar, alt parsellerde ise 25 adet ekmeklik buğday genotipi kullanılmıştır. Çalışmada, genotiplerin verim, kuraklığa hassasiyet indeksi, bitki boyu, başakta tane sayısı, başakta tane ağırlığı ve klorofil içeriği özellikleri ile kuraklığa toleransları değerlendirilmiş ve özellikler arasındaki korelasyon ilişkiler incelenmiştir. Çalışmada ortalama tane verimi kuraklık uygulamalarında 441 kg/da (U2) sulu koşullarda ise 587 kg/da (U1) bulunmuş ve her iki uygulamanın ortalaması olarak genotiplerin tane verimleri 239 kg/da (G18) ile 801 kg/da (G11) arasında değişmiştir. Kuraklık uygulamasında sulu uygulamaya göre tane verimi %24.9 azalmıştır. Kuraklık hassasiyet indeksi değerleri 0.35 (G14) ile 1.79 (G12) arasında değişmiştir. G9 genel adaptasyon yeteneği en yüksek stabil genotip olarak belirlenmiştir. Değerlendirme sonucunda özellikler genel olarak kuraklık stresinden olumsuz etkilenmiştir. İncelenen özellikler arasında 21 basit ilişki belirlenmiş, bu ilişkiden 9 adeti istatistiki olarak önemli korelasyon katsayısına sahip olmuş, bunun 8 adeti olumlu ve önemli, 1 adeti ise olumsuz ve önemli olarak tespit edilmiştir. En yüksek seviyedeki ilişki başakta tane sayısı ile başakta tane ağırlığı arasında (r=0.93**) olduğu görülmüştür. Bu çalışmada, ıslah çalışmaları ile bazı ileri buğday ıslah hatlarına kuraklığa tolerans ve yüksek verimi destekleyen önemli özelliklerin kazandırıldığı; yerel buğday genotiplerinin ise kuraklığa adaptasyonu olmakla birlikte verim seviyelerinin oldukça düşük olduğu, ancak kuraklığa tolerans için yeni ıslah hatlarının geliştirilmesinde verim dışındaki özellikler üzerinden önemli bir gen kaynağı olarak kullanılabileceği düşüncesine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekmeklik buğday, verim, kuraklığa tolerans

Determination of the Correlations between Grain Yields and Agricultural Characteristics of Some Bread Wheat Genotypes in Konya Ecological Conditions

Öz

This study was carried out in Konya ecological conditions to determine agronomic features and drought tolerance of some bread wheat genotypes developed by International Winter Wheat Improvement Program (IWWIP) for dry conditions and some wheat landraces collected in Turkey.The trial was conducted according to randomized block design with three replications in crop growing season of 2018-2019 in Konya: irrigated and non-irrigated in the main parcels and 25 bread wheat genotypes in the sub-parcels. In the study, yield, drought sensitivity index, plant height, Number of grain and grain weight characteristics drought tolerance of genotypes were evaluated and the associations between traits were examined.The average grain yield in the study was found to be 441 kg / ha (U2) in drought applications and 587 kg / ha (U1) in irrigated conditions, and the average grain yields of the genotypes varied between 239 kg / da (G18) and 801 kg / da (G11) in both applications.The grain yield decreased by 24.9% in drought application compared to irrigated. Drought sensitivity index values was ranged from 0.35 (G14) to 1.79 (G12).G9 was determined as the stable genotype with the highest general adaptation ability. As a result of the evaluation, the characteristics were generally adversely affected by drought stress. Among the examined features 21 simple associations were determined, 9 of these relationships had a statistically significant correlation coefficient, 8 out of 81 associations were positive and significant and one were negative and significant. The highest correlation was determined between the number of grain per spike and grain weight per spike (r = 0.93 **).In this study, it was found that some advanced wheat breeding lines gained important features that support drought tolerance and high yield through breeding studies; Although local wheat genotypes have adaptation to drought, yield levels are quite low, but it is thought that they can be used as an important gene source for developing new breeding lines for drought tolerance, on characteristics other than yield.

Anahtar Kelimeler

Bread wheat, yield, drought tolerance

Kaynakça

• Adamsen, F. J., Pinter, P. J., Barnes, E. M., Lamorte, R. L., Wall, G. W., Leavitt, S. W., Kimball, B. A. (1999). Measuring wheat senescence with a digital camera. Crop. Sci., 39(3), 719-724. DOI: 10.2135/cropsci1999.0011183X003900030019x.
• Ahmadi, A., Baker, D. A. (2001). The effect of water stress on grain filling processes in wheat. Journal of Agricultural Science, 136(3), 257-269. DOI: 10.1017/S0021859601008772.
• Anonymous, (2014). JMP11, Jsl Syntax Reference. SAS Institute. ISBN:978-1-62959-560-3.
• Ayrancı, R. (2012). Farklı kuraklık tiplerinde ekmeklik buğday genotiplerinin fizyolojik, morfolojik, verim ve kalite özellikleri yönüyle ıslahta kullanılabilecek uygun parametrelerin belirlenmesi. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Ayrancı, R. (2020). Yield performances of winter wheat (T. aestivum) genotypes improved for dry environmental region of Turkey. Turkish Journal of Field Crops, 25(1), 74-82. DOI: 10.17557/tjfc.664891.
• Balkan, A., Gençtan, T. (2009). Bazı fotosentez organlarının ekmeklik buğdayda verim unsurları üzerine etkileri. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(2), 137-148.
• Blum, A. (1985). Breeding crop varieties for stress environments. Critical Reviews in Plant Sciences 2(3), 199-238. DOI: 10.1080/07352688509382196.
• Çekiç, C. (2007). Kurağa dayanıklı buğday (Triticum aestivum L.) ıslahında seleksiyon kriterleri olabilecek fizyolojik parametrelerin araştırılması. (Doktora tezi). Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Dencic, S., Kastori, R., Kobiljski, B., Duggan, B. (2000). Evaluation of grain yield and its components in wheat cultivars and landraces under near optimal and drought conditions. Euphytica, 113: 43-52. DOI: 10.1023/A:1003997700865.
• Fischer, R. A., Maurer, R. (1978). Drought resistance in spring wheat cultivars. I. Grain yield responses. Australian Journal of Agricultural Research, 29(5), 897-912. DOI: 10.1071/AR9780897.
• Geçit, H. H., Adak, M. S. (1990). Altı sıralı arpalarda gelişme ve olum süreleri ile tane verimi üzerine araştırmalar. A.Ü.Z.F. Yıllığı Cilt: 41(1-2), 151-157.
• Kalaycı, M., Aydın, M., Özbek, V., Çekiç, C., Ekiz, H., Yılmaz, A, Çakmak, İ., Keser, M., Altay, F., Kınacı, E., Dayıoğlu, R. (1998). Determination of drought resistant wheat genotypes and related morphological and physiological parameters under Central Anatolian conditions. TÜBİTAK Projesi Sonuç Raporu.
• Kalefetoğlu, T., Ekmekçi, Y. (2005). Bitkilerde kuraklık stresinin etkileri ve dayanıklılık mekanizmaları. G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Derg. 18(4), 723-740.
• Kaya, A. (2006). Çukurova’nın taban ve kıraç koşullarında bazı ekmeklik buğday genotiplerinin morfolojik ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Adana.
• Kimurto, P. K., Kinyua, M. G., Njoroge, J. M. (2003). Response of bread wheat genotypes to drought simulation under a mobile rain shelter in Kenya. African Crop Science Journal, 11(3), 225-234. DOI: 10.4314/acsj.v11i3.27572.
• Mohsin, T., Khan, N., Naqvi, F. N. (2009). Heritability, phenotypiccorrelation and path coefficient studies for some agronomic characters in synthetic elite lines of wheat. Journal of Food, Agriculture & Environment, 7(3-4), 278-282. DOI: 10.1234/4.2009.2552.
• Okuyama, L. A., Federizzi, L. C., Neto, J. F. B. (2004). Correlation and path analysis of yield and its components and plant traits in wheat. Ciência Rural, 34(6), 1701-1708. DOI: 10.1590/S0103-84782004000600006.
• Öztürk, A. (1999). Kuraklığın kışlık buğdayın gelişmesi ve verimine etkisi. Tr. J. of Agric. and Forestry Sciences, 23: 531-540.
• Partigöç. F. (2009). Konya yöresi yerel populasyonlarından seçilen ekmeklik buğday hatlarının sulu ve kuru koşullarda verim, kalite ve agronomik özelliklerinin belirlenmesi. (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya
• Polat, K. P. Ö., Ciftçi, E. A., Yağdı, K. (2015). Ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.)’da tane verimi ile bazı verim ögeleri arasındaki ilişkilerin saptanması. Tarım Bilimleri Dergisi, 21: 355-362. http://www.agri.ankara.edu.tr/dergi.
• Rampino, P., Pataleo, S., Gerardi, C., Mita, G., Perrotta, C. (2006). Drought stress response in wheat: physiological and molecular analysis of resistant and sensitive genotypes. Plant, Cell and Environment, 29(12), 2143-2152. DOI: 10.1111/j.1365-3040.2006.01588.x.
• Richards, R. A., Condon, A. G., Rebetzke, G. J. (2001). Traits to improve yield in dry environments: In Application of physiology in wheat breeding. (Ed: M. P. Reynolds, J. I. Ortiz-Monasterio), A McNab. P: 88-101, Mexico, CIMMYT.
• Shamsi, K., Petrosyan, M., Noor-Mohammadi, G., Haghparast, R. (2010). Evaluation of grain yield and its components in three bread wheat cultivars under drought stres. J. of Animal & Plant Sci., 9(1), 1117-1121. http://www.m.elewa.org/JAPS/2010/9.1/5.pdf.
• Subhani, G. M., Chowdhry, M. A. (2000). Correlation and path coefficient analysis an bread wheat under drought stres and normal conditions. Pakistan Journal of Biological Sciences, 3(1), 72-77. https://docsdrive.com/pdfs/ansinet/pjbs/2000/72-77.pdf.
• TUİK, (2019). Türkiye İstatistik Kurumu. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Tarim-111, Erişim Tarihi: 31.01.2020.
• USDA, (2018). https://www.usda.gov/oce/commodity/wasde/
• Yürür, N., Turan, Z. M., Çakmakçı, S. (1987). Bazı ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinin Bursa koşullarında verim ve adaptasyon yeteneği üzerine araştırmalar. Türkiye Tahıl Sempozyumu (TUBİTAK), 6-9 Ekim 1987, 59-69, Bursa.