ZİNCİRLİ HÜRRİYET: TEODOR KASAP’IN KANUN-İ ESASİ İLE İMTİHANI

Year 2023, , 209 - 233, 01.01.2023

Gökhan Demirkol

https://doi.org/10.33431/belgi.1178747

Abstract

Osmanlı Devleti’nde basının doğuşu ve gelişimi 19. yüzyılda gerçekleşmiştir. 1831 yılında Takvim-i Vekayi’nin yayımlanması ile başlayan Türkçe gazetelerin serüveni 1860 yılında Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayımlanması ile farklı bir boyuta geçmiş, basın için bir hukuki düzenlemeye ihtiyaç duyulmuştur. 1864 yılında bu ihtiyacın karşılanması amacıyla Matbuat Nizamnamesi yayınlanmıştır. Ancak muhalefetin basın yoluyla düşüncelerini ifade etmeleri üzerine 1867 yılında Kararname-i Âli yayınlanarak siyasal iktidara basın üzerinde idari tedbir alma yetkisi verilmiştir. Matbuat Nizamnamesi’ni işlevsiz duruma getiren bu kararname Osmanlı Devleti’nde basın özgürlüğünün gelişimini de engellemiştir.
1876 yılında Kanun-i Esasi’nin yayınlanması Osmanlı basını tarafından basın özgürlüğünün gelişmesi adına önemli bir adım olarak değerlendirilmiştir. Kararname-i Âli’nin yürürlükten kaldırılması ve yeni bir basın yasasının hazırlanması ile basın özgürlüğüne kavuşma beklentisi içindeki dönem basını, 1877 yılında patlak veren Osmanlı-Rus savaşı ile ilan edilen sıkıyönetim ve Kanun-i Esasi’nin rafa kaldırılması sonrası tüm umutlarını kaybetmiştir.
Kararname-i Âli’nin yayımlandığı 1867 yılından Kanun-i Esasi’nin askıya alındığı 1877 yılına kadar geçen süre zarfında Türk Basın Tarihi literatürüne geçen pek çok sansür uygulaması bulunmaktadır. Bu dönem içerisinde öne çıkan olaylardan birisi de Kanun-i Esasi’ye dair yayımladığı bir karikatür yüzünden 3 yıl hapis cezası alan Hayal mizah dergisinin sahibi Teodor Kasap’ın davasıdır. Bu çalışma; Teodor Kasap’ın dava sürecini ve davanın hukuksal dayanaklarını konu edinmektedir. Bu kapsamda; “Dava sürecinin aşamaları nelerdir ve nasıl bir hukuki mevzuat uygulanmıştır?”, “Dava sürecinde davalı Teodor Kasap’ın savunması nasıl bir hukuki çerçevede gerçekleşmiştir?”, “Dava, basın-iktidar ilişkisi noktasında nasıl bir öneme sahiptir?”, “Davanın Türk Basın Tarihi açısından önemi nedir?” sorularına cevap aranmaktadır. Betimsel Araştırma Tasarımı motifinin kullanıldığı çalışmada İçerik Analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma 1877 Şubat-Mayıs ayları ile sınırlandırılmıştır.

Keywords

Teodor Kasap, Kanun-i Esasi, Hayal Mizah Dergisi, Basın Özgürlüğü

CHAINED FREEDOM: THE TEST OF TEODOR KASAP WITH THE KANUN-İ ESASİ

Abstract

The birth and development of the press in the Ottoman Empire took place in the 19th century. The adventure of Turkish newspapers, which started with the publication of Takvim-i Vekayi in 1831, took a different dimension with the publication of Tercüman-ı Ahval newspaper in 1860, and a legal regulation was needed for the press. In 1864, the Matbuat Nizamnamesi was published in order to meet this need. However, upon the opposition's expressing their thoughts through the press, Kararname-i Âli was published in 1867 and the political power was given the authority to take administrative measures over the press. This decree, which made the Matbuat Nizamnamesi dysfunctional, also prevented the development of freedom of the press in the Ottoman Empire.
The publication of Kanun-i Esasi in 1876 was considered by the Ottoman press as an important step for the development of press freedom. The press of the period, which was expecting freedom of the press with the repeal of the Kararname-i Âli and the preparation of a new press law, lost all hope after the martial law declared with the Ottoman-Russian war that broke out in 1877 and the abolition of Kanun-i Esasi.
During the period from 1867, when the Kararname-i Âli was published, to 1877, when the Kanun-i Esasi was suspended, there were many censorship practices in the Turkish Press History literature. One of the prominent events during this period is the case of Teodor Kasap, the owner of the Hayal humor magazine, who was sentenced to 3 years in prison for a cartoon he published about Kanun-i Esasi. This work discusses Teodor Kasap's litigation process and the legal basis of the case. In this respect, it is attempted to answer the questions of “What are the stages of the litigation process and what kind of legal legislation has been applied?”, “What kind of legal framework was the defense of the defendant Teodor Kasap during the trial process?”, “What is the importance of the case in terms of press-power relationship?”, “Turkish Press What is its historical significance?”. Content Analysis method of Descriptive Research Design was used in this study. The study was limited to February-May 1877.

Keywords

Teodor Kasap, Kanun-i Esasi, Hayal Humor Magazine, Press freedom

References

• RESMİ YAYINLAR
• “Dersaadette ve Memalik-i Şahanede Tabʻ u Neşr olan Her Nevi Gazete ve Evrak-ı Havadis-i Mülkiye ve Politika Tabʻ u Neşri Hakkında Nizamname”, Düstur, Tertip I, C. 2, s. 220-226.
• “Divan-ı Ahkam-ı Adliyenin Nizamname-i Dahiliyesidir”, Düstur, Tertip I C. 1, s. 325-342.
• “Kanun-i Esasi”, Düstur, Tertip I, C. 4, s. 4-20.
• “Mecelle-i Ahkam-ı Adliye’den kitab-ı hâmis aşar”, Düstur, Tertip I C. 4, s. 93-376.
• “Usul-i Muhakeme-i Ticarete Dair Nizamname”, Düstur, Tertip I Cilt I, s. 780-810.
• KİTAP VE MAKALELER
• Çeviker, Turgut (1986), Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü 1, İstanbul: Adam Yayınları.
• Demirkol, Gökhan (2016), “Tanzimat Mizahının Sonu: 1877 Matbuat Kanunu Tartışmaları ve Osmanlı’da Mizah Dergilerinin Kapanması”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.9, S.2, s. 686-710.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2004), Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
• Ertuğ, Hasan Refik (1970), Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi Cilt 1, İstanbul: Yenilik Basımevi.
• İnuğur, M. Nuri (2005), Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• İskit, Server (1943), Türkiye’de Matbuat İdareleri ve Politikaları, Ankara: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları.
• Kayaokay, İlyas (2018), “Dîvân Edebiyatında Bir Fıkra Tipi: Pinti Hamit”, Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, S. 19, s. 159-170.
• Koloğlu, Orhan (2005), Türkiye Karikatür Tarihi, İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Köprülü, Fuat (1928), “Pinti Hamid”, Türkiyat Mecmuası, C. 2, s. 415-416.
• Kuntay, Mithat Cemal (1944), Namık Kemal, Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında I, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Kuru, Selim Sırrı (2010), “Sümbülzade Vehbi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 140-141.
• Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy (2013), Osmanlı’da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Neuman, W. Lawrence (2010), Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, çev. Sedef Özge, İstanbul: Yayın Odası.
• Sevük, İsmail Habib (1940), Yeni Edebi Yeniliğimiz, Tanzimattan Beri I, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Topuz, Hıfzı (2003), II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Turan, Ali (2020), “Divan-ı Ahkam-ı Adliye: Kuruluşu, Teşkilatı ve İşleyişi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku ABD, Kırıkkale.
• Turan, Ali (2021), “Osmanlı Devleti’nde Ceza Muhakemesine Dair Hukuki Bir Düzenleme: Divan-ı Ahkam-ı Adliye’ce Hazırlanan Muvakkat Talimatname (1869), Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29/2, s. 1167-1211.
• Tümer, Günay (1993), “Circis”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 26.