Armenians from the Perspective of Scandinavian Missionaries: Karen Jeppe and Kvindelige Missions Arbejdere’s Activities in Urfa

Year 2025, Issue: 30, 471 - 497, 01.07.2025

Yıldız Deveci Bozkuş

https://doi.org/10.33431/belgi.1669015

Abstract

In the literature on the events of 1915, missionary activities have generally been examined through the influence of major powers such as the United States, Britain, France, and Germany. However, the roles of Scandinavian missionaries during this period have not been sufficiently studied. Particularly in the context of the collapse of the Ottoman Empire following World War I and subsequent developments, it is evident that the records and reports of Scandinavian missionaries have not received adequate attention. This study will provide a detailed examination of the structure of the Norwegian Women’s Missionary Workers’ Organization (Kvindelige Missions Arbejdere, or KMA) and its activities during and after the Armenian deportations, which have been only marginally addressed in the literature. In this context, the study aims to explore the primary motivations behind the activities of Scandinavian missionaries in Anatolia, their perceptions of Turks and Muslims, and how these perceptions were reflected in their activities and reports.

Keywords

KMA , Missionary , Ottoman , Armenian , Scandinavian , Urfa

İSKANDİNAV MİSYONERLERİN PERSPEKTİFİNDEN ERMENİLER: KAREN JEPPE VE KVİNDELİGE MİSSİONS ARBEJDERE’NİN URFA FAALİYETLERİ

Abstract

1915 Olaylarıyla ilgili literatürde, misyonerlik faaliyetleri genellikle ABD, İngiltere, Fransa ve Almanya gibi büyük güçlerin etkileri üzerinden incelenmiştir. Ancak, İskandinav misyonerlerinin bu süreçteki rolleri yeterince araştırılmamıştır. Özellikle Birinci Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve devamındaki gelişmeler bağlamında, İskandinav misyonerlerinin kayıtları ve raporlarına yeterli önem verilmediği göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, literatürde sınırlı şekilde ele alınan Norveçli Kadın Misyoner Çalışanlar Kurumu (KMA) veya diğer adıyla Kvindelige Missions Arbejdere’nin yapısı ve Ermeni Tehciri sırasında ve sonrasındaki faaliyetleri detaylı bir şekilde incelenecektir. Osmanlı Devleti’nde Ermenilerle ilgili faaliyetlerde bulunan çok sayıda İskandinav misyoner bulunmasına rağmen, daha çok Amerikan, İngiliz, Fransız ve Alman misyonerlerinin rolleri üzerine yoğunlaşılmıştır. İngiliz, Fransız ve Alman misyonerlerinin Anadolu’daki etkileri üzerine pek çok çalışma yapılmışken, İskandinav misyonerleri üzerine yapılan araştırmalar sınırlı kalmıştır. Bu bağlamda, bu çalışma, İskandinav misyonerlerinin Anadolu’daki faaliyetlerinin temel nedenlerini, Türkler ve Müslümanlara dair algılarını ve bu algıların faaliyetleri ile raporlarında nasıl yansıdığını açıklamayı amaçlamaktadır.

Keywords

KMA , Misyonerlik , Osmanlı , Ermeni , İskandinav , Urfa

References

• Kaynakça Arşiv Belgeleri HR. SYS. 2884-42 Akademik Dergi Makaleleri
• Abrahamyan, Victoria (2024), “Extra-ordinary cooperation between ordinary Ottomans: creation of the first Armenian refugee settlements in the Syrian Jazira, 1918–1926”, Contemporary Levant, S.9(2), (ss.169–185).
• Alan, Gülbadi ve Tekin Aycan (2021), “Kendi Kaynaklarında Yakındoğu Muavenet Heyeti’nin Kafkasya Bölgesindeki Faaliyetleri (1919-1920)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S. 31(15), (ss.41-78).
• Bermúdez Qvortrup, Natalia (2021), “The Bodil Biørn collection and its community of records: A responsibility with the victims”, Arkivarforeningen, Norsk Arkivforum, S.27, (ss.111-142).
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2014), “Mary Caroline Holmes’ un ‘Urfa’da Ermeni Yetimhanesi’ Adlı Eserinde Urfa’daki İşgal Yılları ve Ermeni Yetim Çocukları”, Journal of Turkish Studies, S.4(9), (ss.341-370).
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2020), “Ortadoğu’da Ermeni Diasporası: İran, Lübnan ve Suriye Ermenilerine Dair Tarihi Bir Değerlendirme”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi S.7(3), (ss.1399-1430).
• Deveci Bozkuş, Yıldız (2020), “Anadolu’dan ABD’ye Göç Eden Ermeniler: Gemi Kayıtlarına Dair Bir Değerlendirme”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.10(2), (ss.571-587).
• Fildis, Ayşe Tekdal (2012), “The American Board’s Vision of Protestant Anatolia and Fostering Armenian Nationalism 1810-90”, Middle Eastern Studies, S.48(5), (ss.735–47).
• Gözübüyük, Sevil (2018), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Cizvit Tarikatının Yayılmasında Fransız Elçilerin Rolü”, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, S.5(12), (ss.635-654).
• Kocabaşoğlu, Uygur (2013), Cyrus Hamlin: Misyoner, Eğitimci, Müteşebbis”, Kebikeç, S.36, (ss.83-104).
• Kılıç, Remzi (2006), “Misyonerlik ve Türkiye’ye Yönelik Misyoner Faaliyetleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S.19, (ss.327-342).
• Küçük, Mehmet Alparslan (2009), “Anadolu’da “Protestan Ermeni Milleti’nin Oluşumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.50(2), (ss.153-186).
• Küçük, Evren (20108), “İskandinavya Çalışmaları Açısından Başbakanlık Osmanlı Arşivinin Önemi”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.61, (ss. 415-428).
• Kuzucu, Serhat (2016), “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti ile İskandinav Ülkeleri Arasındaki Ticari İlişkiler (İsveç ve Danimarka-Norveç)”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.35(13), (ss.402-426).
• Nichols, Joel A. (1998), “Mission, Evangelism, and Proselytism in Christianity: Mainline Conceptions as Reflected in Church Documents”, Emory Int'l L. Rev., S.12, (s.563).
• Okkenhaug, Inger Marie (2015), “Religion, relief and humanitarian work among Armenian women refugees in Mandatory Syria, 1927-1934”, Scandinavian Journal of History, Special Issue: Mission, Relief, and Development: Gender and Nordic Missions in Transnational and Humanitarian Settings, c. 1890-1960, S.40(3), (ss.432-454).
• Okkenhaug, Inger Marie (2010), “Scandinavian Missionaries, Gender and Armenian Refugees during World War I. Crisis and Reshaping of Vocation”, Social Sciences and Missions, S.23(1), (ss.63-93).
• Sönmez, Serpil (2021), “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Katolikleştirme Yöntemleri ve Katolik Propagandasına Karşı Yürütülen Mücadele”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.27, (ss.320-346).
• Yücel, İdris (2011), “Bir misyonerlik uygulamasının teorisi ve pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.14(7), (ss.65-86).
• Watenpaugh, Ketih David (2010), “The league of nations' rescue of Armenian genocide survivors and the making of modern humanitarianism, 1920–1927”, The American Historical Review, S.115(5), (ss.1315-1339).
• White, Ann (1988), “Counting the Cost of Faith: America's Early Female Missionaries”, Church History, S.57(1), (ss.19-30).
• John Jr., Witte (2001), “A Primer on the Rights and Wrongs of Proselytism”, Cumberland Law Review, S.31, (ss.619-629).
• Qvortrup, Natalia Bermúdez (2021), “The Bodil Biørn Collection and its Community of Records: A Responsibility With the Victims”, Arkivhistorie, Samlingsforvaltning, Nye Perspektiver, Arkivarforeningen, Oslo, (ss.111-142).
• Kitaplar, Bildiriler ve Tezler
• Açıkses, Erdal (2003), Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Akgün, Seçil Karal (1994), “Kendi Kaynaklarından Amerikalı Misyonerlerin Türk Sosyal Yaşamına Etkisi (18201914)”, X. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.2121-2145.
• Alan, Gülbadi (2002), “Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Bosch, David J. (1991), Transforming Mission: Paradigm Shifts in Theology of Mission, New York: Maryknoll, Orbis Books.
• Asbridge, Thomas (2010), The Crusades: The Authoritative History of the War for the Holy Land, New York: Ecco Pub.
• Barkey, Karen (2008), “The Transformation of The Eighteenth Century”, In Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective, Cambridge: Cambridge University Press, s.193–196.
• Bech, Svend Cedergreen (1982), Hos et Folk Uden Land, Copenhagen: GEC Gad.
• Güher, Ebru (2022), “Amerikan Yakın Doğu Yardım Komitesi’nin Adana ve Çevresinde Kadın ve Kız Çocuklarına Yönelik Faaliyetleri (1919-1922)”, XIX. Türk Tarih Kongresi (III. Cilt – II. Kısım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.1507-1539.
• Gülbadi Alan (2016), “Osmanlı Ülkesinde Amerikan Board Kadınları”, V. Uluslararası Canik Sempozyumu – Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın Sempozyumu Bildiri Kitabı (1-3 Nisan 2016), ,(edt.) Osman Köse, C.I, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yay., s.711-751.
• Güngör, Erol (1999), Türkiye'de Misyoner Faaliyetleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Goddard, Hugh (2001), A History of Christian-Muslim Relations, Great Britain: Edinburgh University Press.
• Lundgreen-Nielsen, Flemming (1992), “Grundtvig og danskhed”, In Dansk Identitetshistorie, vol. III, Copenhagen, 9-187. English summary vol. IV, s.553-54.
• Masters, Bruce (2001), Christians and Jews in the Ottoman Arab World: The Roots of Sectarianism, United Kingdom: Cambridge University Press.
• Mateos, Urfalı (1962), Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant Andreasyan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Myhre, Ahlstrand S. (2020), “Women in the Armenian Genocide”, Danimarka Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danimarka.
• Okkenhaug, Inger Marie (2020), “Spiritual Reformation and Engagement with the World: Scandinavian Mission, Humanitarianism, and Armenians in the Ottoman Empire, 1905–1914, Christian Missions and Humanitarianism in The Middle East, 1850-1950, Brill Pub. ss. 90-109.
• Özbek, Pınar (2009), “Missionaries and Near East Relief Society in The U.S. Foreign Policy Towards The Armenian Question, 1915-1923”, Master’s Thesis, Middle East Technical University, Ankara.
• Sørensen, Nils Arne (2018), “Humanitarianism (Denmark)”, in 1914-1918, International Encyclopedia of the First World War, ed. Ute Daniel, Peter Gatrell, Oliver Janz, Heather Jones, Jennifer Keene, Alan Kramer ve Bill Nasson, Berlin: Freie Universität Berlin, s.11-19.
• Tetik, Ahmet, Cihan Güneş ve Yusuf Serdar Demirtaş (2014), Halep Sığınma Evi, 1922-1927: Danimarkalı Karen Jeppe Tarafından Tutulan Kayıtlar, İstanbul: ALFA Arşiv Yayınları.
• Uçar, Fethullah (2018), “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı-Danimarka İlişkileri 1839-1918”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Dijital Kaynaklar
• Bjørnlund, Matthias ve Elyse Semerdjian, “Karen Jeppe (1876-1935): “Mother of Armenians”, Houshamadyan, https://www.houshamadyan.org/mapottomanempire/vilayetaleppo/sandjak-of-aleppo/religion/missionaries.html Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2023.
• Bjørnlund, Matthias “Harput – Misyonerler”, Houshamadyan, (2015), https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/mamuret-uel-aziz-vilayeti/harput-ovasi/din/misyonerler.html Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2023.
• Henschen, Daniel ve Peter Lodberg, “Kvindelige Missions Arbejdere.” Danmarks Nationalleksikon, https://lex.dk/Kvindelige_Missions_Arbejdere Erişim Tarihi: 4 Ocak 2023.
• Griffith, Sidney H. Christianity and Islam in Historical Perspective: A Christian’s View, Catholic University of America, s.1-34, Erişim Tarihi: 31.05.2025 (https://www.lectio-divina.org)
• Lous, Eva, “Karen Jeppe: Denmark’s First Peace Philosopher.” The Danish Peace Academy, http://www.fredsakademiet.dk/library/ukjeppe.htm Erişim Tarihi: 4 Ocak 2023.
• “Karen Jeppe – Danish friends of Armenians”, https://allinnet.info/history/karen-jeppe-danish-friends-of-armenians/ Erişim Tarihi: 4 Ocak 2025.
• “Karen Jeppe, (1876–1935)” http://www.uacla.com/karen-jeppe.html (Çevrimiçi) Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024. “Birth of Maria Jacobsen November 6, 1882”, https://www.stjohnarmenianchurch.org/birth-of-maria-jacobson/ Erişim Tarihi: 4 Ocak 2025.
• “Biography of Karen Jeppe “Mother of Armenians” published in Houshamadyan”, https://elysesemerdjian.com/blog/biography-of-karen-jeppe-mother-of-armenians-published-in-houshamadyan Erişim Tarihi: 12 Aralık 2024.