II. MEŞRUTİYETİN İLANINDAN TATİL-İ EŞGAL KANUNU’NA (1909) OSMANLI PAYİTAHTINDA İŞÇİ HAREKETLERİ

Year 2017, Volume: 2 Issue: 14, 568 - 579, 01.07.2017

UMUT Karabulut ÖMER FARUK Özkul

Abstract

Tanzimat
Dönemi öncesi Osmanlı Devleti’nde, devletin geleneksel ekonomik yapısından
mütevellit işçi sınıfı kavramı oluşamamıştı. Ancak Tanzimat Dönemi ile birlikte
muhtelif alanlarda yüzünü Batı’ya dönen Osmanlı Devleti, ekonomik olarak da
Batılılaşma aşamasını başlatmıştır. Payitaht İstanbul gibi kozmopolit liman
kentleri de Batı ekonomisinin Osmanlı Devleti’yle tanışmasında ve Osmanlı
toprakları üzerinde nüfuz sahibi olmasında etkili olmuştur. Bunun sonucunda
ise, Batı işçilerine ait sosyo-ekonomik taleplere dayalı hak arama mücadelesi
ve protesto kültürü Osmanlı işçilerini de etkilemiştir. Meşrutiyet’in ikinci
kez ilan edilişi ile de birlikte İstanbul ve liman kentlerindeki işçiler başta
olmak üzere Osmanlı işçileri, mevcut sosyo-ekonomik duruma dair
memnuniyetsizliklerini ve isteklerini daha özgür bir şekilde dile getirmeye
başlamış ve Tatil-i Eşgal Kanunu’na (1909) kadar sürecek olan yoğun bir grev
dalgası başlatmışlardır. Bu makalenin amacı ise bu süre zarfında işçi
hareketlerinin, kozmopolit bir limana sahip Payitaht İstanbul’da nasıl
seyrettiğini ve Osmanlı işçilerinin nasıl sınıfsal bir nitelik kazanmaya
başladığını incelemektir.

Keywords

Osmanlı işçileri, Payitaht İstanbul, Tatil-i Eşgal Kanunu (1909), İşçi hareketleri, II. Meşrutiyet, Liman işçileri.

References

• A. Gazeteler İkdam Serbestî Tanin
• B. Döneme Dair Gazetelerde Yer Alan Haberler “Ahenk Refikimizden:”, Serbestî, No. 24, 15 Zilkade 1326, 26 Teşrinisani 1324, 9 Aralık 1908, Çarşamba, s. 4.
• “Anadolu Şimendiferi”, Tanin, No. 46, 19 Şaban 1326, 2 Eylül 1324, 15 Eylül 1908, Salı, s. 3.
• “Anadolu Şimendiferi Grevi”, Tanin, No. 49, 22 Şaban 1326, 5 Eylül 1324, 18 Eylül 1908, Cuma, s. 2-3.
• “Avusturya Vapurlarına Binmeyiniz!”, Tanin, No. 71, 14 Ramazan 1326, 27 Eylül 1324, 10 Ekim 1908, Cumartesi, s. 5.
• “Birinci Divan-ı Harb-i Örfî”, Tanin, No. 263, 7 Cumadelevvel 1327, 14 Mayıs 1325, 27 Mayıs 1909, Perşembe, s. 2.
• “Boykotaj”, Serbestî, No. 24, 15 Zilkade 1326, 26 Teşrinisani 1324, 9 Aralık 1908, Çarşamba, s. 4.
• “Dün Geceki Nümayişler”, Tanin, No. 68, 11 Ramazan 1326, 24 Eylül 1324, 7 Ekim 1908, Çarşamba, s. 1.
• “Evvelki Akşam Adalara Hareket Edecek…”, Tanin, No. 1, 4 Recep 1326, 19 Temmuz 1324, 1 Ağustos 1908, Cumartesi, s. 4.
• “Gümrük Hamallarının Tatil-i Eşgali”, Tanin, No. 228, 26 Saferülhayr 1327, 7 Mart 1325, 20 Mart 1909, Cumartesi, s. 3.
• “Hamal Esnafı”, Tanin, No. 254, 28 Rebiülahir 1327, 5 Mayıs 1325, 18 Mayıs 1909, Salı, s. 4.
• “Hamalların Grevi”, Tanin, No. 231, 29 Saferülhayr 1327, 10 Mart 1325, 23 Mart 1909, Salı, s. 4.
• “Hamalların Grevi”, Tanin, No. 233, 2 Rebiülevvel 1327, 12 Mart 1325, 25 Mart 1909, Perşembe, s. 3.
• “Küçük Havadisler”, Tanin, No. 237, 6 Rebiülevvel 1327, 16 Mart 1325, 29 Mart 1909, Pazartesi, s. 4.
• “Lloyd’un Ziyanı”, İkdam, No. 5252, 16 Zilhicce 1326, 27 Kânunuevvel 1324, 9 Ocak 1909, Cumartesi, s. 3.
• “Mavnacılar”, İkdam, No. 5248, 10 Zilhicce 1326, 21 Kânunuevvel 1324, 3 Ocak 1909, Cuma, s. 3.
• “Mitingi Tertib Edenler”, Tanin, No. 236, 5 Rebiülevvel 1327, 15 Mart 1325, 28 Mart 1909, Pazar, s. 3.
• “Ne Yapmalıyız?”, Tanin, No. 71, 14 Ramazan 1326, 27 Eylül 1324, 10 Ekim 1908, Cumartesi, s. 4.
• “Nümayişler”, İkdam, No. 5162, 11 Ramazan 1326, 24 Eylül 1324, 7 Ekim 1908, Çarşamba, s. 2.
• “Şark Şimendiferleri”, Tanin, No. 51, 24 Şaban 1326, 7 Eylül 1324, 20 Eylül 1908, Pazar, s. 7.
• “Tramvay Arabacı ve Kondüktörleri”, Tanin, No. 14, 17 Recep 1326, 1 Ağustos 1324, 14 Ağustos 1908, Cuma, s. 3.
• C. İkincil Kaynaklar Ahmad, Feroz (2016). İttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akşin, Sina (2014). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara.
• Aslan, Taner (2009). “II. Meşrutiyet Dönemi İşçi Hareketleri ve Bu Hareketlerin Meydana Getirdiği Sorunlar Üzerine Bir Deneme”, OTAM, Sayı: 25, 33-63.
• Çetinkaya, Y. Doğan (2004). 1908 Osmanlı Boykotu, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Demir, Erol (1995). “Türkiye’de İşçileşme Süreçleri”, Toplum ve Bilim, Sayı: 66, 69-85.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara.
• Dığıroğlu, Filiz (2014). “Selanik Ekonomisinde Unutulmuş Bir Alan: Tütün Üretimi, Ticareti ve Reji (1883-1912)”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, Sayı: 43, 227-272.
• Doğan, Cem. “II. Meşrutiyet Dönemi Çalışma Hayatına Bakışlar: Gümrük Hamalları Grevi Örneği”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, der. Hasan Bahar, Konya 2013, s. 539-548.
• Elmacı, Mehmet Emin (1997). “1908 Avusturya Boykotunda Liman İşçileri”, Kebikeç, Sayı: 5, 155-162.
• Kabacalı, Alpay (2016). Talât Paşa’nın Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Kansu, Aykut (2015). 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karabulut, Umut (2014). İzmir Kentinde Siyasi Protesto Kültürü (1908-1912), Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• Karakışla, Yavuz Selim. “Osmanlı Sanayi İşçisi Sınıfının Doğuşu 1839-1923”, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950, der. D. Quataert ve E. J. Zürcher, İletişim Yayınları, İstanbul 2017, s. 27-54.
• Koç, Yıldırım (2013). “II. Abdülhamit, İttihat ve Terakki ve Osmanlı İşçi Sınıfı”, Bilim ve Ütopya, Sayı: 233, 1-5.
• Koç, Yıldırım (2003). Türkiye İşçi Sınıfı ve Sendikacılık Hareketi Tarihi, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Nacar, Can (2016). “20. Yüzyılın Başında İstanbul Limanı: Hamallar Dersaadet Rıhtım Şirketi ve Osmanlı Hükümeti”, Kebikeç, Sayı: 41, 51-66.
• Onur, Hakkı (1977). “1908 İşçi Hareketleri ve Jön Türkler”, Yurt ve Dünya, Sayı: 2, 277-295.
• Ortaylı, İlber (1981). İkinci Abdülhamit Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Ökçün, A. Gündüz (1982). Ta’til-i Eşgal Kanunu, 1909 Belgeler-Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Quataert, Donald (1987). Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadî Yayılımı ve Direniş (1881-1908), Yurt Yayınları, Ankara.
• Toprak, Zafer (2016). Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, Tarık Zafer (2009). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt:1 İkinci Meşrutiyet Dönemi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, Mete (1978). Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınevi, İstanbul. Tunçay, Mete. ”Cumhuriyet Öncesinde Sosyalist Düşünce”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt:1, Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, ed. T. Bora ve M. Gültekingil, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s. 296-309.
• Yıldırım, Kadir (2013). “II. Abdülhamid Dönemi İstanbul’unda İşçi Hareketleri”, I. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, Sayı: 1, 311-323.
• Zürcher, Erik Jan (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.