BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA OSMANLI ORDUSUNDA FİRARİ ASKERLERİN EŞKIYALIK OLAYLARI VE BUNLARA KARŞI ALINAN ÖNLEMLER –MARAŞ ÖRNEĞİ-

Year 2020, Volume: 2 Issue: 20, 2685 - 2712, 01.07.2020

Adem Çalışkan

https://doi.org/10.33431/belgi.710883

Cited By: 1

Abstract

1914’te Birinci Dünya Savaşı’na katılan ve aynı anda birçok cephede savaşan Osmanlı Devleti, seferberlik ilanı ile üç milyona yakın Müslim-Gayrimüslim askerle zor şartlarda topraklarını müdafaa etti ve İtilaf Devletleri’ne karşı önemli mukavemetler gösterdi. Ancak bu savaşta Osmanlı Ordusu’ndan dört yüz bin asker şehit olurken, altı yüz bin askerde yaralandı, üç yüz bin’i de İtilaf Devletleri tarafından esir edildi. Fakat Osmanlı’nın bu savaştaki en büyük sorunu ordudan çeşitli nedenlerle firar edenler veya bakaya kalanlardı. Özellikle savaş sonuna doğru Osmanlı Ordusu’ndan firar edenlerin sayısı beş yüz bin’i bulmuştu. Bu nedenle firari ve bakayaları engellemek için yeniden seferberlik ilan eden Osmanlı, asker alımına ilişkin bir takım yeni düzenlemeler getirdi. Ancak uzun süren savaşlar, askerler arasında psikolojik tükenmişlik ve haklı bir dava için savaşıldığına inanılmaması, itilaf Devletleri’nin propagandaları, iaşe sorunları, salgın hastalıklar ve askerlerin geride kalan ailelerini merak etmesi gibi nedenler Osmanlı Ordusu’nda firarların devam etmesine veya askere alınacakların bakaya kalmasına neden oldu. Bu nedenle devletin savaş sırasında önemli ölçüde halletmesi gereken sorunların başında firari ve bakaya askerler ve bunların neden olduğu sorunlar oldu. Bunların yanı sıra kentlerdeki siviller tarafından oluşturulan eşkıya ya da çetelerde asayiş ve düzeni bozan diğer bir önemli hadise idi.
Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşı’nda Ahz-ı Asker Usulü çerçevesinde asker temin ettiği kentlerden biride Maraş’tı. Ancak şehirde sayıları 35.000 ile 46.000 civarında Müslüman ve Gayrimüslim asker ya bakaya kaldı ya da firar etti. Kentte firariler ile bakayaları yakalamak ve asayişi sağlamak için büyük çaba gösteren Osmanlı Devleti, burada hemen gerekli tedbirleri aldı. Firari askerlerin yakalanması için peşlerine Jandarma birlikleri gönderildi ve firarilerin yakalanmaları sağlandı. Bazen firarilerin yakalanmasında şehirde yaşayan halkta yardım etti. Bununla birlikte kentte firar edip, bakaya kalanlar ile eşkıyalık olaylarına karışan askerler hakkında hazırlanan cetvellerde buradaki görevli komutanlar tarafından hazırlandı. Özellikle bu cetvellerde en fazla sayıyı oluşturanlar ordudan firar eden veya bakaya kalanlardı. Hazırlanan bu cetvellere göre sadece Müslümanlar değil Gayrimüslim askerlerden de firar etmiş ya da bakaya kalmış olanlar ile bunlardan eşkıyalık olaylarına karışanlarda vardı. Bunun yanı sıra kentteki halktan eşkıyalık faaliyetinde bulunanların neden olduğu asayiş problemleri de bu dönemde çözülmesi gereken önemli bir sorundu. Merkeze sunulan bu cetvellerde hem ordudan firar edip eşkıyalık eden hem de halktan çete kurup eşkıyalık yapanlar ile hâlâ firari olan asker ve sivil eşkıyalarında ölü veya sağ olarak yakalananların sayıları da merkeze bildirilmişti. Şehirdeki bu olumsuz hadiselerden farklı olarak kent ve çevresinde yaşanan Ermeni isyanları, kıtlıklar ve ortaya çıkan salgın hastalıklar da şehre büyük zararlar verdi. Ancak bütün bu olumsuz hadiselere rağmen Maraş halkı, başta Çanakkale Cephesi olmak üzere Irak-Suriye, Kafkas, Filistin-Gazze, Hicaz-Yemen ve Galiçya Cephesi gibi birçok cephede savaşarak şehit düştü veya gazi oldu. Özellikle kentin Fransızlar tarafından işgaline karşı da büyük bir direniş sergileyen Maraşlılar, Milli Mücadele Dönemi’nde kurdukları çeteler ile Fransızlara karşı çok büyük mukavemet sergileyerek kentlerini savundular. Bunun üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Maraş’a “İstiklal Madalyası” ile “Kahramanlık” unvanı verildi.

Keywords

Osmanlı, Birinci Dünya Savaşı, Maraş, Asker, Firari, Eşkıyalık

References

• KAYNAKÇA Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube
• DH.EUM.2.Şb.26/40/3_1, 1 Ağustos 1332/14 Ağustos 1916, DH.EUM.2.Şb.26/40/3_1, 1 Ağustos 1332/14 Ağustos 1916
• DH. EUM.2.Şb.68/35/1_1, 17 Mart 1331/30 Mart 1915
• DH.EUM.2.Şb.71/24/1_1b, 4 Mayıs 1331/17 Mayıs 1915
• DH.EUM.2.Şb.9/78/1_1,21 N.1334/ 2 Ağustos 1915
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube
• DH.EUM.6.Şb.17/58/1_1, 11 Haziran 1333/11 Haziran 1917
• DH.EUM.6.Şb/17/71/1_1, 15 Temmuz 1333/15 Temmuz 1917
• DH.EUM.6.Şb.20/6/1_2, 29 Ağustos 1333/29 Ağustos 1917
• DH.EUM.6.Şb.40/23/1_1, 16 Ramazan 1336/25 Haziran 1334/25 Haziran 1918
• DH.EUM.6.Sb.17/26_11, 21 Temmuz 1330/3 Ağustos 1914’ten 31 Mayıs 1333/31 Mayıs 1917
• DH.EUM.6.Şb.19/5/7_1, 21 Temmuz 1330/3 Ağustos 1914’ten 30 Haziran 1333/30 Haziran 1917
• DH.EUM.6.Şb.22/49/4_1, 6 Eylül 1333/6 Eylül 1917
• DH.EUM.6.Şb.27/47/3_1, 1 Teşrin-i evvel 1333/ 1 Ekim 1917
• DH.EUM.6.Şb.34/22/3_1, 7 Mart 1918
• DH.EUM.6.Sb.32/82_1-10, 10 Mart 1334/10 Mart 1918, 24 Şubat 1134/24 Şubat 1918
• DH.EUM.6.Sb_37/13_1-12, 30 Nisan 1334, 14 Mayıs 1334, 30 Nisan 1918, 14 Mayıs 1918
• DH.EUM.6.Sb_37/38_1-2, 21 Mayıs 1334/21 Mayıs 1918
• DH.EUM.6.Sb_49/94_1-34, Teşrinievvel 1334/7 Ekim 1918
• Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı
• DH.SFR.668/12/1_1-3, 10 Ağustos 1333/10 Ağustos 1917
• DH.SFR.53/78/1_1-2, 9 Mayıs 1331/22 Mayıs 1915
• DH.SFR.79/50/1_1-2, 6 Ağustos 1333/6 Ağustos 1917
• DH.SFR.99/328/1_1, 25 Mayıs 1335/25 Mayıs 1919
• DH.SFR.464/127/1_1-3, 28 Şubat 1330/13 Mart 1915
• DH.SFR.466/99/1_1-3, 16-17 Mart 1331/29 Mart 1915
• DH.SFR.466/127/1_1-3, 19 Mayıs 1331/1 Haziran 1915
• DH.SFR.469/110/1_1-2, 21 Nisan 1331/4 Mayıs 1915
• DH.SFR.470/153/1_1, 30 Nisan 1331/13 Mayıs 1915
• DH.SFR.475/20/1_1, 29 Mayıs 1331/11 Haziran 1915
• DH.SFR.474/38/1_1, 24 Mayıs 1331/6 Haziran 1915
• DH.SFR.476/48/1_1, 6 Haziran 1331/19 Haziran 1915
• DH.SFR.529/22/1_1, 6 Ağustos 1332/19 Ağustos 1916
• DH.SFR.556/101/1_1, 11 Haziran 1333/11 Haziran 1917
• DH.SFR.560/82/1_1, 29 Temmuz 1333/29 Temmuz 1917
• DH.SFR.566/59/1_1, 22 Eylül 1333/22 Eylül 1917
• DH.SFR.98/295/1_1, 24 Nisan 1335/24 Nisan 1919
• DH.ŞFR.575/104, 12.1.1334/ 12 Mart 1918
• DH.SFR.597/80/1_1, DH.SFR.597/80/1_1, 6 Kanuni Evvel 1334/ Aralık 1918
• Dahiliye Nezâreti İdâre-i Umumiye Belgeleri
• DH.I.UM.EK.31/89/1_1-2, 3 Nisan 1333/10 C.1335/3 Nisan 1917
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi
• DH.SN.THR.66/4/1_1-2, 12 Teşrinisani 1331/ 25 Kasım 1915
• Yıldız Esas Evrakı
• Y.EE.33/102/1_1-2, Y.EE.35/77/1_1,6 R. 1327/27 Nisan 1909
• Diğer Kaynaklar.
• Ahmet Reşit Bey (2014). İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerim Yaptıklarım1890-1922, Haz. Nur Özmel Akın, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Alparslan, Yaşar ve Yakar, Serdar. (2009), Seyahatname, Şehir Tarihi ve Coğrafya Kitaplarına Göre Maraş. Ukde Kitaplığı:66,Maraş Tarihi Serisi:26, Kahramanmaraş.
• Arabacı, Zeynep.(2017).“Birinci Dünya Savaşı Öncesi Ve Savaş Döneminde Aşılama Uygulamaları Ve Hemşirelik.” Sağlık akademisi, Cilt:2, Sayı:1, Kastamonu, ss.40-50
• Armaoğlu, Fahri.(2007). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1915. Cilt1-2, Genişletilmiş 16.Baskı, İstanbul: Alkım.
• Arslan Mehmet.(2014). Çanakkale Muharebeleri Esnasında Osmanlı Devleti’nde Asker Alma Hizmeti ve Askerlik Şubeleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Çanakkale.
• Atalay, Besim.(2008). Maraş Tarihi ve Coğrafyası. Ukde Kitaplığı:45,Maraş Tarihi Serisi:17, Ed.Yaşar Alparslan, Serdar Yakar, Kahramanmaraş. Atnur, İbrahim Ethem (2019). “Türklerin I. Dünya Savaşı, İşgalden Kurtuluşunun 100. Yılında Bayburt.” Ed. Süleyman Çiğdem, vd., Bayburt Üniversitesi Yayınları No: 21,Erzurum, ss.83-86.
• Ayna, Bayram. (2018). “Maraş ve Çevresinde Kürt Eşkıyaları (1917-1918)” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Cilt: IV, Sayı: XIII/ Aralık, ss.453-439.
• Beşikçi, Mehmet (2015). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Bozkurt, İbrahim.(2018). “Tanin Gazetesi’ne Göre I.Dünya Savaşı’nın Başlama ve Osmanlı Devleti’nin Savaşa Giriş Süreci.” Sosyal Bilimler Dergisi,Yıl: 5, Sayı: 22, Nisan, ss. 239-265.
• Çabuk, Mustafa .(2008). Maraş’ta Misyoner Faaliyetleri Ve Misyoner Okulları. Ed. Yaşar Alparslan, Serdar Yakar, Ukde Kitaplığı:51,Maraş Tarihi Serisi:21, Kahramanmaraş.
• Çabuk, Mustafa. (2018). “Amerikan Board Arşivi’ne Göre Misyonerlerin Adana, Antep ve Maraş’ta Müslüman Halka Yönelik Faaliyetleri.” Journal of History Studies, Volume 10 Issue 10.ss.47-56.
• Çabuk, Mustafa.(2015). “Amerikan Board Arşivine Göre; 1878–1879 Zeytun’daki Ermeni İsyanı Ve Amerikalı Misyonerler.” Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkis hor Turkic Volume 10/5 Spring,s. 132 p. 131-140
• Çalışkan, Adem.(2019). “XIX. Yüzyıl Ve XX. Yüzyıl Başlarında Maraş Ve Kazalarında Salgın Hastalıklar Ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Önlemler.” Sağlık – Toplum – Bilim Akademik Araştırmalar, Ed. Durmuş Ali Arslan, Gülten Arslan- Halil Çakır, Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Çankaya, Özlem. (2919). “Millî Mücadele Dönemi’nde Asker Firarileri.” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 15, Sayı:29. s. 175-203.
• Çapan, Fatma.(2016). “Doğu Roma İmparatorluğu(Bizans) Döneminde Maraş Ve Çevresinin Stratejik Önemi.” Uluslararası Selçuklu Döneminde Maraş Sempozyumu 17-19 Kasım 2016, III. cilt, Kahramanmaraş, ss.176-191.
• Çelik, Kemal.(2001). Mut Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Karar Defteri ve Milli Mücadele'de Mut. Atatürk Kütür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk’ün 120. Doğum Yıldönümü ’ne Armağan, Ankara.
• Dinçaslan, A.Latif. (2008). Zeytun Ve Çevresindeki Ermeni İsyanları 1895-1921. Ed. Yaşar Alparslan, Serdar Yakar, Ukde Kitaplığı:52,Maraş Tarihi Serisi:22, Kahramanmaraş.
• Doğan, Orhan (2014). Maraş’ın İstiklal Mücadelesi, Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş. Ed. Orhan Doğan, Ramazan Avcı, Serdar Yakar, Kahramanmaraş Valiliği, İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, ss.65-78.
• Doğan, Ayhan. (2001). “Maraş’ta Misyonerlik Faaliyetleri (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XX. Yüzyılın Başlarında).” Selçuk Üniversitesi, sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:11, Konya. ss.271-285.
• Doğan, Ayhan.(2014).Çanakkale’den Cumhuriyet’e Maraşlı Şehitler, Ankara.
• Emecen, Ferudun M., Yavuz Sultan Selim I, Yitik Hazine Yayınları, İzmir 2010
• Erdaş, Sadık (2015). “Ortadoğu’da Bir Alman Projesi: Yıldırım.” 100. Yılında I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, ss.177-202.
• Eyicil, Ahmet .(2014). Dulkadiroğulları Beyliği Dönemi (1337-1522), Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Ed. Orhan Doğan, Ramazan Avcı, Serdar Yakar, Kahramanmaraş Valiliği, İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, ss.35-38.
• Eyicil, Ahmet. (2013). “Osmanlı Döneminde Maraş’ın Nüfusu Ve Sosyal Yapısı.” Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu I.Cilt, 4-6 Ekim 2012 Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, ss.23-95
• Eyicil, Ahmet.(2008), Osmanlı’nın Son Döneminde Maraş’ta Ermeni Siyasi Faaliyetleri, Ankara: Gün.
• Eyicil, Ahmet.(2009). Yakın Çağda Kahramanmaraş. Ed. Yaşar Alparslan, Serdar Yakar, Ukde Kitaplığı:75,Maraş Tarihi Serisi:28, Kahramanmaraş.
• Eyicil, Ahmet.(2014). Yakın Çağda Kahramanmaraş (1850-1920). Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Ed. Orhan Doğan, Ramazan Avcı, Serdar Yakar, Kahramanmaraş Valiliği, İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, ss.55-58.
• Faroqh, Suraiya (2006.).Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Çev. Emine sonnur Özcan, İstanbul: Doğubatı. Genel Kurmay Başkanlığı.(2008), Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 Cilt VIII, Genelkurmay Basımevi Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı.
• Gökhan, İlyas ve Kaya, Selim.(2008). İlkçağdan Dulkadirlilere Kadar Maraş. Kahramanmaraş: Ukde.
• Güler, Mürsel (2019). Sakarya Meydan Muharebesi Öncesi Asker Alım Faaliyetleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, İstanbul.
• Gümüşalan, Nermin.(2015). “Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Ülke Genelinde Yaşanan Sosyo- Ekonomik Sıkıntıların Maraş Bölgesi Üzerindeki Etkileri.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:14, Sayı:2,ss.431-445.
• Gümüşalan, Nermin.(2013). “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Maraş Şehrinde asayiş Faaliyetleri(1908-1920).”Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu III. Cilt, 4-6 Ekim 2012 Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş, ss.299-312
• Günay, Nejla.(2009). “Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Maraş Yöresinde Sosyal Yapı Değişmeleri ve Bu Değişmede Ermeni-Fransız Rolü.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 51, ss. 235-258.
• Gürbüz, Adnan.(2009). “16-17. Yüzyıllarda Maraş Şehrinde Sosyal Ve Ekonomik Hayat.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:9, Sayı:9,ss.165-170.
• İpek, Nedim (2015). “Şark Mültecileri.” I. Dünya Savaşı Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, s.445-476.
• İbn İyas .(2016).Yavuz’un Mısır’ı Fethi ve Mısır’da Osmanlı İdaresi, Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul: Yeditepe.
• Kalaycı, İrfan.(2018). “Sona Erişinin 100. Yılında 1. Dünya Savaşı’nın Ekonomik Cephesine Dâir Bir İnceleme.” Avrasya Etüdleri 54/2018-2 ss.179-210.
• Karal, Enver Ziya. (2011). Osmanlı Tarihi. IX. Cilt, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı 1908-1918, Türk Tarih Kurumu Basımevi. 3.Tıpkıbasım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karpat, K.H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul: Timaş.
• Koç, Kemalettin. (2010). “Kahramanmaraş'ta Sosyal Hayatın Fiziki Yapıya Etkisi (Sosyal, Kültürel, Ekonomik Yapı ve Şehirleşme Tarihi).” Ed. Yaşar Alparslan, Serdar Yakar, Ukde Kitaplığı:83,Maraş Tarihi Serisi:17, Kahramanmaraş.
• Okur, Mehmet ve Göktaş, Serdar.(2014). “ Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Meclis-i Umumi’de Görüşülen Başlıca Askerî Meseleler.” 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Uluslararası Sempozyum 20-21 Kasım 2014 İstanbul, Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü İstanbul, s.283-310.
• Özçelik, İsmail. (2005). Millî Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi (Adana, Antep, Maraş, Urfa) 1919-1921. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırmaları Merkezi, Ankara.
• Sakin, Orhan.(2008). Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu, İstanbul: Ekim.
• Söylemez, Faruk (2014). Yeni Çağda Maraş (1522-1789). Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Ed. Orhan Doğan, Ramazan Avcı, Serdar Yakar, Kahramanmaraş Valiliği, İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, ss.45-54.
• Şahin, Harun (2010). XX. Yüzyılın Başlarında Maraş Sancağı’nın İktisadi, Mali Ve Sosyal Durumu. Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Şahin, Harun (2011). “Osmanlı Döneminde Maraş’ta İktisadi Faaliyetler: 19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:3, 2011,ss. 1057 -1076.
• Şahin, Harun (2015). XX. Yüzyılın Başlarında Maraş Sancağı’nın İktisadi, Mali Ve Sosyal Durumu. Kahramanmaraş: Öncü.
• Tank, Bekir (2013). “Almaya ve Avusturya Belgelerinde Maraş 1878-1923.” Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu II.Cilt, 4-6 Ekim 2012 Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Belediyesi,Kahramanmaraş,ss.409-430.
• Taş A.(2013). “Osmanlı Döneminde Maraş’ın Emniyeti. ” Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu III. Cilt, 4-6 Ekim 2012 Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Belediyesi, Kahramanmaraş,ss.275-297. Taş, N. Fahri.(2018). “Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Kazanımları.” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE) XI-I, ss. 21-32
• TBMM, İ : 31, Cilt:1, 3 .10.1339 /10 Haziran 1921, s.438.
• Temizgüney, Firdes.(2019). “Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Devletine Sığınan Rus Askeri Mülteciler Meselesine Genel Bir Bakış”, Hıstory studıes, Volume 11, Issue 1, February ,ss.261-283.
• Topal, Cengiz.(2013). Firar Suçları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Tosun, Ulvi Ufuk .(2010). “Eskişehir İstiklâl Mahkemesi Karar Defterine Bazı Suç Çeşitleri.” Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED-67, Ocak, Erzurum, ss.601-614.
• Tosun, Ulvi Ufuk. (2018). “Mütareke Dönemi’nde Asker Firarilerinin İç Güvenliğe Etkileri.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 11 Sayı: 57 Haziran, ss.171-175.
• Ünalp F. Rezzan.(2018). “Birinci Dünya Harbi Sonunda Maraş’ın İtilaf Devletlerince İşgali ve Maraş Savunması.” Akademik Bakış 205, cilt:11, Sayı:22, Yaz,ss.205-235.
• Ürkmez, Naim. (2015). “Eşkıyalığın Engellenmesine Dair Sultan II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Rapor.” ETÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I/1, Aralık, ss.31-64
• Yakar, H. İ.(2014).Gaziantep Savunması Hatıralar-Belgeler. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, Ankara: Epa-Mat.
• Yaşar, Hakan (2016). “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Firari Askerler Sorununa Dair Genel Bir Değerlendirme.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32,Bahar, ss.5-41.
• Yetişkin, Mehmet.(2014). “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Maraş’ın Sosyo-Kültürel Ve Ekonomik Durumu.” Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Ed. Orhan
• Doğan, Ramazan Avcı, Serdar Yakar, Kahramanmaraş Valiliği, İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, ss.59-63
• Yıldırım, Burcu .(2009). Birinci Dünya Savaşı Sırasında Asker Ailelerine Devletin Yaptığı Yardımlar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.