SOVYETLER BİRLİĞİ, LOZAN ANTLAŞMASI VE TÜRKİYE

Year 2021, Issue: 22, 241 - 253, 01.07.2021

Umut Bekcan

https://doi.org/10.33431/belgi.897962

Abstract

Sovyetler Birliği (SSCB), Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı’nı destekledi. Türkiye, SSCB gibi Marksizm-Leninizm temelinde sosyalist bir ideolojiye sahip değildi. Emperyalist devletlerle mücadele ortak paydası Türkiye’ye yurt savunmasında SSCB’den antiemperyalizm ideolojik desteği ile silah ve cephane yardımı almasını sağladı. Emperyalist devletlerin hakim olmadığı Türkiye, SSCB için tampon görevi gördü ve kuşatılmaktan kurtardı. Kuşkusuz, SSCB’nin bu politikasının ideolojik temeli/sebebi vardı. Doğu halklarının, ezilen/yoksul halkların kendilerini sömüren güçlü, emperyalist devletlere karşı uyanmasını/ayaklanmasını, ilk aşamada ulusal devrimlerini gerçekleştirmelerini istiyordu. Savaşın sonunda imzalanan Lozan Antlaşması, Türkiye için bir zaferdi. Türkiye’nin topraklarını düşmanlardan temizlemesi SSCB için de memnuniyet vericiydi. Hatta SSCB, Lozan’ı egemen bir devletin kurulmasını sağlayan, Türkiye halkının ulusal direniş ve manevi canlanma yolunu açan bir antlaşma olarak değerlendiriyor, geçmişteki Türk (Osmanlı) hükümetlerinin hayal bile edemeyeceği büyük bir kazanım olarak görüyordu.
Bu bağlamda, bu çalışmada iki temel varsayım ortaya kondu. Birincisi, SSCB’ye göre Lozan Antlaşması, Türkiye için büyük bir başarı olsa da antlaşma aynı zamanda batılı ülkelere bir taviz anlamına geliyordu. Ayrıca, konferans süreci anti-Sovyet bir ortama sahipti. Türkiye’nin batılı ülkelerle uzlaşması/uzlaşma süreci SSCB’yi dışlamayı da beraberinde getirmişti. İlkiyle bağlantılı ikinci varsayım ise; savaşlardan yorgun düşen Türkiye, ülkenin ve yeni sistemin/rejimin inşası için en kısa sürede barışı sağlamayı amaçlıyordu. Bir başka deyişle, SSCB’nin taviz içerdiğini düşündüğü antlaşma ve öncesi süreç, Türkiye’nin barış mücadelesini ve gerçekçi bir dış politikayı yansıtıyordu.
Çalışmada öncelikle, Büyük Taarruz’un sona ermesinden Lozan Antlaşması’nın imzalanması kadar olan süreçte SSCB’nin taviz olarak görüp eleştirdiği noktalar ve anti-Sovyet hava üzerinde duruldu. Ardından SSCB’nin bu eleştirel bakışına adeta cevap niteliğindeki Türkiye’nin bu dönemde uyguladığı politikanın nedenleri ortaya kondu.

Keywords

Kurtuluş Savaşı, Sovyetler Birliği, Türkiye, Lozan Konferansı, Boğazlar, Lozan Antlaşması

SOVIET UNION, TREATY OF LAUSANNE AND TURKEY

Abstract

Soviet Union supported Turkey’s War of Independence. Turkey, unlike the USSR did not have a socialist ideology based on Marxism-Leninism. Common denominator of struggle against imperialist states provided anti-imperialism ideological support with weapon and ammunition aid to Turkey in the war. Turkey which was not dominated by the imperialist states, acted as a buffer for the USSR and saved from being surrounded. Undoubtedly, this policy of the USSR had an ideological basis/reason. The USSR wanted the oppressed/poor peoples of the East to awaken/revolt against the powerful, imperialist states to realize their national revolution at the first stage. The Treaty of Lausanne signed at the end of the war, was a victory for Turkey. Turkey’s liberating its territory from the enemies was gratifying for the USSR. Even the Soviet Union considered the Treaty of Lausanne as which enabled the establishment of a sovereign state and paved the way national resistance and spiritual revival of the people and saw it as a great achievement that the Turkish (Ottoman) governments of the past could not have imagined.
In this context, two basic assumptions were put forward in this study. First, according to the USSR, the Treaty of Lausanne, though a great success for Turkey, but also meant a concession to Western countries. Also, the conference process had an anti-Soviet environment. Turkey's rapprochement with Western countries/reconciliation process had brought about the exclusion of the USSR. The second assumption related to the first is; Turkey which fell tired of war aimed to make peace as soon as possible to construct the country and the new system/regime. The treaty and its pre-period that the USSR thought contained compromises, reflected Turkey's struggle for peace and a realistic foreign policy.
In the study first, in the period from the end of the Great Offensive to the signing of the Treaty of Lausanne, the points that the USSR regarded as compromises and the anti-Soviet atmosphere were focused on. Then, as a response to this critical view of the USSR, reasons of Turkey’s policy implemented during this period were put forward.

Keywords

War of Independence, Soviet Union, Turkey, Lausanne Conference, Turkish Straits, Treaty of Lausanne

References

• Aralov, S. İ. (1997), Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları 2, Çev. H. A. Ediz, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Churchill, Winston (1929), The World Crisis, The Aftermath, London: Thornton Butterworth Limited.
• Çiçerin, G. V. (1961), Stati i Reçi po Voprosam Mejdunarodnoy Politiki, Moskva: İzdatelstvo Sotsialno-Ekonomiçeskoy Literaturı.
• Diplomatiçeskiy Slovar (1971), Tom 2, Moskva: İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• Dokumentı Vneşney Politiki SSSR (1961), Tom 5, Moskva: Gosudarstvennoye İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• Dokumenti Vneşney Politiki SSSR (1962), Tom 6, Moskva: Gosudarstvennoye İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• Gazi Mustafa Kemal (2015), Nutuk, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Gökay, Bülent (1998), Bolşevizm ile Emperyalizm Arasında Türkiye 1918-1923, Çev. S. Yalçın, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gurko-Kryajin, V. A. (1925), Blijniy Vostok i Derjavı, Moskva: Nauçnaya Assotsiatsiya Vostokovedeniya.
• Hasanlı, Cemil (2015), “Sovyetler Birliği’nin Lozan Konferansından Beklentileri”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu, Cilt I, der. D. Türker, M. Saygın, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, s. 3-14.
• İnönü, İsmet (1998), İsmet İnönü’nün Hatıraları I, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• İnönü, İsmet (1998), İsmet İnönü’nün Hatıraları II, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• İvaşin, İ. F. (1957), “Naçalo Polosı Mirnogo Sosuşestvovaniya Dvuh Sistem, Borba Sovetskogo Gosudarstva za Ustanovleniye Ekonomiçeskih i Diplomatiçeskih Otoşeniy s Kapitalistiçeskimi Stranami”, İstoriya Mejdunarodnıh Otnoşeniy i Vneşney Politiki SSSR 1870-1957, Moskva: Vısşaya Partiynaya Şkola Pri TsK KPSS, s. 145-174.
• Lenin, Vladimir (1960), Polnoye Sobraniye. Soçineniy. Tom 11, Moskva: İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• Lenin, Vladimir (1970), Polnoye Sobraniye. Soçineniy. Tom 45, Moskva, İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• Meyer, Mihail Serefimoviç (2009), “Arşiv Belgeleri Işığında Lozan Konferansı Sırasında Türk-Rus İlişkileri”, Çev. F. Yapıcı, Gazi Akademik Bakış, Cilt 3 Sayı 5, s. 251-264.
• Mints, İ. İ. (1945), “Uglubleniye Protivoreçiy Versalskoy Sistemı, Otmena Sevrskogo Dogovora”, İstoriya Diplomatii, Tom 3, red. V. P. Potemkina, Moskva: Gosudarstvennoye İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, s. 204-236.
• “Misak-ı Mili Beyannamesi”, https://www.ttk.gov.tr/tarihveegitim/misak-i-milli-beyannamesi/ (Erişim Tarihi: 15.03.2021).
• Ravesteyn (1985), “Doğu Meselesi Üzerine Tartışma”, Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, der. E. Adıgüzel, Çev. F. Mercan, İstanbul: Kaynak Yayınları, s. 73-125.
• Roy, M. N. (1985), “Türk Zaferi ve Doğu”, Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, der. E. Adıgüzel, Çev. F. Mercan, İstanbul: Kaynak Yayınları, s. 60-67.
• Sovetskaya İstoriçeskaya Entsiklopediya (1965), Tom 8, Moskva: İzdatelstvo Sovetskaya Entsiklopediya.
• SSCB Bilimler Akademisi (1978), Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi I, Çev. A. Hasanoğlu, İstanbul: Bilim Yayınları.
• Şamsutdinov, A. M. (1999), Mondros’tan Lozan’a Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı 1918-1923, Çev. A. Behramoğlu, İstanbul: Doğan Kitap.
• Şimşir, Bilal N. (1990), Lozan Telgrafları I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şimşir, Bilal N. (1994), Lozan Telgrafları II, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Webb (1985), “Doğu Meselesi Üzerine Tartışma”, Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, der. E. Adıgüzel, Çev. F. Mercan, İstanbul: Kaynak Yayınları, s. 141-145.
• Yerasimos, Stefanos (2000), Kurtuluş Savaşı’nda Türk-Sovyet İlişkileri 1917-1923, İstanbul: Boyut Kitapları.