A SHORT-TERM ATTEMPT İN TURKİSH GREEK RELATİONS: TURKISH GREEK FRIENDSHIP ASSOCIATION (1952)

Year 2021, Issue: 22, 531 - 554, 01.07.2021

Meryem Orakçı

https://doi.org/10.33431/belgi.933692

Abstract

The good relations established between Turkey and Greece under the leadership of Atatürk-Venizelos were interrupted by the Second World War. Greece, which was occupied during the war and then experienced a civil war, approached the Western block after the war. Turkey also tried to find a place in the same block due to the Soviet threat and economic concerns. Common concerns and goals have brought the two countries closer together again nearly ten years later. This rapprochement, which started during the years of İsmet İnönü's Presidency, gained momentum with the change of power in Turkey. The two countries, which made similar efforts to join NATO, brought good relations to the top, especially in the first half of the Democrat Party period that started in 1950. In addition to cooperation in many fields, mutually high-level official visits were made. In response to President Celal Bayar, Prime Minister Adnan Menderes, Foreign Minister Fuat Köprülü, who visited Greece; Greek Foreign Minister Sofokles Venizelos and Greek King Pavlos visited Turkey.
The Turkish-Greek Union, whose foundation dates back to the 1930s and was in Athens, came to the fore during these official visits. In 1952, the establishment of a Turkish-Greek Friendship Association to work in coordination with this association on the Turkish side became a current issue and was quickly implemented. The fact that the chairman of the Turkish Greek Friendship Association was Istanbul Governor and Mayor Fahrettin Kerim Gökay shows that great importance was attached to this initiative during the establishment phase. Members of the association have been important figures of Turkish and Greek nationality from the world of politics, economy and art. Despite this staff, the association, which was visible only in the welcoming-farewell parts of official visits throughout 1952, silently disappeared with the increasing tension in Cyprus. Nevertheless, the Turkish-Greek Friendship Association is one of the symbols of Turkish-Greek relations in the first half of the 1950s. In this study, this short-lived friendship association and its activities will be put forward by using the association's charter, which is the only compact source left from the association, the newspapers of the period in which the members of the association worked, and the state archives.

Keywords

Turkey, Greece, Turkish Greek Relations, Democrat Party, Turkish Greek Union, Turkish Greek Friendship Association

TÜRK YUNAN İLİŞKİLERİNDE KISA ÖMÜRLÜ BİR GİRİŞİM: TÜRK-ELLEN DOSTLUK DERNEĞİ (1952)

Abstract

Atatürk-Venizelos öncülüğünde Türkiye ve Yunanistan arasında kurulan iyi ilişkiler II. Dünya Savaşıyla kesintiye uğramıştır. Savaş sırasında işgal edilen, sonrasında ise iç savaş yaşayan Yunanistan Batı bloğuna yaklaşmıştır. Türkiye de Sovyet tehdidi ve ekonomik kaygılarla kendisine aynı blok içerisinde yer bulmaya çalışmıştır. Ortak kaygılar ve hedefler iki ülkeyi yaklaşık on yıl sonra tekrar birbirine yaklaştırmıştır. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığında başlayan bu yakınlaşma, Türkiye’deki iktidarın değişmesiyle birlikte ivme kazanmıştır. NATO’ya giriş için benzer çabalar gösteren iki ülke, 1950 yılında başlayan Demokrat Parti döneminin özellikle ilk yarısında iyi ilişkileri zirveye taşımıştır. Birçok alanda işbirliği içerisine girilmesinin yanı sıra, karşılıklı olarak üst düzey resmi ziyaretler gerçekleştirilmiştir. Yunanistan’a giden Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fuat Köprülü’ye karşılık; Yunan Dışişleri Bakanı Sofokles Venizelos ve Yunan Kralı Pavlos Türkiye’ye gelmişlerdir.
Kuruluşu 1930’lara dayanan ve Atina’da bulunan Türk-Yunan Birliği bu resmi ziyaretlerde ön plana çıkmıştır. 1952 yılında Türk tarafında da bu dernekle eşgüdümlü çalışacak bir Türk Yunan Dostluk Derneği kurulması gündeme gelmiş ve hızlı bir şekilde hayata geçirilmiştir. Türk-Ellen Dostluk Derneğinin başkanının İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Fahrettin Kerim Gökay olması, kuruluş aşamasında bu girişime büyük bir önem verildiğini göstermektedir. Üyeleri ise siyaset, ekonomi ve sanat dünyasından Türk ve Yunan uyruklu önemli şahsiyetler olmuştur. Bu kadrosuna rağmen 1952 yılı boyunca sadece resmi ziyaretlerin karşılama-uğurlama gibi kısımlarında görünür olan dernek, Kıbrıs gerilimiyle birlikte sessiz sedasız kaybolmuştur. Yine de Türk-Ellen Dostluk Derneği 1950’lerin ilk yarısındaki Türk-Yunan ilişkilerinin sembollerinden biridir. Bu makalede dernekten geriye kalan tek derli toplu kaynak olan dernek tüzüğü, dernek üyelerinin de çalıştığı dönemin gazeteleri ve devlet arşivleri kullanılarak bu kısa ömürlü dostluk derneği ve faaliyetleri anlatılacaktır.

Keywords

Türkiye, Yunanistan, Türk Yunan İlişkileri, Demokrat Parti, Türk Yunan Birliği, Türk-Ellen Dostluk Derneği

References

• Arşivler, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi , Ethniko Idrima Erevnon kai Meleton Eleftherios Venizelos
• Resmi Yayınlar ve Tüzükler, İstanbul Ticaret Odası 1982 Yıllığı, TBMM Tutanak Dergisi, Türk-Ellen Dostluk Derneği Ana Tüzüğü, İstanbulun Beşyüzüncü ve Müteakip Fetih Yıllarını Kutlama Derneği Ana Nizamnamesi.
• Süreli Yayınlar, Akşam, Apoyevmatini, Cumhuriyet, Kiriatiki Proi, Kurun, Milliyet, Son Posta, Vatan, Yeni İstanbul, İller ve Belediyeler Dergisi
• Kitap, Makale ve Tezler, Ahmad, Feroz, (1995), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, Sarmal Yayınevi, İstanbul. Akçura, Gökhan, (1952), “Muhittin Sadak Kendini Anlatıyor”, Cumhuriyet Dergi, 20 Aralık 1992, sayı 352, s. 16-17.
• Akgül, L. Hilal, (2001), “Cumhuriyet Dönemi Spor Adamlarından: Burhan Felek”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 17, Sayı 49, s. 203-236.
• Aydın, Mithat, (2018), “Galip Kemali (Söylemezoğlu) Bey’in Hatıratında Atina Müsteşar ve Maslahatgüzarlığı Sırasında Balkan Sorunu”, Belgi, Sayı 16 (Yaz 2018/II) Prof. Dr. Halil İnalcık Özel Sayısı, s.962-978.
• Bekiroğlu, Kaya A., (1973), “Kazım İsmail Gürkan’ın Ardından”, Ölümünün Birinci Yılında Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan, Yayınevi yok, İstanbul, s. 19-20.
• Bozis, Sula, (2012), İstanbullu Rumlar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul Milletvekilleri Adayları Hal Tercümeleri, (1950), Cumhuriyet Kitabevi, İstanbul.
• Budak, Ebru, (2017), Bir Diplomat Olarak galip Kemali Söylemezoğlu (1873-1960), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Bulut, Sedef, (2008), “Sovyet Tehdidine Karşı Güvenlik Arayışları: I. ve II. Menderes Hükümetlerinin (1950-1954) NATO Üyeliği ve Balkan Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.41, Mayıs 2008, s. 35-61.
• Cumhuriyetin 75 Yılı 1923-1953, (1998), Cilt 1, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
• Çaykara, Emine - Yıldırım, Tuna, (2014), “1955’den Bugüne,” Diyabet, Sayı: 45, Ağustos 2014,s. 14-19.
• Çelik, Edip, (1969), 100 Soruda Türkiye’nin Dış Politika Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul. Ertan, Temuçin Faik, (2011), “Türk-Yunan İlişkilerinin Uzlaşı Dönemlerinde Bir Ütopya: Konfederasyon Düşüncesi”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi 17-22 Kasım 2011 Bildiriler, Yay. Haz: Orhan Neçare, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s. 1229-1242. Değerli, Esra Sarıkoyuncu, (2016), “Atatürk Dönemi Türk-Yunan Siyasi İlişkileri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.15, s. 239-262.
• Esen, Nihal, (2019), “Kurucu Meclis Çalışmalarında Çanakkale Gazisi Bir Rum: Kaludi Laskari”, Rıfat Özdemir’e Armağan, Ed: Rahmi Doğanay-Ahmet Çelik-Fatih Özçelik, Hiper Yayın, İstanbul, s. 624-636.
• Eudes, Dominique,(2000), Kapetanios/Yunan İç Savaşı, Çev. Yavuz Alogan, Belge Yayınları, İstanbul.
• Fırat, Melek, (2008), “Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar 1919-1980, Cilt:1,Editör: Baskın oran, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 576-614.
• Göktürk Çetinkaya, Selma, (2016), Bağdat Paktı’nın Kuruluş Sürecinde Türkiye’nin Ortadoğu ve Batı İle İlişkileri, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl/Vol.1, Ortadoğu Özel Sayısı, s. 1-29.
• Gönlübol, Mehmet – Sar, Cem, (1986), “1919-1939 Dönemi”, Olaylarla Türk Dış Politikası Cilt:1 (1919-1973), Ankara Üniversite Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, s. 3-133.
• Gürel, Şükrü Sina, (2018), Tarihsel Boyutları İçinde Türk Yunan İlişkileri, 1921-1993, İmge Kitabevi, Ankara. Gürgen, Turan, (1973), “Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan’ın Ardından”, Ölümünün Birinci Yılında Ord. Prof. Dr. Kazım İsmail Gürkan, Yayınevi yok, İstanbul, s.27-30. Güven, Dilek, (2005), Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, Çev. Bahar Şahin, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Kar, Ayşe Tuğba, (2018), 6-7 Eylül Olayları Işığında Türk Basınında Türk İmgesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı, İstanbul.
• Karakatsanis, Leonidas, (2014), Turkish-Greek Relations: Rapprochment, Civil Society and the Politics of Friendship, London and Newyork: Routledge.
• Keser, Ulvi, (2012), “Kıbrıs Sorunu Bağlamında 6/7 Eylül 1955 Olaylarına Kesitsel Bir Bakış”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/25 (2012 Güz), s. 181-226.
• Kılıçoğlu Cihangir, Çiğdem, (2016), “Yunanistan’da Monarşi Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.58, Bahar 2016, s.99-121.
• Kılıçoğlu, Çiğdem - Tağmat, Çağla Derya, (2012), “Türk-Yunan İlişkilerinde Son Dostluk Rüzgârları: Adnan Menderes ve Celal Bayar’ın Atina Ziyaretleri”, Başbakan Adnan Menderes’in Yaşamı ve Siyasal Mücadelesi, Ed: Talip Kabadayı-Dilşen İnce Erdoğan, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın, s. 155-193.
• Koçu, Reşad Ekrem, (1966), İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:8, Koçu Yayınları, İstanbul.
• Özön, Nijat, (2003), Türk Sineması Tarihi 1896-1960, Doruk Yayınları, İstanbul.
• Sayıcı, İlhan,(2011), Yunan İç Savaşı’nın Türk Basınına Yansıması (1946-1949), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Serçe, Uğur, (2019),“Türkiye’de Çok partili Hayata Geçiş Döneminde Azınlık Politikaları”, History Studies, 11/5, Ekim 2019, s. 1687-1707.
• Şimşek, Sezer, (2017), Şeyhü’l-Muharririn Burhan Felek, Libra Kitap, İstanbul.
• Tağmat, Çağla Derya, (2014), “Fetih Derneği ve İstanbul’un Fethinin 500. Yılı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Vol.3, No.4, December 2014, s.46-60.
• Tanaçan, Hayri, (1993),“Türk Ortopedisinin Tarihçesi II”, Acta Orthopaedica et Traumatologica Turcica, 27, s. 227-238.
• Türkmen, Nalan, (2008), “Nemlizade Tütün Deposu”, Üsküdar Sempozyumu VI Bildiriler, Ed. Uğur Demir-Ahmet Önal, İstanbul, s. 167-176.
• Ülken, Hilmi Ziya, (1967), Burhan Toprak, Bilgi, Sayı 245-246, 34-35.
• Yalman, Ahmet Emin, (1997), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim I (1888-1922), Yay. Haz: Erol Şadi Erdinç, Pera Turizm, İstanbul.
• Yalman, Ahmet Emin, (1997), Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim II (1922-1971), Yay. Haz: Erol Şadi Erdinç, Pera Turizm, İstanbul.
• Yellice, Gürhan, (2018), “İtalyan-Bulgar Revizyonist Politikaları Karşısında Türkiye’nin Balkan Antantı’nı Ayakta Tutma Çabası ve Türk-Yunan İttifak Arayışı”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, Mart 2018, s. 537-578.
• Yıldırım, Tahsin,(2009), “Türk Gazetecilik Tarihi Üzerine Bir Deneme I”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Ocak-Haziran 2009, s. 285-324. Zürcher, Eric Jan, (2000), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul.
• İnternet Kaynakları, Gökhan Akçura, “Saray Sinemasında Büyük Caz Festivali –Bir El İlanının Analizi-, https://manifold.press/saray-sinemasi-nda-buyuk-caz-festivali,(4 Şubat 2021.)
• https://web.ogm.gov.tr/Documents/Kurulusumuz/GenelMudurlerimiz/h%C3%BCsn%C3%BCyaman.pdf, (2 Nisan 2021.)
• https://tbmm.chp.org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=7790, (8 Nisan 2021.)
• Agah Özgüç, “Sinemamızda Türk Yunan İlişkileri”, http://www.kameraarkasi.org/makaleler/makaleler/turkyunaniliskileri.html, (21 Mart 2021.)
• https://tbmm.chp.org.tr/milletvekiliDetay.aspx?ID=7445, (30 Ocak 2021.)
• “Profesör Fahrettin Kerim Gökay Vakfı Kurucumuz”, http://fahrettinkerimgokayvakfi.org/kurucu.html, (30 Mart 2021.)
• https://www.modamuzayede.com/urun/2401323/hisse-senedi-turk-ellas-tesebbusati-ticariye-ve-sinaiye-turk-anonim, (13 Nisan 2021.)
• Recep Uslu, Ahmet Hamit Ongünsu, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ongunsu-ahmet-hamit, (10 Nisan 2021.)