İBRADILI MUTASARRIF/VALİ ALİ RIZA BEY’İN (KURUOĞLU) HAYATI VE FAALİYETLERİ (H. 1287/1870-1871-1958)

Year 2025, Issue: 29, 329 - 353, 01.01.2025

Muhammet Güçlü

https://doi.org/10.33431/belgi.1533289

Abstract

Bu çalışmanın amacı eğitimci ve mülki idareci Ali Rıza Bey’in hayatını bütün yönleriyle ele almaktır. Ali Rıza Bey üzerine yapılan çalışmalar genellikle onun Urfa Mutasarrıflığı hakkında bilgi vermektedir. Hayatının diğer kısımları bugüne kadar bir çalışmaya konu olmamıştır. Çalışmada Ali Rıza Bey’in hayatının aşamaları bir bütün olarak incelenecek, yeni belge ve bilgiler sunulacaktır. Kaynak olarak başta arşiv belgeleri olmak üzere basın, hatıratlar ve araştırma eserler kullanılacaktır.

Ali Rıza Bey, Kadı Hüsameddin Efendi’nin oğlu olarak 1870 yılında İbradı’da doğmuştur. 1891 yılında Mülkiye Mektebi’ni bitirdikten sonra aynı yıl Aydın Mekteb-i İdadisi’ne muallim olarak atanmıştır. Böylece muallim Mülkiyeliler arasında yerini almıştır. 1892-1898 yılları arasında Denizli İdadisi’nde müdür olarak görev yapmıştır. Denizli İdadi Mektebi’nin ilk müdürü olmasından dolayı şehrin eğitim ve kültür hayatında önemli bir iz bırakmıştır. Maarifte son görev yeri Manisa Mekteb-i İdadisi Müdürlüğü idi. 1898-1918 yılları arasında genellikle Bitlis ile Mamuretü’laziz (Elazığ) Vilayeti bünyesinde başta Şirvan kazası olmak üzere çeşitli kazalarda kaymakamlık yapmıştır. Kaymakam olarak son görev yeri olan Hısn-ı Mansur (Adıyaman) kaymakamı iken 13 Temmuz 1918 tarihinde Süleymaniye Mutasarrıflığı’na yükseltilmiştir. Kısa süre sonra Mondros Mütarekesi dolayısıyla açıkta kalmış, bir süre Hısn-ı Mansur’da görev beklemiş ve sonunda 2 Nisan 1919 tarihinde Urfa Mutasarrıflığı’na atanmıştır. Bundan sonra sırasıyla Aralık 1920’de Siverek Mutasarrıflığı’na, Şubat 1921 tarihinde Erzurum, Kars, Ardahan ve Bayezid Mıntıkaları I. Sınıf Mülkiye Müfettişliği’ne ve Kasım 1922 tarihinde Genç Mutasarrıflığı’na nakledilmiştir. 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu gereği Genç Mutasarrıflığı’nın vilayete dönüştürülmesi üzerine vali olmuştur. Ama hemen idareten görevinden azledilmiştir. 30 Mayıs 1926 tarihli kanun ile de Genç Vilayeti kaza statüsüne düşürülmüştür. 1928 yılında valilik kadrosundan emekliye ayrılmıştır. Geri kalan ömrünü memleketi İbradı ile Antalya’da yaşamış ve 1958 yılında vefat etmiştir.

Keywords

İbradı, Mülkiye Mektebi, Maarif, Dahiliye, Urfa, Genç

THE LIFE AND ACTIVITIES OF MUTASARRIF/GOVERNOR ALI RIZA BEY (KURUOĞLU) FROM IBRADI (H. 1287/1870-1871-1958)

Abstract

The aim of this study is to examine the life of Ali Rıza Bey, an educator and civil administrator, in all its aspects. The studies on Ali Rıza Bey generally give information about his Urfa Governorship. Other parts of his life have not been the subject of a study yet. In this study, the stages of Ali Rıza Bey's life are analysed as a whole and new documents and information are presented. Archival documents, the press, memoirs and research works are used as sources.

Ali Rıza Bey was the son of Kadı Hüsameddin Efendi and was born in İbradı in 1870. He graduated from Mülkiye Mektebi in 1891. In the same year, he was appointed as a teacher to Aydın School of Higher Education. Thus, he took his place among Mülkiye students who became teachers. He served as a principal at Denizli School of Higher Education between 1892-1898. He left an important mark on the educational and cultural life of the city as he was the first principal of Denizli School of Higher Education. His last duty in the Ministry of Education was the Manisa School of Higher Education Directorate. Between 1898 and 1918, he served as a district governor in various districts, especially in the Şirvan district, within the province of Bitlis and Mamuretü'laziz (Elazığ). While he was the district governor of Hisn-i Mansur (Adıyaman), which was his last duty place, he was promoted to the Governorship of Suleymaniye on July 13, 1918. Shortly afterwards, he was left unemployed due to the Armistice of Mudros, waited for a duty in Hisn-i Mansur for a while, and finally was appointed as the Governor of Urfa on April 2, 1919. After this, he was transferred to the Siverek Governorship in December 1920, to the 1st Class Civil Inspectorate of Erzurum, Kars, Ardahan and Bayezid Districts in February 1921 and to the Genç Governorship in November 1922. He became the governor when the Genç Governorship was transformed into a province in accordance with the Constitution of the Constitution dated April 20, 1924. However, he was immediately dismissed from his duty in the administration. With the law dated May 30, 1926, Genç Province was reduced to district status. He retired with the governorship in 1928. He spent the rest of his life in his hometown İbradı and Antalya and died in 1958.

Keywords

İbradı, Mülkiye Mektebi, Ministry of Education, Ministry of Interior, Urfa, Genç

References

• BOA. DH. SAİDd.00079-00149.
• BOA. BEO. 4524/339254.
• BOA. BEO. 45701342745.
• BOA. BEO. 451913389091.
• BOA. BEO. 3482.261101.001.
• BOA. BEO. 4104.307737.001.
• BOA. BEO. 4343. 325713.001.
• BOA. BEO. 4365.327348.001.
• BOA. BEO. 4418.331280.001.
• BOA. BEO. 4479.335925.001.
• BOA. BEO. 4511. 338313.
• BOA. A. MKT. MHM. 683.39.
• BOA. DH. ŞFR. 88.229.001.
• BOA. DH. ŞFR. 608.29.001.
• BOA. DH. ŞFR. 95.34.001.
• BOA. DH. ŞFR. 618.24.001.
• BOA. DH. ŞFR. 612.103.001.
• BOA. DH. ŞFR. 97.37.001.
• BOA. DH. ŞFR. 98.10.001.
• BOA. DH. ŞFR. 625.148.001.
• BOA. DH. MKT. 2325.60.
• BOA. DH. MKT. 2128.110.
• BOA. DH. MKT. 2126.82.
• BOA. DH. MKT. 2105.58.
• BOA. İ. DH. 1499/34.1331.B/7.
• BOA. Y. A. HUS. 0505.00115.002.
• BOA. Y. A. HUS. 00503.00114.00 4.
• BCA.030.18.01.01/010.35.20.
• İbradı Birleştirme ve Yardımlaşma Derneği Üye Defteri, Ankara, 1951.
• TBMM. Zabıt Ceridesi, Devre: II, C. 25, İctima Senesi: III, 109ncu İctima, 29. 5. 1926, C. 2, s. 136-146.
• Resmi Ceride, 26 Haziran 1926, Numru: 404, s. 1565-1567.
• AÇANAL, Hasan (2001), Urfa Kurtuluş Mücadelesi Hatıratı, Şurkav Yayınları: 24, Ankara.
• AKALIN, Müslüm C. (2015), Urfa Kurtuluş Yazıları, Şurkav Yayınları, Ankara.
• Ali Rıza (H. 1343, M. 1924), Ahfada Yadigar Urfa Mücahedesi, Sinop Matbaası.
• Ali Saip (1340), Kilikya Faciaları ve Urfa’nın Kurtuluş Mücadeleleri, Ankara.
• ATA, Feridun(2021)), İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 4. bs. , Ankara.
• AYDIN, Mithat (2011), “Modernleşme Çağının Bir Eğitim Kurumu: Denizli İdadisi”, Erdem, S. 61, ss. 31-57.
• BAYKARA, Tuncer (1980), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye Mülki Taksimatının Gelişmesi”, Hacettepe Beşeri Bilimler Dergisi, 10/3, Haziran.
• BİLGİ, Necdet (2002), “Cumhuriyet’in ilk Döneminde Mülki Yapının Gelişimi (1920-1950)”, Türkler, C. 17, ed. H. Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara.
• ÇANKAYA, Mücellidoğlu Ali (1968-1969), Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C. III, 1860 (1276 R.)-1923 (1339 R.), Mars Matbaası, Ankara.
• Dahiliye Vekaleti (1936), İdare Taksimatı 1936, Ankara.
• DURSUNOĞLU, Cevat (2000), Milli Mücadele’de Erzurum, Kaynak Yayınları, 2. bs. , İstanbul.
• HOLMES, Mary Caroline (2008), Urfa’da Ermeni Yetimhanesi (1919-1921), çev. Vedii Dilmen, Yaba Yayınları, 2. bs. , İstanbul.
• KANSU, Mazhar Müfit (1988), Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, C. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 3. bs. , Ankara.
• Kemal Atatürk (2004), Nutuk 1919-1927, Bugünkü Dille Yayına Hazırlayan: Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Kemal Atatürk (1991), Nutuk Vesikalar, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
• KUMYOL, Ömür (2019), Salnamelere Göre Denizli Sancağı Eğitim Kurumları (1839-1923), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tarih Eğitimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• ÖKSÜZ, Gamze Nur (2019), Denizli Meteb-i İdadisi (1892-1935), Necmeddin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tarih Eğitimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• ÖNDEŞ, Osman (2012), Vahdeddin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor-Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, Timaş Yayınları, İstanbul,.
• ÖZÇELİK, İsmail (1992), Milli Mücadele’de Güney Cephesi Urfa (30 Ekim 1918-11 Temmuz 1920), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZKAYNAK, Kemal (1954), Akseki Kazası Tarih-Coğrafya-Turizm-Biyografya, Akgün Matbaası, Ankara.
• SABİS, Ali İhsan (1993), Harp Hatıralarım-İstiklal Harbi ve Gizli Cihetleri, 5. Cilt, Nehir Yayınları, İstanbul.