Placement of Military Consciousness in Education in the Republican Era: An Examination of National Defence Courses and Curriculum

Year 2025, Issue: 30, 75 - 108, 01.07.2025

Enes Mert Demir

https://doi.org/10.33431/belgi.1621396

Abstract

With the establishment of the Republic, education became one of the priority issues for the development of the country, and various regulations were introduced in this field. Curricular programs, which hold a significant place in the education system, determined the methods and objectives to achieve the goals in this area. Consequently, since the early years of the Republic, adjustments have been made to school curricula based on emerging needs. Within this framework, one of the courses included in the curriculum and taught in high schools and equivalent institutions was “National Defence” Previously taught under the name “Military Service” this course was renamed “National Defence” following a regulation in 1954. It was mandated that this course be taught in all grades of both public and private high schools. Particularly in the aftermath of World War II, the shifting international balances and the prioritization of defence and security by the Republic of Türkiye’s administration led to national defence being considered an issue of existential importance within the Turkish education system. Accordingly, the curriculum and content of the “National Defence” courses, taught across all high school grades, were periodically updated in line with contemporary needs and security doctrines. The primary aim of this course was to equip young people with foundational knowledge about national defence and military service, raise their awareness of national rights and interests, and foster a sense of patriotism. Activities such as camps and conferences, organized alongside the lessons, underscore the importance attributed to this course.
This article examines the objectives, scope, and curricular content of the “National Defence” courses taught in high schools. Within the limitations of the study, the period between 1949 and 1962 is analyzed, focusing on the course's inclusion in the curriculum and the subsequent updates to its content. By doing so, the study aims to reveal the level of knowledge and analytical skills that Turkish youth in secondary education were intended to acquire regarding national defence and military service. The findings were analyzed and evaluated using a qualitative research method. The study's sources include circulars and curriculum programs published in the Journal of Circulars as well as related literature.

Keywords

National Defence Courses , Military Service , Defence and Security , Mobilisation , Course Curriculum.

CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE EĞİTİMDE ASKERÎ BİLİNCİN YERLEŞTİRİLMESİ: MİLLÎ SAVUNMA DERSLERİ VE MÜFREDATININ İNCELENMESİ

Abstract

Cumhuriyet’in kuruluşuyla birlikte eğitim, ülkenin kalkınması adına öncelikli konuların başında gelmiş; bu kapsamda eğitim alanında çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Eğitim sisteminde önemli bir yer tutan müfredat programları ise bu sahada hedeflere ulaşabilmek adına uygulanacak yöntemleri ve amaçları belirlemiştir. Dolayısıyla Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren okulların müfredatında ihtiyaca göre düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu çerçevede müfredat programlarına dâhil edilerek lise ve dengi okullarda okutulan derslerden biri de “Millî Savunma” olmuştur. Önceleri “Askerlik” adıyla okutulan bu ders, 1954’te yapılan düzenlemeyle “Millî Savunma” dersleri adını almıştır. Söz konusu dersin, resmi ve özel liselerin tüm sınıflarında okutulması kararlaştırılmıştır. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan uluslararası dengeler ile savunma ve güvenlik konularının Türkiye Cumhuriyeti idaresince ehemmiyetli addedilmesi, Türk eğitim sisteminde de millî savunma konusunun beka düzeyinde önemli görülmesine sebep olmuştur. Öyle ki lisedeki tüm sınıflarda okutulan “Millî Savunma” derslerinin müfredat ve içeriği ihtiyaca ve güvenlik doktrinlerine göre zaman zaman güncellenmiştir. Bu dersle; gençlerin, millî savunma ve askerlikle ilgili temel bilgilere sahip olması, aynı zamanda millî hak ve menfaatler konusunda bilinçlendirerek vatanseverlik duygularının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Derslerin dışında kamp, konferans gibi etkinlerin düzenlenmesi de ders verilen önemi ortaya koymaktadır.
Bu makalede liselerde okutulan “Millî Savunma” derslerinin amacı, kapsamı ve müfredat içerikleri, özgün bir şekilde incelenmiştir. Konunun sınırlılığı bağlamında, dersin müfredata dâhil edilmesi ile geçirdiği müfredat güncellemelerinden hareketle 1949-1962 arası dönem ele alınmıştır. Böylece ortaöğretimde okuyan Türk gençlerine, millî savunma ve askerlik konularında hangi seviyede bilgi ve değerlendirme yetisinin kazandırılmaya çalışıldığının ortaya konulması hedeflenmiştir. Elde edilen bulgularım, nitel araştırma yöntemiyle analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın kaynaklarını, Tebliğler Dergisi’nde yayımlanan genelge ve müfredat programları ile konuya ilişkin literatür oluşturmaktadır.

Keywords

Millî Savunma Dersleri , Askerlik , Savunma ve Güvenlik , Seferberlik , Ders Müfredatı.

References

• 1. Arşivler Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı (1928- ), 30-18-1-2/113-22-13.
• 2. Süreli Yayınlar A. Resmî Gazete
• Resmî Gazete, (16 Temmuz 1938), S.3961, (10300-10301). B. Tebliğler Dergisi *
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.24, S.1138, 30 Ocak 1961, s.15.
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.10, S.440, 30 Haziran 1947, s.11-14.
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.12, S.557, 26 Eylül 1949, s.113.
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.12, S.557, 26 Eylül 1949, s.118-119.
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.13, S.630, 19 Şubat 1951, s.153-156.
• Genelgeler, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.24, S.1138, 30 Ocak 1961, s.15.
• Lise Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.17, S.816, 13 Eylül 1954, s.126.
• Millî Eğitim Şûrası Kararları Hakkındaki Tamime Ek, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.25, S.1212, 16 Temmuz 1962,s.152.
• Talim ve Terbiye Dairesi, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.16, S.778, 21 Aralık 1953, s.172.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.17, S.788, 1 Mart 1954, s.1.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.17, S.804, 21 Haziran 1954, s.77.
• Talim ve Terbiye Dairesi, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.16, S.778, 21 Aralık 1953, s.41-46.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.17, S.788, 1 Mart 1954, s.3.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.19, S.894, 12 Mart 1956, s.15.
• Talim ve Terbiye Kurulu, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.20, S.976, 7 Ekim 1957, s.173-175.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.20, S.963, 8 Temmuz 1957, s.78-82.
• Talim ve Terbiye Kurulu Kararı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.22, S.1086, 7 Aralık 1959, s.200-202.
• Yayım Müdürlüğü, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.24, S.1169, 4 Eylül 1961, s.124-125.
• 1957-1958 Eğitim-Öğretim Yılı Millî Savunma Ders Programı, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C.16, C.20, S.963, 8 Temmuz 1967, s.81-82.
• 3. Araştırma ve Telif Eserler Akyüz, Yahya (1982), Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982’ye), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Aycan, Nihat; Uzunlar, M. Şinasi; Aycan, Şule (2018), “Liselerde Verilen Askerlik Derslerinin Tarihçesi”, Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı 1, s.223-232.
• Belen, Fahri (2016), 20. Yüzyılda Osmanlı Devleti, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Cicioğlu, Hasan (1985), Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Orta Öğretim, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Çapa, Mesut (2014), “Millî Eğitim Başkanlığının Yetki ve Uygulamaları Çerçevesinde Ders Kitapları (1950-1960)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.54, s.59-70.
• Dever, Ayhan; İslam, Ahmet (2015), “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Okullardaki Beden Eğitimi Derslerine Sistematik Bir Bakış”, The Journal of Academic Social Science Studies, S.32, s.159-169.
• Dönmez, Cengiz (2006), “Atatürk’ün Eğitim İle İlgili Görüş ve Uygulamalarına Toplu Bir Bakış”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C.7, S.1, s.91-109.
• Duran, Selfet; Fırat, Derya (2024), “Erken Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Eğitim Alanının Yapısı Ve Dinamiklerine Eleştirel Bir Yaklaşımı”, ViraVerita E-Dergi, S.20, s.38-77.
• Gümüş, Günseli (2021), Milli Güvenlik Dersleri Tarihi (1926-2012), Berikan Yayınevi, Ankara.
• Gümüşel, Günseli (2017), “Erkekler İçin Askerliğe Hazırlık Dersleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S.22, s.1-40.
• Gündüz, Mustafa (2017), “Türk Eğitim Sisteminde Aşırı Militarist Uygulamanın Başlaması (1926-1947)”, Erdem, S.71-72, 2017, s.69-90.
• Kılıç, Aziz (2020), “27 Mayıs 1960 Darbesinin Eğitim Hayatına Etkileri”, Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, C.4, S.2, s.99-110.
• Ünal, Fatma; Mehmet Ünal (2010), “Türkiye’de Ortaöğretim Programlarının Gelişimi”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S.1, s.110-125.
• Ünal, Müzeyyen Ezel (2015), “Erken Cumhuriyet Döneminde Gençliğin Militarizasyonu: Askerliğe Hazırlık Dersleri”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, C.3, S.1, s.81-102. Yücel, Hasan Ali (1994), Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• 4. Tezler Gümüşel, Günseli (2015), Ortaöğretimde Askerliğe Hazırlık Derslerinden Milli Güvenlik Derslerine Uzanan Sürecin Eğitimsel Bir Analizi (1926- 2012), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara.
• Gürsoy, Özlem (2021), Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitiminde Militer Uygulamalar: Askerliğe Hazırlık Dersleri ve Askerliğe Hazırlık Kampları (1923-1947), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi İstanbul.