Türkiye’de seçilmiş finansal göstergeler ile enflasyon arasındaki asimetrik ilişkinin incelenmesi

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 35 - 51, 10.03.2025

İrfan Ersin

https://doi.org/10.58308/bemarej.1630161

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'deki bazı finansal göstergeler ile enflasyon arasındaki asimetrik nedensellik ilişkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın temel amacı, BİST 100 endeksi, tüketici kredi faiz oranları, reel efektif döviz kuru, M2 para arzı, altın ve petrol fiyatları gibi ekonomik değişkenlerin, TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) üzerindeki pozitif ve negatif şoklarının etkilerini analiz etmektir. Çalışmada Hacker ve Hatemi-J (2006) Simetrik ve Hatemi-J (2012) Asimetrik Nedensellik testleri kullanılarak, 2011-2023 dönemi için aylık olarak incelenmiştir. Bulgular, altın fiyatlarının pozitif şoklarının TÜFE'deki pozitif şoklara, negatif şoklarının ise TÜFE'deki negatif şoklara neden olduğunu göstermektedir. BİST 100 endeksindeki negatif şokların TÜFE'deki negatif şoklarla nedensel bir ilişkiye sahip olduğu bulunmuştur. Ayrıca, reel efektif döviz kurundaki negatif şokların, TÜFE'deki pozitif şokların bir nedeni olduğu tespit edilmiştir. Tüketici faiz oranlarındaki negatif şokların, TÜFE'deki negatif şoklara yol açtığı belirlenmiştir. Reel para arzındaki pozitif şokların TÜFE'deki pozitif şoklara, negatif şokların ise TÜFE'deki negatif şoklara neden olduğu ortaya konmuştur. Son olarak, petrol fiyatlarındaki negatif şokların TÜFE'deki negatif şokların bir nedeni olduğu tespit edilmiştir. Bu bulgular, Türkiye ekonomisinde enflasyon dinamiklerini daha iyi anlamak ve etkili para ve maliye politikaları geliştirmek için önemli ipuçları sunmaktadır. Çalışmanın sonuçları, döviz kuru istikrarı, faiz politikalarında denge, enerji çeşitliliği ve finansal piyasa reformları gibi stratejik önerilerin enflasyonla mücadelede kritik rol oynayabileceğini ortaya koymaktadır.

Keywords

Finansal Göstergeler, Enflasyon, Asimetrik Nedensellik

Examining the asymmetric relationship between selected financial indicators and inflation in Türkiye

Abstract

This study aims to examine the asymmetric causality relationships between some financial indicators and inflation in Turkey. The main purpose of the study is to analyze the effects of positive and negative shocks of economic variables such as BIST 100 index, consumer credit interest rates, real effective exchange rate, M2 money supply, gold and oil prices on CPI (Consumer Price Index). In the study, Hacker and Hatemi-J (2006) Symmetric and Hatemi-J (2012) Asymmetric Causality tests were used and examined monthly for the period 2011-2023. The findings show that positive shocks in gold prices cause positive shocks in CPI, while negative shocks cause negative shocks in CPI. It was found that negative shocks in BIST 100 index have a causal relationship with negative shocks in CPI. In addition, it was found that negative shocks in real effective exchange rate are a cause of positive shocks in CPI. It has been determined that negative shocks in consumer interest rates lead to negative shocks in CPI. It has been revealed that positive shocks in real money supply lead to positive shocks in CPI, and negative shocks lead to negative shocks in CPI. Finally, it has been determined that negative shocks in oil prices are a cause of negative shocks in CPI. These findings provide important clues for better understanding inflation dynamics in the Turkish economy and developing effective monetary and fiscal policies. The results of the study reveal that strategic recommendations such as exchange rate stability, balance in interest rate policies, energy diversification and financial market reforms can play a critical role in combating inflation.

Keywords

Financial Indicators, Inflation, Asymmetric Causality

References

• Akçağlayan, A., & Gemicioğlu, S. (2022). Petrol fiyatlarındaki değişimin tüketici ve üretici fiyatlarına asimetrik geçişkenliği. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 18(1), 59–77.
• Altıntaş, H., & Özbek, Z. (2024). Türkiye’de enflasyon hedefleme döviz kurunun enflasyon üzerine geçiş etkisinin olumlu etkilemekte midir? ARDL ve NARDL modelleri uygulaması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 319–342.
• Ayyıldız, E., & Taşkın, A. (2022). A novel spherical fuzzy AHP-VIKOR methodology to determine serving petrol station selection during COVID-19 lockdown: A pilot study for İstanbul. Socio-Economic Planning Sciences, 83, 101345.
• Balcı, M. A., Batrancea, L. M., Akgüller, Ö., Gaban, L., Rus, M. I., & Tulai, H. (2022). Fractality of Borsa Istanbul during the COVID-19 pandemic. Mathematics, 10(14), 2503.
• Bekaroğlu, C., & Şen, M. T. (2023). Türkiye’de Covid-19 öncesi ve sonrası döviz kuru ile borsa arasındaki nedensellik ilişkisi. Management and Political Sciences Review, 5(2), 160–182.
• Benli, M., & Cengiz, M. (2024). Petrol fiyatlarının Türkiye’de tüketici fiyatları enflasyonuna asimetrik geçişkenliği. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(1), 79–100.
• Bozkurt, H. (2021). Türkiye’de para politikası-döviz kuru-enflasyon ilişkisinin ampirik analizi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(3), 981–994.
• Cihangir, Ç. K. (2021). Türkiye’de enflasyon ve banka kredilerinin leasing işlemleri üzerindeki asimetrik etkisi: NARDL modeli uygulaması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 17(1), 28–46.
• Çadırcı, Ç., & Kaya, L. (2024). Enflasyon ve döviz kuru etkisi altında kamu harcamaları ve dış borç ilişkisi: Türkiye için simetrik ve asimetrik nedensellik analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(2), 222–237.
• Çalışkan, H., Kantarcı, T., & Çevik, E. İ. (2021). Petrol fiyatları ve enflasyon arasında frekans alanında asimetrik nedensellik analizi: BRICS-T ülkeleri üzerine bir uygulama. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(3), 1090–1111.
• Demirgil, H., & Uslu, H. (2022). Türkiye'de enflasyon ve nominal faiz oranı ilişkisi: Simetrik ve asimetrik analizlerden kanıtlar. The Journal of Academic Social Science, 127, 290–318.
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American Statistical Association, 74(366a), 427–431. https://doi.org/10.2307/2286348
• Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1981). Likelihood ratio statistics for autoregressive time series with a unit root. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 49(4), 1057–1072. https://doi.org/10.2307/1912517
• Emek, Ö. F., & Düşünceli, F. (2022). Türkiye'de petrol fiyatlarının enflasyon üzerindeki asimetrik etkilerinin NARDL yöntemi ile incelenmesi. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 56–69.
• Enders, C. K. (2022). Applied missing data analysis. Guilford Publications.
• Ergeç, E. H. (2009). Türkiye ekonomisinde pozitif ve negatif para politikası şoklarının asimetrik etkileri. Dumlupınar Üniversitesi SBE Dergisi, 23, 333-344.
• Eroğlu, N., & Kara, F. (2017). Türkiye’de makro ihtiyati para politikası araçlarının makroekonomik değişkenlere etkisinin VAR analizi ile incelenmesi. İstanbul İktisat Dergisi, 67(2), 59-88.
• Gökce, C. (2023). Dışa açıklık, döviz kuru ve enflasyon: Türkiye için asimetrik bir analiz. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 518–534.
• Granger, C. W. J., & Newbold, P. (1974). Spurious regressions in econometrics. Journal of Econometrics, 2(2), 111–120. https://doi.org/10.1016/0304-4076(74)90034-7
• Gülhan, Ü. (2020). Altın fiyatları ile VIX Endeksi, BİST 100 endeksi, döviz kuru ve petrol fiyatları ilişkisi: Ekonometrik bir analiz. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 576–591.
• Hacker, R. S., & Hatemi-J, A. (2006). Tests for causality between integrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: Theory and application. Applied Economics, 38(13), 1489–1500.
• Hatemi-J, A. (2012). Asymmetric causality tests with an application. Empirical Economics, 43, 447–456.
• Hatemi-J, A., & Roca, E. (2014). BRICs and PIGS in the presence of Uncle Sam and big brothers: Who drive who? Evidence based on asymmetric causality tests. Griffith Business School Discussion Papers Finance, 42.
• İlhan, B., & Bayır, M. (2021). BİST sınai ve BİST mali endeksi ile CDS, faiz, döviz kuru, toplam krediler ve COVID-19 arasındaki dinamik ilişki. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi.
• Karaoğlu, N., & Demirel, B. (2021). Asymmetric exchange rate pass-through into inflation in Turkey: A NARDL approach. Fiscaoeconomia, 5(3), 845–861.
• Keskek, S., & Orhan, M. (2010). Inflation and inflation uncertainty in Turkey. Applied Economics, 42(10), 1281–1291.
• Kılavuz, E., & Altınöz, B. (2020). Türkiye’de para arzı ile enflasyon arasındaki ilişki: ARDL sınır testi yaklaşımı. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 5(2), 242–260.
• Koçak, S., Balan, F., & Albayrak, B. (2017). Türkiye ekonomisinde petrol fiyatları ve enflasyon ilişkisi: Ampirik analiz. Journal of Life Economics, 4(4), 261–273.
• Konak, A., & Peçe, M. A. (2023). Türkiye'de faiz oranı, enflasyon oranı ve döviz kuru arasındaki nedensellik analizi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(1), 171–186.
• Lin, S., & Ye, H. (2009). Does inflation targeting make a difference in developing countries? Journal of Development Economics, 89(1), 118–123.
• Özcan, K. A. (2023). Konut fiyat endeksi belirleyicileri üzerine bir araştırma: Asimetrik eş bütünleşme analizi. EKEV Akademi Dergisi, (93), 283–307.
• Özdemir, L. (2020). Covid-19 pandemisinin BIST sektör endeksleri üzerine asimetrik etkisi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 546–556.
• Perron, P. (1989). The Great Crash, The Oil Price Shock, and The Unit Root Hypothesis. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 1361-1401.
• Phillips, P. C., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335–346. https://doi.org/10.1093/biomet/75.2.335
• Poyraz, F. (2022). Türkiye'nin iktisadi ve mali yapısının ekonomik kırılganlık göstergeleri kapsamında incelenmesi (Master's thesis, Hitit Üniversitesi).
• Sarıay, M. İ. (2023). Döviz kurunda meydana gelen değişmelerin işletmelerin finansal oranlarına etkisi: BİST’te işlem gören teknoloji sektörüne yönelik bir uygulama. İşletme, 4(1), 43–55.
• Şeker, K. (2021). Türkiye’de finansal sistemden sağlanan çeşitli getirilerin VAR modeli ile etkileşimlerinin analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (92), 183–206.
• Taşseven, Ö., & Yılmaz, N. (2022). Finansal gelişme göstergeleri ile ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 23(1), 105–125.
• Tatoğlu, F. Y. (2009). Reel efektif döviz kurunun durağanlığının yapısal kırılmalı panel birim kök testleri kullanılarak sınanması. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 310–323.
• Tuğral, A., & Bari, B. (2021). Asymmetric effects of exchange rate on inflation in Turkey: What aggregated and disaggregated data reveal. Erciyes Akademi, 35(3), 1095–1115.
• Turna, Y., Eşmen, S., & Turna, B. (2022). Türkiye'de döviz kurunun enflasyon etkisi ve fiyat yapışkanlıkları: NARDL yaklaşımı. İzmir İktisat Dergisi, 37(2), 522–535.
• Türk, M. M. (2024). Türkiye ekonomisinde reel efektif döviz kuru, reel ihracat ve reel ithalat arasındaki ilişkinin asimetrik nedensellik testleri ile analizi (2013–2023). Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), 96–111.
• Türkmen, S., & Ağır, H. (2020). Enflasyon ile finansal gelişme ilişkisi: Yüksek ve düşük enflasyonlu ülkeler üzerine ampirik kanıtlar. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 577–592.
• Uslu, H. (2023). Türkiye’de reel döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarının dış ticaret üzerindeki etkisi: Simetrik ve asimetrik yöntemlerle analiz. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2), 524–556.
• Varlık, N., & Varlık, S. (2021). Merkez Bankası kredibilitesinin enflasyon oranı üzerindeki asimetrik etkisi – Türkiye örneği. Journal of Management and Economics Research, 19(2), 299–319.
• Yenice, S., & Yenisu, E. (2019). Türkiye’de döviz kuru, enflasyon ve faiz oranlarının etkileşimi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1065–1086.
• Yıldırım, K. (2023). Enflasyon ile enflasyon dinamikleri arasındaki asimetrik ilişkiler: Türkiye örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (38), 145–158.
• Yıldız, B., & Şanlı, O. (2023). Makroekonomik göstergeler ile borsa endeksleri arasındaki ilişki ve COVID-19 etkisinin incelenmesi. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(93), 628–644.