‘Ben’ ve Öteki: Din Farklılıkları Bağlamında Bir Kur’anî Değerlendirme

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 1, 25 - 48, 08.07.2015

Hidayet, Mehmet Aydar, Atalay , Hidayet Aydar , Mehmet Atalay

Öz

İnsanlar yalnızca fiziksel görünüm açısından değil, etnik köken, dil vs. açılardan
da birbirinden farklılık arz etmektedir. Bu farklar ‘Öteki’ algısını oluşturma ya da
takviye etme temayülü göstermektedir. Yanısıra, öyle görünmektedir ki ‘Öteki’ algısının
oluşumuna ya da takviye edilmesine katkı sağlayan başlıca etkenler hâlâ din olgusuyla
ilintili farklardır Bu makalede, İslam tarihi boyunca ‘Öteki’ mefhumuyla başa çıkmak
amacıyla istihdam edilen yöntemleri gündeme getirmek suretiyle dinle ilgili sözkonusu
farkları Kuran perspektifiyle tetkik etmeye çalışacağız. Daha özgül olarak söylersek, bu
makalede, Kur’an ayetlerinin ışığı altında ‘Öteki’ algısıyla başa çıkmada etkili ve faydalı
bir değerlendirme ortaya koymaya çalışacağız. Bunu yaparken de özellikle Osmanlı
İmparatorluğunda farklı din mensupları arasındaki ilişkilere yoğunlaşacak ve ilgili
Kur’an ayetlerinin Osmanlılar tarafından nasıl yorumlanıp uygulandığını ele almaya
çalışacağız. Kur’ani perspektifi ve bu perspektifin tarihte nasıl uygulandığını tetkik etmek
suretiyle ‘Öteki’ algısıyla başaçıkmada istihdam edilen çağdaş yol ve yöntemlere bir
katkıda bulunmayı hedeflemekteyiz

Anahtar Kelimeler

Kur’an’ın ‘Öteki’ Algısı, İlahi Kitaplar, Birlikte Yaşama Tecrübesi, Osmanlı Örneği

‘I’ AND THE OTHER: A QURANIC ACCOUNT IN THE CONTEXT OF RELIGIOUS DIFFERENCES

Öz

Human beings are different from one another not only in terms of physical appearance but also in terms of ethnicity, language, etc. These differences tend to form or reinforce the concept of ‘the Other.’ In addition, it seems that primary factors contributing to the forming or reinforcing of the perception of ‘the Other’ are still the ones related to religious differences. In this article, we will look into religion-related differences in the Quranic perspective, drawing on the ways utilized to deal with the concept of ‘the Other’ throughout Islamic history. More specifically, in this article, we seek to put forth an account effective and useful in dealing with the concept of ‘the Other’ in the perspective of Quranic revelations. In doing that we will be especially focusing on the relationships between peoples of different religions in the Ottoman Empire and how the relevant Quranic verses were interpreted and acted out by the Ottomans. By investigating the Quranic perspective and how it was implemented in history, we seek to make a contribution to modern ways that are utilized in dealing with the concept of ‘the Other.’

Anahtar Kelimeler

Quranic Perception of the ‘Other, ’ Divine Books, Experience of Living Together

Kaynakça

• Abdulğani Abdurrahman Muhammed, Zevcâtu’n-Nebi Muhammed Sallallâhu Aleyhi ve Sellem ve Hikmetu Taaddudihinne, el-Kâhire: Mektebetu Medbûlî, w. date.
• Algül, Hüseyin, “Müslümanların Siyasi Hakimiyeti Altında yaşayan Gayr-i Müslimlere Tanınan Haklar Konusunun Çeşitli Devirler İçinde İslam Tarihine yansıması,” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 7 (1998).
• Antes, Peter, “İslamî Teolojide Gayr-i Müslimlerle İlişkiler,” translated into Turkish by Z. Durmuş, in: Din Bilimleri Akademik Araştırmalar Dergisi, II (2002), issue: 3.
• Apaydın, H. yunus, “Birlikte yaşama Tecrübesinin Fıkhî Çerçevesi: Gayr-i Müslimlerin Şer’î Hükümler Karşısındaki Konumu,” Müslümanlar ve Diğer Din Mensupları, Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği yayınları, 2004.
• Ateş, Süleyman, “Cennet Kimsenin Tekelinde Değildir,” İslami Araştırmalar, cilt 3, sayı 1, Ocak 1989.
• Ateş, Süleyman, “Mawqifu’l-Kur’ani’l-Kerim mine’l-Edyani’s-Semaviyyeti’l-Uhrâ,” Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, sayı 22,23,24, yıl: 2.
• Ateş, Süleyman, “The Attitude of the Koran towards the Divine Religions,” Kur’an Mesajı İlmi Araştırmalar Dergisi, issue: 22-23-24, year: 2.
• Aydar, Hidayet, “Kur’an’da Kitap Kavramı ve Bir Kitap Olarak levh-i Mahfuz,” İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, issue: 2, İstanbul, 2000.
• Ayverdi, Samiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, İstanbul, 1977.
• Bostancı, Ahmet, Hz. Peygamber’in Gayri Müslimlerle İlişkileri, İstanbul, 2001.
• Bulaç, Ali “Asr-ı Saadette Bir Arada yaşama Projesi: Medine Vesikası,” Bütün yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edited by Vecdi Akyüz, İstanbul, 1995.
• Cilacı, Osman, “Tarih Boyunca Anadolu’da yaşayan Gayr-ı Müslimlere Genel Bir Bakış,” Diyanet İlmi Dergi, vol. 35, issue: 4 (October-December), 1999.
• Duman, M. Zeki, Kur’an-ı Kerim’de Adab-ı Muaşeret Görgü Kuralları, 5. ed., İstanbul, w.date.
• el-Avâcî, Muhammed b. Muhammed, Ehemmiyyetu Dirâsâti’s-Sîre en-Nebeviyye ve’l- İnâye bihâ fî Hayâti’l-Müslimîn, Mecmau’l-Melik Fehd li Tibâeti’l-Mushafi’ş-Şerîf, w.date.
• el-Bağdâdî, Muhammed b. Habîb b. Ümeyye Ebu Cafer, el-Muhabbar, Beyrût: Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, w.date.
• el-Buhari, Muhammed b. İsmail, Sahihu’l-Buhari, in Kütüb-i Sitte, İstanbul 1401/1981.
• el-Buhari, Muhammed b. İsmail, Sahihu’l-Buhari, in Kütüb-i Sitte, İstanbul 1401/1981.
• el-Endülüsî, Ebû Muhammed Abdulhak İbn Atiyye, el-Muarreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâb’l- Azîz, annotated by Abdüsselâm Abdüşşâfi Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût, 1422.
• el-Ensârî, Ebû yûsuf yakub b. İbrahim, Kitâbu’l-Harâc, annotated by Taha Abdurrauf Sa’d & Sa’d Hasan Muhammed, el-Kâhire: el-Mektebetu’l-Ezher li’t-Turâs, w. date.
• el-Hattâb, Muhammed Şît, er-Rasûl el-Kâid, Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1422. el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, annotated by Ahmed el-Berdûnî-İbrahim Ettafayyiş, el-Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1384/1964. el-Vâkıdî, Muhammed b. Ömer İbn Vâkıd Ebû Abdillah, el-Meğâzî, annotated by M. Cunus, Beyrût: Dâru A’lamî, 1409/1989.
• Eskicioğlu, Osman, İslam Hukuku Açısından Hukuk ve İnsan Hakları, İzmir, 1996.
• eş-Şerîf, Ahmed İbrahim, Mekke ve’l-Medîne fi’l-Câhiliyye ve Ahdi’r-Rasûl Sallallâhu Aleyhi ve Sellem, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, w. date.
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Muhammed İbn Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l- Kur’ân, annotated by Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, Dâru Hecer, el-Kâhire, 1422.
• et-Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Muhammed İbn Cerîr, Târîhu’t-Taberî Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk, Beyrût: Dâru’t-Turâs, 1387.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer Cârullah, el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrût, 1407.
• Farrére, Claude, Türklerin Manevi Gücü, translated into Turkish by Orhan Bahaeddin, Tercüman 1001 Temel Eser, 1978.
• Garaudy, Roger, İslamın Va’dettikleri, translated by Nezih Uzel, Pınar yay., 2nd ed., İstanbul, 1983.
• Gökkır, Necmettin, Kur’an-ı Kerim’in İlahi Kitaplara Bakışı, (unpublished master’s thesis presented to İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), İstanbul, 1999.
• Güner, Osman, “Hz. Peygamber’in ‘Öteki’ne Bakışı,” İslam ve Öteki, edited by Cafer Sadık yaran, İstanbul, 2001.
• Hamidullah, Muhammed, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, edited by Kenan Seyithanoğlu, Konya: Kombassan yayınları, 1994.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, translated by Salih Tuğ, İstanbul: İrfan yayınevi, 1400/1980.
• Hamidullah, Muhammed, İslam’a Giriş, translated by Cemal Aydın, Ankara 1996.
• Havva, Said, İslam, translated into Turkish by Said Şimşek, Ankara, w. date.
• Hunke, Sigrid, Avrupa’nın Üzerine Doğan İslam Güneşi, translated by Servet Sezgin, İstanbul, w. date.
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm li-İbn-i Ebî Hâtim, annotated by Es’ad Muhammed et-Tayyib, el-Memleketu’l- Arabiyyetu’s-Suûdiyye, Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Cemaluddin Abdulmelik, es-Sîre en-Nebeviyye li’İbn-i Hişâm, annotated by M. Sakâ et. al., Mısır: Şeriketu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375/1955.
• İbn İshak, Muhammed, Sîretu İbn-i İshak, annotated by Süheyl Zekâr, Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, annotated by İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrût, 1968.
• İbnu’l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman, Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, annotated by Abdurrezzâk el-Mehdî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut 1422.
• İlber Ortaylı, “Osmanlı İmparatorluğunda Gayr-i Müslimler,” Rekabet Kurulu Perşembe Konferansları, Nowember 2000, 3-23.
• Kandemir, M. yaşar, Örneklerle İslam Ahlakı, İstanbul, 1979.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988.
• Kazıcı, Ziya, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, İstanbul 1997.
• Köprülü, Fuad, Osmanlı Devletinin Kuruluşu, Ankara, Türk Tarih Kurumu yayınları, 1991.
• Muhammed el-Gazâlî, Fıkhu’s-Sîre, Dimaşk: Dâru’l-Kalem, 1427,
• Muhammed et-Tayyib en-Neccâr, el-Kavlu’l-Mübîn fî Sîreti Seyyidi’l-Mürselîn, Beyrût: Dâru’n-Nedeveti’l-Cedîde, w. date.
• Numani, Şibli, Bütün yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, translated by Talip yaşar Alp, İstanbul, 1980.
• Okiç, Tayyip, “Hadiste Tercüman,” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV, Ankara, 1967.
• Okuyan, Mehmet & Öztürk, Mustafa, “Kur’an Verilerine Göre ‘Öteki’nin Konumu,” İslam ve Öteki, edited by Cafer Sadık yaran, İstanbul, 2001.
• Özkuyumcu, Nadir, “Asr-ı Saadette Hıristiyanlarla İlişkiler,” Bütün yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edited by Vecdi Akyüz, İstanbul 1995.
• Özkuyumcu, Nadir, “Asr-ı Saadette yahudilerle İlişkiler,” Bütün yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, edited by: Vecdi Akyüz, İstanbul, 1995.
• Paçacı, Mehmet, Kur’an-ı Kerim Işığında Vahiy Geleneğine –Kitab-ı Mukaddes Bağlamında– Bir Bakış: Kur’an ve Ben Ne Kadar Tarihseliz?, Ankara Okulu, Ankara, 2000.
• Safî er-Rahmân el-Mübârekfûrî, er-Rahîku’l-Mahtûm, Beyrût: Dâru’l-Hilâl, w. date.
• Sayar, Ahmed Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul, 1986.
• Şekerci, Osman, İslam Ülkelerinde Gayri Müslimlerin Temel Hakları, İstanbul, 1996.
• Şeşen, Ramazan, “İslam Dünyasında İlk Tercüme Faaliyetlerine Umumi Bir Bakış, Başlangıçtan H. IV/M X. Asrın Sonlarına Kadar,” İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VII (1979).
• Şirin, Veli, Siyasi ve Kültürel Osmanlı Tarihi, İstanbul, 1996.
• Sonyel, Salahi, “Hıristiyan Azınlıklar ve Osmanlı İmparatorluğunun Son Dönemi,” Osmanlı, yeni Türkiye yayınları, Ankara, 2000.
• Süslü, Azmi “Osmanlıların Gayri Müslimlere Gösterdiği Müsamaha,” III. Osmanlı Sempozyumu (Söğüt – 1988), Ankara, 1989.
• Tabbara, Afîf A., İlmin Işığında İslamiyet, translated by Mustafa Öz, İstanbul, 1981.
• Tuğ, Salih, İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı, İstanbul, 1984.
• Uludağ, Süleyman İslam’da İrşad, 6. ed., İstanbul, 1997.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîru’l-Munîr fi’l-Akîdeti ve’ş-Şerîati ve’l-Menhec, Dâru’l-Fikri’l- Muâsır, Dimaşk, 1418.