KĀDÎ ABDÜLCEBBÂR VE EBÜ’L-MUÎN EN-NESEFÎ’NİN BÜYÜK GÜNAH HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 209 - 228, 15.06.2021

Selim Gülverdi

https://doi.org/10.33460/beuifd.866627

Cited By: 1

Öz

Öz: İslam düşünce tarihinde ilk tartışılan konulardan biri olan büyük günah problemi, kelâm ekollerinin büyük günahın kapsamı ve büyük günah işleyen kimsenin dini statüsünün ne olduğu hakkında uzun süre tartıştığı bir konu olagelmiştir. Günümüzde Harici anlayışın etkisi altında olan Selefî akımların, Müslümanları tekfir ederek şiddete yönelmeleri problemin hâlâ güncelliğini koruduğu kanaatindeyiz.
Bu makalede Hariciler, Mu‘tezîle, Mürcie ve Ehl-i Sünnet’in büyük günah konusundaki görüşleri hakkında genel bilgi verildikten sonra Kādî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn en-Nesefî’nin iman ve mahiyeti, iman-amel ilişkisi ve mürtekib-i kebîrenin isimlendirilmesi ilgili düşünceleri karşılaştırılarak ele alınmıştır. Ayrıca Ehl‐i Sünnet kelâm ekolüne bağlı olan Nesefî’nin, Mu‘tezîli kelâmcı Kadî Abdülcebbâr’ın konu ilgili düşüncelerine yönelttiği eleştiriler dikkate alınarak büyük günah işleyenlerin mümin olarak isimlendirilmesi gereği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kadı Abdülcebbar, Ebü'l-Muin en-Nesefi, Büyük Günah, Mürtekib-i Kebire, Mu'tezile

Destekleyen Kurum

GAZİANTEP İSLAM BİLİM TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ

Proje Numarası

4

Kaynakça

• Atay, Hüseyin. Tebsirtü’l-Edille Mukaddimesi, 1. Baskı, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003, 1.
• el-Bağdadî, Ebu Mansur Abdulkahir. el-Farḳ beyne’l- Firaḳ, thk. Muhammed Osman, Kahire, Mektebu’l-İnsan, 1988.
• Bebek, Adil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları, 2002), 25:285-286.
• Ebû Davûd Süleyman b. el-Eş’as b. İshak, Saḥîḥ Süneni Ebî Davûd, thk. Muhammed Nasır el-Banî, 1. Baskı, Riyad: Mektebetu Mearif, 1409/1998, 3.
• Ebu Zehra, Muhammed. Tariḫu’l-Mezahibi’l-İslamî, Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• el-Eş’ârÎ, Ebu’l Hasan Ahmed b. Muhammed b. Meymûn. Kitabu’l- Lum‘a fi Reddi ala Ehl-i Zeyği ve’l Bid’a, thk. Hamid garabe, Kahire: Matbaatu Mısriyye, 1416/1995.
• el-Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b.İsmâil, Makalatu’l-İslamiyyîn ve İhtilafu’l- Musallîn, thk. Ebu Abdu’l-İlah, Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1411/1990, 1.
• Fığlalı, Ethem Ruhi “Hariciler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları, 1997), 16:169-175.
• Gölcük, Şerafettin “İsimler ve Hükümler Yönünden İman ve İslam Kavramları”, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1/2, (1977). 186-199.
• Harman, Ömer Faruk. “Günah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları,1996), 14:285-286.
• İbn Manẓûr, Ebü’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükrim, Lisânü’l-Arab, Beyrut: Daru’s-Sadr, 1432/2010, 2.
• ibn Murteza, Ahmed b. Yahya, Tabaḳatu’l-Mu‘tezile, Beyrut: Daru’l-Munteẓar, 1409/1988, 3. İlyas Çelebi, “Mu‘tezile”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları, 2006), 31:391-401.
• el-İsfahânî, Ebu’l- Ḳasım Hüseyin b. Muhammed el-Müfredat, Beyrut: Mektebetu Nezzar Mustafa, 1395/1975.
• Işık, Kemal. “Mu‘tezile’nin İlk Kurucusu Vâṣıl b. Atâ ve Büyük Günah Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24:34,(Eylül 1990), 337;
• Kādî Abdülcebbâr Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdülcebbâr el-Hemedani, Tenzihu’l-Kur’ân ani’l-Metain, thk. Ahmed Abdurrahim es-Sayeh, 1. Baskı, Kahire: Mektebetu’n-Nafizeh, 1427/2006.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abduülcebbar el-Hemedani. Şerḥu’l-Uṣûli’l-Ḫamse, Kahire: Mektebetu Vehbe, 1417/1996. . Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abduülcebbar el-Hemedani. el-Muḥît bi’t-Teklîf, thk. Van Petersen, 1. Baskı, Beyrut: Daru’l-Meşrık, 1420/1999.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abduülcebbar el-Hemedani. Şerḥu’l- Uṣûli’l-Ḫamse Tercümesi, Trc. İlyas Çelebi, 1. Baskı, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013, 2.
• Kādî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abduülcebbar. Fażlu’l-İ’tizal ve Tabaḳatu’l-Mu‘tezile, thk. Fuad Seyyid, 2. Baskı, Kahire: Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye,1372/ 1952.
• Kılavuz, Ahmet Saim. İman-Küfür Sınırı, 1. Baskı, İstanbul: Marifet yay. 1982.
• Kutlu, Sönmez. “Mürcie” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları, 2006), 32:41-45.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, (İstanbul: TDV Yay). 2012.
• el-Malatî, Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman er-Redd ve’t-Tenbîh alâ Ehli’l-Ehva ve’l-Bid’a, 1. Baskı, Beyrut: Mektebetü Meârîf, 1388/1968, 151.
• Maraz, Hüseyin. “Mu‘tezile’nin “el-Menzile beyne’l-Menzileteyn Savunusu ve Doğuşu ile İlişkisi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi (Kader), 16/1, (2016).
• el-Mâtûrîdî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandi, Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne, thk. Fatıma Yusuf Ḫayme, 1. Baskı, Beyrut: Müessesetu Risaletu’n-Naşirun, 1465/2006, 2:409.
• el-Mâtûrîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandi, Kitâbü’t-Tevḥîd Tercümesi, Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: İSAM Yayıncılık, 2012 .
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandi, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk. Bekir Topaloğlu-İbrahim Halil Kaçar, İstanbul: Mizan Yayınları, 2008, 4.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsıertü’l-Edille, 1. Baskı, thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003, 1.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Baḥru’l- Kelâm, thk. Muhammed Veliyuddin es-Salah, 2. Baskı, Şam: Mektebetu Daru’l-Ferfûr, 1456/1995. 2.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Kitabu’t-Temhîd li Ḳavaidi’d-Tevḥîd, thk. Habibullah Hasan Ahmed, 1. Baskı, Kahire: Daru’t-Tabaati’l- Muhammediyye, 1406/1986.
• Önal, Recep. “İman ve Mâhiyet Konusunda Mu‘tezile ile Ehl-i Sünnet Polemiği” (Samsun: On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015), 39: 121-146.
• er-Ravî, Abdussettar, el-Aklu ve’l-Hurriye Dirasetu fi Fikri’l-Ḳādî Abdülcebbâr, 1.Baskı, Beyrut: Müessesetu’l-Arabiyye li’d-Dirase ve’n-Neşr, 1400/1980. el-Milel ve’n-
• eş-Şehristanî, Ebu’l Feth Muhammed b. Abdu’l Kerim b. Ahmed, el-Milel ve’n-Niḥal, thk. Ahmed Fehmi Muhammed, 2. Baskı, Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1413/1992, 1.
• Şimşek, Murat. “Hânefî Geleneğinde Usûl-Füru İlişkisi ve Kelâm-Fıkıh Usûlü Etkileşimi Bağlamında İmâm Mâtürîdî”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu –Hanefîlik-Mâturîdîlik- 05-07 Mayıs 2017. Ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç & Yusuf Koçak. I:257-270. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Türkgülü, Mustafa. “Günah Kavramı ve İman Problemi Haline Getirilen Büyük Günah/ Kebîre Hakkındaki Kelâmi Tartışmalar”, Diyanet İlmi Dergi, 2000, C. 36/4:63-88.
• Tunç, Cihat. “ kelâm İlminde Büyük Günah Meselesi” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1978), 23/33: 325-342. el-Vehbî, Muhammed b. Yusuf el-İbazî, Tefsîru’l-Heymani’z-Zâd ilâ Dâri’l-Meâd, 5 Cilt, Umman: Vüzerat-ı Turasi’s-Seḳafe, 1408/1988. . Yavuz, Yusuf Şevki. “ fâsıḳ ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV yayınları, 1995), 12:202-205.
• Yüksel, Fatıma Rümeysa. Ebü’l-Muîn en-Nesefî Bağlamında Mâtürîdî Gelenekte Mu‘tezile Karşıtlığı, Ankara: Ankara Üniv. Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Ahmed Eṣaṣu’l-Belâğa, thk. Mahmûd Bâsil Uyûnu’s-Sûd, 1 Cilt, Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1419/1998.