The Mobility in the Ottoman Higher Education – I: The ‘Cerr’ as a Madrasa Student’s Activity

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 517 - 537, 15.12.2021

Murat Çelik

https://doi.org/10.33460/beuifd.1005033

Öz

This paper is about the cerr, a student mobility in the Ottoman madrasa. The cerr, in general, refers to travels from madrasas in cities, especially in Istanbul, to villages, towns and cities in the countryside in the Ottoman State. Although the cerr is generally seen as an internship for students, it is understood that the economic dimension of the said mobility predominates. In this article, two important elements of the cerr will be discussed and a different perspective will be offered. Therefore, it will be focused on an understanding that the cerr is a student mobility that is shaped by economic concerns and has economic goals. Thus, a new point of view and result will be presented on the basis of archival documents. Archival sources and secondary studies were used for the study. The data obtained from archival sources and secondary research works showing the general approach were compared. The results obtained show that the economic identity of the cerr becomes more visible as time passes. Especially with the 19th century, it is understood that the profession transformed with the bureaucratic structuring and took on a new identity.

Anahtar Kelimeler

Ottomans, Higher Education, Madrasa, Mobility, Student, Internship

Osmanlı Yükseköğreniminde Hareketlilik – I: Medrese Öğrenci Aktivitesi Olarak ‘Cerr’

Öz

Bu çalışma Osmanlı medreselerindeki bir öğrenci hareketliliği olan cerr hakkındadır. Başta İstanbul olmak üzere başka şehirlerdeki medreselerden taşradaki köy, kasaba ve kentlere doğru yapılan seyahatler ifade etmektedir. Genel olarak cerr öğrenciler için staj olarak görülse de söz konusu hareketliliğin ekonomik boyutunun ağır bastığı anlaşılmaktadır. Bu makalede cerrin iki önemli unsuru tartışılacak ve farklı bir bakış açısı teklif edilecektir. Dolayısıyla cerrin ekonomik kaygıların şekillendirdiği ve ekonomik hedefleri olan bir öğrenci hareketliliği olduğuna ilişkin bir anlayış üzerinde durulacaktır. Böylece arşiv belgelerinden yola çıkılarak cerre ilişkin yeni bir bakış açısı ve sonuç ortaya konulacaktır. Çalışma için başta arşiv kaynakları ile ikincil çalışmalar kullanılmıştır. Arşiv kaynaklarından elde edilen veriler ile genel yaklaşımı gösteren ikincil araştırma eserleri mukayese edilmiştir. Elde edilen sonuçlar cerrin zaman geçtikçe ekonomik kimliğinin daha görünür kıldığını göstermektedir. Özellikle 19. yüzyıl ile cerrin bürokratik yapılanma ile dönüşerek yeni bir kimliğine büründüğü anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlılar, Yükseköğretim, Medrese, Hareketlilik, Öğrenci, Staj

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.{DVNSMHM.d]. 7/1706.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.{DVNSMHM.d]. 15/59.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.{DVNSMHM.d], 31/69.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.{DVNSMHM.d]. 61/43.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Divan-ı Hümayun Beylikçi Kalemi [A.}DVN]. 35/67.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Divan-ı Hümayun Beylikçi Kalemi [A.}DVN]. 47/62.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Divan-ı Hümayun Beylikçi Kalemi [A.}DVN]. 79/23.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Divan-ı Hümayun Sadaret Kalemi [A.}MKT.UM]. 132/97.
• BOA, Osmanlı Arşivi, Divan-ı Hümayun Sadaret Kalemi [A.}MKT.UM]447/35.
• A BOA, Osmanlı Arşivi, Divan-ı Hümayun Sadaret Kalemi [A.}MKT.UM] 527/83.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası [BEO]. 1589/119143.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 1137/59.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 1340/97.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 1613/98.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 1798/96.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 1911/8.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi [DH.MKT]. 2286/65.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Şİfre Kalemi [DH.ŞFR]. 328/3.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi [DH.SN.THR]. 11/17.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti İrade [HR.İD]. 63/35.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Şifre Kalemi [HR.SFR]. 04. 436/74.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Şifre Kalemi [HR.SFR]. 04. 623/56.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Maliye Nezareti Masarifat Muhasebecliği Defterleri [ML.MSF.d]. 15585.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Hususi Maruzat Evrakı [Y.A.HUS]. 257/23.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Sarayı Mütenevvi Maruzat Evrakı [Y.MTV]. 58/59.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Sarayı Mütenevvi Maruzat Evrakı [Y.MTV]. 75/157.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Sarayı Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller [Y.PRK.AZJ]. 8/21.
• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri: Âdât ve Merasim-i Kadime, Tabirât ve Muamelât-ı Kavmiye-i Osmaniye. ed. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi: M.Ö. 1000 – M.S. 2011. Ankara: Pegem Akademi, 20th ed., 2011.
• Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1983.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. Volume 1. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
• Bott, Suzanne et. al. “Place and Promise od Conservation Psychology”. Research in Human Ecology 1072 (2003), 100-112.
• Cevdet Paşa. Tezâkir: 40 – Tetimme. ed. Cavid Baysun. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3rd ed., 1991.
• Doğan, Recai. “Osmanlı’nın Son Döneminde Yaygın Din Eğitiminde Vaaz ve Vaizlik”. Diyanet Dini Dergi 35/1 (1999), 171-206.
• Ebuzziya Tevfik. Lugat-ı Ebuzziya. Konstantiniyye: Matbaa-i Ebuzziya, 1306.
• Erdoğan, Abdülkadir. “Konyada Eski Medrese ve Medreseliler”. Konya 2/24-25 (1938), 1320-1325.
• Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. Volume 1-2. İstanbul: Eser Kültür Yayınları, 1977.
• Ergün, Mustafa. “II. Meşrutiyet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islâh Çalışmaları”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 30/1-2 (1982), 59-89.
• Hatiboğlu, İbrahim. “Rihle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hızlı, Mefail. Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klasik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim ve Öğretim. Bursa: Emin Yayınları, 2nd ed., 2012.
• İpşirli, Mehmet. “Cer.” In Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/388-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kara, Mustafa. “XIV. ve XV. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunu Besleyen Türkçe Kitaplar”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (1999), 130-148.
• Karataş, Ali İhsan. “XVI. Yüzyılda Bursa’da Tedavüldeki Kitaplar”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2001), 209-230.
• Koçu, Reşad Ekrem. İstanbul Ansiklopedisi. Volume 7. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, 1965.
• Koçu, Reşat Ekrem. “Dilenciler”. Hayat Tarih Mecmuası 3 (1970), 25-28.
• Kütükoğlu, Mübahat S.. Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik). İstanbul: Kubbealtı Akademisi Kültür ve San’at Vakfı, 1994.
• Mahamid, Hatim. “Mosques as Higher Educational Institutions in Mamluk Syria”. Journal of Islamic Studies 20/2 (2009), 188-212.
• Ş[emseddin] Sami. Kamus-ı Türki. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Tukin, Cemal. “Yakın Çağ Tarihimizde Hafta Ta’tîli”. İstanbul Üniversitei Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 1/1 (1949), 139-144.
• Uysal, Ahmet Zanaatkârlar Kanunu (Kanun-nâme-i Ehl-i Hıref). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1982.
• Zengin, Salih Zeki. “Kurtuluş Savaşı Döneminde ve Cumhuriyet’in Başlarında Türkiye’de Medreseler ve Din Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XLIII/2 (2002), 277-313.