Dünya Kavramı ve İçeriği: Râzî’nin Tefsiri Bağlamında Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 21, 15.06.2023

Veysel Kaya

https://doi.org/10.33460/beuifd.1253732

Öz

İslam bilimleri metodolojisi, İslam medeniyetinin benimsediği temel kavramların değer alanını ilahi vahyin (Kur’ân ve Sünnetin) buyrukları doğrultusunda belirlemekle temayüz eder. Kelâm, fıkıh, tasavvuf ve felsefe (hikmet) gibi İslam bilimlerini oluşturan temel nazariyat disiplinleri, var olana dair incelemelerinde ilahi vahyin anlam çerçevesini açıklamaya matuf bir bakış açısı ortaya koyarlar. Bu noktada Kur’ân’ın başlıca dikkat çektiği kelimelerden biri olan “dünya”, nazarî disiplinlerin bir mahiyet ve değer belirleme açısından ilk kavramlarından biri olarak öne çıkar. Dünya nedir, vahye muhatap olan insan dünyayı nasıl anlamalıdır ve ona nasıl bir değer atfetmelidir? Bu çalışmada vahiy merkeze alınarak dünya hakkında bir akli çerçevenin nasıl çıkarılabileceğinin bir örneği, nazari disiplinlerin önemli şahsiyeti olarak bilinen bir alim olan Fahruddin er-Râzî’ye referansla incelenecek, bunun yanında benzer bütünlükçü bakış açısına sahip diğer ulemaya yeri geldiğinde atıf yapılacaktır. Başta hayatının son zamanlarında yazdığı tefsiri olmak üzere Fahruddin er-Râzî’nin metinlerinin odak noktasına alınması, kendisinin İslam ilimleri geleneğinde ilahi vahyin akli izahını yapmayı heden alan başlıca iki disiplin olan kelâm ve felsefenin duruşlarında köşe taşı bir konumda olması ve fıkıh ve tefsir diğer İslamî disiplinlerde de söz sahibi olması nedeniyledir. Sonuçta Fahruddin er-Râzî’nin ortaya koyduğu çerçevede bir müslüman için, dünyanın her zaman mütelâzım (gerektirici) kavramı olan “ahiret” ile birlikte değerlendirilmesi gerektiği ve vahyi temel alan bakış açısının dünya-ahiret birliğine vurgu yaptığı tespiti üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Ahlak, Tasavvuf, Dünya-Ahiret, Zühd, Fahruddin er-Râzî

The Concept of the Dunya and Its Content: An Evaluation in the Context of the Commentary of al-Razi

Öz

The methodology of Islamic sciences defines the value system of the basic terms in Islamic civilization in accordance with the directions of the Qur’an and the Sunna, the two sources of the divine revelation in Islam. Basic theoretical disciples of Islam, such as Kalam, Fiqh, Tasawwuf and Falsafa, in their examinations regarding the existent being, put forward a perspective which aims to define the structure of meaning in the divine revelation. In this context, one of the most important terms in the Qur’an is “dunya” (this word), a term which is one of the starting points in the Islamic theoretical disciplines. What is the nature of this world; how must the believers contextualize the world in their readings of the divine revelation; and what is the value of the word in epistemological and ontological contexts? Basing itself on the structure of the given questions, this study gives an example of the rational explanations about the term “dunya”. In doing so, it takes the writings of Fakhr al-Din al-Razi as the exemplary texts, especially his commentary on the Qur’an. The aim of this paper is to show that the structure of Islamic sciences is modeled on the concept of the Hereafter (Akhira), when defining the value of the world. Fahr al-Din al-Razi is an eminent scholar and commentator of the Qur’an, who has been regarded as a leading figure of Islamic theoretical disciplines, especially Kalam and Falsafa. Consequently, a Muslim, while he is given a change to be in this world, should take into consideration the synthesis of the changing character of the world and the reality of the Hereafter together, without excluding any of them, preparing himself to the ultimate destination, which is explained in the divine revelation as the realm of the return and the retribution.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Ethics, Tasawwuf, Dunya - Akhira, Zuhd, Fakhr al-Din al-Razi

Kaynakça

• Altuntaş, Mehmet. “Tevrat ve Kur’an’a Göre Yahudilerin Dünyaya Bakışı”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2013), 89-110.
• Altuntaş, Mehmet. “Dünyanın Değerine Dair Ayetler Üzerine Bir İnceleme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2018), 103-28.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân. İstanbul: Eser Kitabevi, 1389.
• Câbir b. Hayyân. el-Hudûd. Abdülemîr el-A‘sam. el-Mustalahü’l-felsefî inde’l-arab. Kâhire: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 1989.
• Gazâlî, Ebû Hâmid. İhyâ’ü ulûmi’d-dîn. trc. A. Serdaroğlu. İstanbul: Bedir, 2002.
• Hâdimî, Ebû Sa‘îd. el-Berîka Şerhü’t-Tarîka. İstanbul: y.y., 1203.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. İstanbul: Şirket-i Sahafiyye-i Osmâniyye, 1307.
• İcî, Aduddudîn. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• İhvânü’s-Safâ. Resâ’il’u İhvâni’s-safâ ve hullâni’l-vefâ. 5 cilt. Nşr. Ârfi Tâmir. Beyrut: Menşûrâtu ‘Uveydân, 1995.
• Karakuş, Abdulkadir. “Kur’an Perspektifinden Dünya ve Ahiret Arasındaki Münasebet”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (2018), 203-220.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ. Külliyyât. nşr. A. Derviş, M el-Masrî. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 2012.
• Kocaman, Kasım. “Tasavvufta İnsanın Eğitim Sürecinde Aşılması Gereken Engel: Dünya”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2016 (4), 561-588.
• Kutluer, İlhan. Yitirilmiş Hikmeti Ararken. İstanbul: İz, 2012.
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. el-Ezmine ve’l-emkine. nşr. Halil Mansur. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûs fî tercemeti Kâmûs. İstanbul: yy., 1230.
• Nâblusî, Abdülganî. el-Hadîkatü’n-Nediyye Şerhu’t-Tarîkâti’l-Muhammediyye. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1290.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhü’l-gayb. Kahire: el-Matba’atü’l-Âmire, 1308.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. Nihâyetü’l-‘ukûl. nşr. Sa‘îd Fûde. Beyrut: Dârü’z- Zehâir, 2015.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. el-Kâşif ‘an usûli’d-delâ’il ve fusûli’l-‘ilel. nşr. A. H. Sekkâ. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1992.
• Sa‘îd b. Dâdhürmüz. Risâle fî fazli’l-âhire ‘ale’d-dünyâ. Kaya, Veysel. Felsefe ve Vahiy: Said b. Dadhürmüz ve Felsefi Risaleleri. İstanbul: Klasik, 2018.
• Siğnâkî, Hüsameddin Hüseyin. et-Tesdîd fî şerhi’t-Temhîd. nşr. Ali Tarık Ziyat Yılmaz. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Şeker, Fatih M. Osmanlı İslâm Tasavvuru. İstanbul: Dergah, 2015.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhü’l-Akâ’id. Kelâm İlmi ve İslam Akâidi, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınevi, 1999.