Sekülerleşme Tartışmaları Açısından Alevi-Sünni Evlilikleri

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 137 - 164, 15.06.2024

Tahir Küçük

https://doi.org/10.33460/beuifd.1442920

Öz

Günümüz dünyasında dinin toplumsal yaşamda nasıl bir etkiye sahip olduğu, din sosyolojisi çalışmaları açısından önemli bir noktaya işaret etmektedir. 20. Yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte başlayan sekülerleşme tartışmaları, birçok ülkede dinin modern toplumlarda etkisinin azaldığı daha sonra ise dinin psikolojik boyutunun ön plana çıkarılmasıyla bu paradigmanın eleştirilmeye başlandığı bir süreç içerisine girmiştir. Bu çerçeve içerisinde ülkemizde de sekülerleşme tartışmaları başlamıştır. Özellikle 2000’li yılları takiben Türk toplumunun politik yönelimleri, Türkiye’nin desekülerleştiğine yönelik genel bir söylemi ortaya çıkarmıştır. Bu genel görüşün aksine Türkiye’nin geçmişe kıyasla gün geçtikçe sekülerleştiğini, “dinin ve dinimsi yapıların toplumsal prestijlerinin ve bu yapıların topluma etki etme güçlerinin göreceli olarak azaldığını” belirten Volkan Ertit, bu iddiasını çeşitli argümanlarla ortaya koymaktadır. Söz konusu bu argümanlardan bir tanesi de “farklı inanç grupları arasındaki evliliklerde yaşanan değişimdir.” Ertit’e göre Alevi-Sünni evliliklerinin geçmişe kıyasla daha fazla veya daha görünür olması, Türk toplumunun geçmişe kıyasla sekülerleştiğini gösteren bir argümandır. Bu çalışma Ertit’in bu iddiasından hareketle, Alevi-Sünni evliliklerinin gerçekten de bir sekülerleşme göstergesi olarak algılanıp algılanamayacağını konu edinmektedir. Bu bağlamda çalışmada öncelikle sekülerleşme kavramının teorik sınırları doküman incelemesi tekniği ile çizilmiştir. Daha sonra, alan yazındaki Alevi-Sünni evlilikleri üzerine yapılan çalışmalardaki ilgili veriler üzerinden sekülerleşme konusu tartışılmaktadır. Buna göre, sekülerleşme sürecinin Alevi-Sünni evliliklerine kapı aralayan bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu tür evlilik yapan bireylerin Alevilik ve Sünnilik kavramlarına yaklaşımlarının kendi ebeveynlerine kıyasla farklılaştığı ve dini grup aidiyet durumlarının düşük seviyede olduğu saptanmıştır. Ayrıca dini pratikleri yerine getirip getirmeme konusunda da bireylerin dini yaşantısının seküler bir çizgide olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla Ertit’in söz konusu iddiasını destekleyen bir argüman olarak Alevi-Sünni evliliklerinin sekülerleşme göstergesi olarak düşünülmesi, bu çalışma özelinde doğrulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Sekülerleşme, Desekülerleşme, Türkiye, Alevi-Sünni Evlilikleri

Alevi-Sunni Marriages in Terms of Secularization Debates

Öz

In today's world, the impact of religion on social life is significant from the perspective of sociology of religion. Debates on secularization that began in the second half of the 20th century entered a phase where the influence of religion in modern societies decreased, and later the psychological dimension of religion was emphasized, leading to criticism of this paradigm. Within this framework, discussions on secularization have also begun in our country. Especially following the 2000s, the political orientations of Turkish society have led to a widespread discourse suggesting desecularization of Türkiye. In contrast to this general view, Volkan Ertit argues, with various arguments, that Türkiye is becoming more secular over time compared to the past, stating that "the relative decrease in the social prestige of religion and the power of these structures to influence society" supports this claim. One of these arguments is the "change observed in marriages between different religious groups." According to Ertit, the increased visibility of Alevi-Sunni marriages compared to the past is an argument showing that Turkish society is becoming more secular. This study examines whether Alevi-Sunni marriages can indeed be perceived as an indicator of secularization based on Ertit's claim. In this context, the study first outlines the theoretical boundaries of secularization through document analysis. Then, the issue of secularization is discussed based on relevant data from studies on Alevi-Sunni marriages in the literature. Accordingly, it is determined that the process of secularization has a facilitating effect on Alevi-Sunni marriages. It is found that individuals who enter into such marriages have different approaches to Alevism and Sunnism compared to their parents, and their religious group affiliations are at a low level. It is also observed that the religious lives of individuals is in a secular line in terms of whether they fulfill religious practices or not. Therefore, considering Alevi-Sunni marriages as an indicator of secularization, as argued by Ertit, is confirmed in this study.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Secularization, Desecularization, Turkey, Alevi-Sunni Marriages

Kaynakça

• Aktürk, Hamit. Modernleşen Alevilikte Dini Otorite. İstanbul: Hiperyayın, 1. Basım, 2020.
• Alparslan Özkan, Feyza Nur. Sekülerleşmede Yeni Boyutlar: Dindarların Sekülerleşme Süreci. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens-titüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Alperen, Abdullah. “Alevi(lik) Modernleşmesine Dair Düşünceler”. Değer-ler Eğitim Merkezi Dergisi 2/6, (2009),76-82.
• Arabacı, Fazlı. Türkiye’de Tetiklenen Fay Hattı Alevi-Sünni Farklılaşması. İstanbul: Ensar Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Balkanlıoğlu, Mehmet Ali. “Alevi-Sünni Evliliklerinin Aile İlişkileri ile Çocuk Yetiştirme Üzerine Etkileri ve Sosyal Damgalama”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 62, (Ocak 2013), 163-182.
• Balkanlıoğlu, Mehmet Ali. “Duvar Toplumu, İslamofobya ve İç-Fobya: Alevi-Sünni Evlilikleri İç-Fobyaları Kırmak İçin Bir Fırsat Olabilir mi?”. Hünkâr Alevilik Bektaşilik Akademik Araştırmalar Dergisi 1/2, (2013), 27-39.
• Batur, Behçet. “Sekülerleşme Türkiye’de”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/38, (Haziran 2015), 563-572.
• Bell, Daniel. “The Return of the Sacred? The Argument on the Future of Religion”. British Journal of Sociology 28/4 (1977), 419-449.
• Berger, Peter – Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası: Bir Bilgi Sosyolojisi İncelemesi. çev. Vefa Saygın Öğütle. Ankara: Atıf Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Berger, Peter Ludwig. “Sekülerizmin Gerilemesi”. Sekülerizm Sorgulanıyor. der. Ali Köse. İstanbul: Ufuk Yayınları, 1. Basım, 2002.
• Bozkurt, Fuat. Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik. İstanbul: Kapı Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Bruce, Steve. God is Dead: Secularization in the West. New Jersey: Blackwell, 2002.
• Bryan, Wilson. Religion In Secular Society. London: Penguin Books, 1969.
• Chaves, Mark. “Secularization as Declining Religious Authority”. Social Forces 72/3 (March, 1994), 749-774.
• Cox, Harvey. The Secular City : Secularization and Urbanization in Theological Perspective. New Jersey:Princeton University, 1974.
• Cox, Harvey. The Secular City. NY: Collier Books, 1990.
• Çatak, Bilge Deniz. Mezhep Farklılıklarının Eşler Arası İlişkilere Etkisi. An-talya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Çatlı, Gökçen. İstanbul ve Nevşehir’de Alevi-Sünni Evliliklerinin Antropolo-jik Açıdan İncelenmesi. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Antropoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Darende, Ömer Faruk. “Sekülerleşme Teorisine Metaforik Yaklaşımlar”. Se-külerleşme Tartışmaları. ed. Mehmet Ali Kirman - Volkan Ertit. 49-70. Ankara: Kadim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Davie, Grace. “Believing without Belonging: Is This the Future of Religion in Britanya?”. Social Compass 47/4 (1990), 455-469.
• Dellaloğlu, Besim F. “Laik ve Seküler’in Politik Teolojisi”. Sekülerleşme Tartışmaları. ed. Mehmet Ali Kirman - Volkan Ertit. 31-47. Ankara: Kadim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Ekinci, Yusuf. Kürt Sekülerleşmesi Kürt Solu ve Kuşakların Dönüşümü. İs-tanbul: İletişim Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Ertit, Volkan, Endişeli Muhafazakârlar Çağı. Ankara: Orient Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Ertit, Volkan. “Birbirinin Yerine Kullanılan İki Farklı Kavram: Sekülerleşme ve Laiklik”. Akademik İncelemeler Dergisi 9/1 , (Temmuz, 2014), 103-124.
• Ertit, Volkan. “Direnen Teori: Sekülerleşme”. Sekülerleşme Tartışmaları. ed. Mehmet Ali Kirman - Volkan Ertit. 239-266. Ankara: Kadim Yayınla-rı, 1. Basım, 2019.
• Ertit, Volkan. “Sekülerleşmenin Hızlandırıcısı Olarak Kentleşme”. Dumlu-pınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 41, (Temmuz, 2014), 1-8.
• Ertit, Volkan. “Türkiye’nin Sekülerleşme Pratiği”. Sekülerleşme Tartışmaları. ed. Mehmet Ali Kirman - Volkan Ertit. 267-329. Ankara: Kadim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Ertit, Volkan. Sekülerleşme Teorisi. Ankara: Liberte Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Güngör, Özcan. Araf’taki Kimlik: Alevilik/Bektaşilik. Ankara: Akasya Kitap, 1. Basım, 2007.
• Güngör, Özcan. İki Dünya Bir Aile. Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım, 2016. Hocaoğlu, Durmuş. “Sekülarizm, Laisizm ve Türk Laisizmi”. Türkiye Günlüğü Dergisi 29, (Temmuz-Ağustosn 1994), 44-71.
• Kalmijn, Matthijs. “Shifting Boundaries: Trends in Religious and Educational Homogamy”. American Sociological Review 56/6, (1991), 786-800.
• Kızılocak, Berivan. Strengths and Challenges of Alevi-Sunni Marriages in Turkey: A Qualitative Study. İstanbul: İstanbul Bilgi University, Institu-te of Graduate Programs, Clinical Psychology, Master’s Degree Program, 2022.
• Küçük, Tahir - Çoştu, Yakup. “Alevi-Sünni Evliliklerinin Karşılıklı İlişkilere Etkisi”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/2 (Aralık, 2023), 855-880.
• Küçük, Tahir. Öteki ile Yaşamak Alevi-Sünni Evlilikleri. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 1. Basım, 2023.
• Luckmann, Thomas. The Invisible Religion: The Problem of Religion in Modern Society. London: Macmillian, 1967.
• Özay, Mehmet. Sekülerleşme ve Din Batı’da Sekülerleşme Teorileri ve Tartışmaları. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Salman, Cemal. Göç ve Kentleşme Sürecinde Alevi Kimliğinin Kültürel-Siyasal Değişimi ve Dönüşümü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Dok-tora Tezi, 2015.
• Sommerville, Charles John. “Stark’s Age of Faith Argument and The Secularization of Things: A Commentary”. Sociology of Religion 63/3 (2002), 361-372.
• Stark, Rodney - Bainbridge, S. William. The Future of Religion-Secularization, Revival and Cult Formation. Berkeley: University of Cali-fornia Press, 1985.
• Toprak, Binnaz., Bozan, İrfan., Morgül, Tan., Şener, Nedim. Türkiye’de Farklı Olmak. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2012.
• Türkdoğan, Orhan. Alevi-Bektaşi Kimliği Sosyo-Antropolojik Araştırma. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Ülkücan, Gül Özateşler. vd. “Gruplar Arası Temas ve Çapraz Evlilikler: İz-mir’de Alevi-Sünni Evlilikleri”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 23/1, (Nisan 2019), 1-24.
• Üzüm, İlyas. Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevilik. İstanbul: İsam Ya-yınları, 1. Basım, 2007.
• Wilson, Bryan Ronald. Seküler Toplumlarda Din. çev. Ömer Faruk Darende. Ankara: Pegem Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Yapıcı, Asım. Din, Kimlik ve Önyargı. Adana: Karahan Yayınları, 1. Basım, 2004.