Reading the Effect of Grammatics on Meaning in Fādil Sālih as-Sāmarrāī through Possible Meaning

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 239 - 259, 16.12.2024

Sultan Duran Gürbüz

https://doi.org/10.33460/beuifd.1381371

Öz

The disciplines of Sarf (morphology) and Nahw (syntax) are fundamental elements of Arabic grammar. Nahw is particularly more visible, and i‛rāb, (grammatical analysis) is a primary grammatical element affecting meaning. İ‛rāb, is a crucial focus in linguistics. Even studies focused solely on meaning reveal the clear function of i‛rāb, or grammar broadly. Fādil Sālih as-Sāmarrāī included the dimension of meaning into Arabic grammar in his linguistic works, continuing the "meanings of syntax" approach emphasized by ‛Abd al-Qāhir al-Jurjānī. Sāmarrāī examines the differences in meaning brought about by syntactic labels, explaining the reasons for the ambiguity presented to the reader or audience through semantic and logical inference paths of the language. He argues that the influence of the sentence's small structural units on the word's reflection in the external world directs expressions to specific indications. These indications, according to Sāmerrāī, are subject to distinctions such as certain (definitive), probable, conjectural, and hidden (inner). The differences in the pronunciation of words or word groups due to i‛rāb, can lead to possible judgments on meaning. Elements diverting the expression from being definitive to probable meanings include: Homonymy in the singular meaning, homonymy in form, the meaning shown by the word being single or compound, ambiguity in the root or form of the word, the word coming from a form causing probable i‛rāb, mentioning a word in the sentence causing ambiguity whether it is a qualifier or something else, omission in the sentence, the position of i‛rāb, disagreement on whether the literal or metaphorical meaning is intended, sentences carrying more than one meaning in their composition, and places to pause in the expression. This article investigates how these factors cause probabilities in meaning.

Anahtar Kelimeler

Fādil Sālih as-Sāmarrāī, Meaning, Grammatical Meaning, Probable Meaning, Semmiotics

Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’de Gramatiğin Mânaya Etkisinin İhtimâlî Anlamlar Üzerinden Okunması

Öz

Sarf ve nahiv disiplinleri, Arap dili gramerini oluşturan iki temel unsurdur. Burada özellikle nahvin görünürlüğü daha fazla olmakla beraber gramatik açıdan mânaya etki eden unsurların başında îrab gelmektedir. Îrab, dilbilimin üzerinde önemle durduğu bir disiplindir. Dilbilimde sadece anlam üzerine yapılan çalışmalarda dahi îrabın veya en genel anlamıyla gramatiğin fonksiyonu açıkça fark edilmektedir. Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî, dilbilim üzerine yaptığı çalışmalarında Arap gramerine anlam boyutunu da dahil etmiştir. Bu yönüyle onun yaptığı, bir nevî Abdülkâhir el-Cürcânî’nin üzerinde durduğu “meâni’n-nahv” yaklaşımını devam ettirmektir, denebilir. Sentaktik adlandırmaların mânaya getirmiş olduğu farklılıklar üzerinde duran Sâmerrâî, metnin okuruna veya muhatabına sunmuş olduğu belirsizliğin sebeplerini, dilin anlamsal ve mantıksal çıkarım yollarına başvurarak açıklamaktadır. Ona göre sözün dış dünyadaki karşılığının cümlenin ögeleri denilen küçük yapı birimlerinden etkilenmesi, söylenmek istenilen ifadeleri birtakım delâletlere sevk etmektedir. Söz konusu olan bu delâletler, Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’de kat’î, ihtimâlî, zannî ve bâtınî gibi ayrımlara tabidir. Sâmerrâî’de kelime veya kelime gruplarının îrab denilen olgu sebebiyle okunuş şekillerindeki farklılıklar, anlam üzerinde olası yargılara sebep olabilmektedir. İfadeyi kat’î olmaktan çıkararak ihtimâlî anlamlara sevk eden bu unsurlar, Sâmerrâî’ye göre şunlardır: Müfret mânada bulunan lafız ortaklığı, sîgada bulunan ortaklık, sözün göstermiş olduğu mânanın tek veya mürekkeb bir kelimeden oluşması, kelimenin aslının veya vezninin açık olmaması, kelimenin îrab bakımından olası ihtimâllere yol açan sîgadan gelmesi, cümlede ister kayıt ister başka bir şey olsun mânada ihtimâle yol açan bir kelimenin zikredilmesi, cümlede yapılan hazif, îrabın mevkîsi, hakîkatin mi mecâzın mı murâd edildiği konusundaki ihtilâf, te’lîfinde birden çok mânayı taşıyan cümleler, ibârede durma yerleri. Bu makalede tüm bu etkenlerin anlam üzerinde ne tür ihtimâllere sebebiyet vereceği araştırma konusu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fadıl Salih es-Samerrai, Mana, İhtimali Anlam, Delalet, Sentaktik Anlam

Kaynakça

• Amâyira, Halîl Ahmed. el-Mesâfe Beyne’t-Tanzîri’n-Nahvî ve’t-Tatbîki’l-Lugavî. Amman: Dâru Vâil, ts.
• Aydın, Bünyamin. “Sözdizimsel Bulanıklık Bağlamında Gramatik Çözümlemenin Niteliği Üzerine Bir İnceleme”.
• Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2018), 122-146.
• Beyâtî, Zâhir Şevket. Edevâtu’l-İ´râb. Beyrût: Mecdu’l-Müesseseti’l-Câamiiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî´, ts.
• Bor, Adil. “Kur’ân-ı Kerîm’in Anlaşılmasında Îrab-Bağlam İlişkisi”. Bilimname 38/2 (2019), 785-811.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilu’l-İ´câz. thk. Şâkir Mahmûd Muhammed. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 5., 2004.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilu’l-İ´câz. Kâhire: Mektebetu’l-Hancî Matbaatu’l-Medenî, 2009.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilu’l-İ´câz Sözdizimi ve Anlambilim. çev. Osman Güman. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Mu’cemu’t-Ta’rîfât. Kahire: Dâru’l-Fadîletili’n- Neşri ve’t-Tevzi’, 2004.
• Çelik, Muhammet. “Kur’ân’ın İ´câzına Dair Lafız-Mâna Tartışmaları Çerçevesinde Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’nin Anlam
• Hassasiyetine Yönelik Eleştirel Bir Yaklaşım”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 6 (ts.), 439-460.
• Dilâçar, Agop. “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 1971. 83-145. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 2. Basım, 1989.
• Endelüsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1460.
• Ferrâ, Yahyâ b. Ziyâd. Meâni’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1. Basım, ts.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Abdülkâhir el-Cürcânî”. DİA. C. 1. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Hanefî, İbn Hemmâm el- - Kadî Zâde, Şemseddîn Ahmed. Fethu’l-Kadîr ale’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnân: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1970.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1952.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Cemaluddin Ebû Muhammed Abdullah. Muğni’l-Lebîb ´an Kutubi’l-E‘ârîb. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdullah. Teshîlu’l-Fevâid ve Tekmîli’l-MakâsId. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1967.
• Marangozoğlu, İzzet. Beyânî Tefsir Metodu-Fâdıl Sâlih es-Sâmarrâî Örneği-. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2015.
• Muhammed el-Es’ad, Abdulkerîm. el-Vasît fî Târihi’n-Nahvi’l-Arabî. Riyâd: Dâru’ş-Şevâf, 1992.
• Özalp, Mehmet Sıdık. “Arap dilinde İ´râb Olgusu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/28 (2019).
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. el-Cümletu’l-Arabiyye ve’l-Ma´nâ. Ammân: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 2013.
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. el-Cümletu’l-ArabiyyeTe’lîfuhâ ve Aksâmuhâ. Ammân: Dâru’l-Fikr2007, 2. Basım, ts.
• Sâmerraî, Fâdıl Sâlih. el-Meâni’n-Nahv. Kahire: Şeriketu’l-Atîk li Sinaati’l-Kitâb, ts.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr. el-Kitâb. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 3. Basım, 1988.
• Şendoy, Sedat. “Mâna”. DİA. C. 27. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Şimşek, Mehmet Ali. “Arap Dilinde İ´râbın Yeri, Anlatım ve Anlamadaki Rolü”. Nüsha 6/22 (2006).
• Şimşek, Şahin. “Arap Gramerinde Terim Sorunu: Cümle-Kelâm Örneği”. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 12 (2018).
• Ukaylî, Huseyn Ali Ferhân. el-Cümletu’l-Arabiyye fî Dirâsâtî’l-Muhdesîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1971.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an -Hakâik Ğavâmıdı’t-Tenzîl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an -Hakâik Ğavâmıdı’t-Tenzîl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî İlmi’l-Arabiyye. Ammân: Dâru Ammâr, 2003.
• Zerkeşî, Abdullah İbn Bahâdır. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1. Basım, 1957. “Fâdıl Sâlih es-Sâmarrâî”. https://shamela.ws/author/37, ts.