Katılım Bankacılığı İthalat Finansman İşlemlerinde Oluşan Fıkhi Riskler ve Yönetimi

Year 2025, Volume: 20 Issue: 1, 55 - 70, 01.07.2025

Fatih Kazancı

https://doi.org/10.54860/beyder.1653889

Abstract

Katılım bankaları dış ticaret işlemleri yaparlarken hem konvansiyonel bankaların maruz kaldıkları tüm bankacılık riskleri ile hem de kendilerine özgü faizsiz yapıları nedeniyle farklı risklere maruz kalmaktadırlar. Bu risklerden en önemlilerinden biri fıkhi risklerdir. Katılım bankaları yurtiçi finansman işlemlerinde bu riskle karşılaştıkları gibi ithalat finansmanı işlemlerinde de karşılaşmaktadırlar. Katılım bankacılığında ithalat finansmanı işlemlerinde yaygın olarak murabaha ve finansal kiralama yöntemleri kullanılmaktadır. Her iki yöntemde de katılım bankaları tarafından çeşitli ödeme şekilleriyle (peşin ödeme şekli, vesaik mukabili ödeme şekli, akreditifli ödeme şekli) mal satın alınarak, bu malın müşteriye satışı veya kiralanması söz konusudur. Bu yöntemler çoğunlukla kredi riski ve piyasa riskine neden olsalar da katılım bankacılığına özgü çeşitli fıkhi riskler de oluştururlar. Çalışma ithalat finansman yöntemleri olan murabaha ve finansal kiralama çerçevesinde gerçekleştirilmiş olmasına rağmen, ithalat finansmanında fıkhi risk oluşturabilecek olan kabul kredili ödeme şeklinde oluşan fıkhi risklere de değinilmiştir. Katılım bankacılığında oluşan fıkhi riskler aynı zamanda bu bankacılık türünü itibar riskine de maruz bıraktığından, çalışmamızın ulaştığı sonuçlar katılım bankacılık sektörünün geleceği açısından önemlidir. Çalışmanın amacı, ithalat finansmanında karşılaşılan fıkhi risklerin saptanması ve alınacak risk azaltıcı önlemler sayesinde katılım bankacılığının fıkhi kurallara uyumunu sağlamaktır. Çalışmamızda ithalat finansman yöntemlerindeki fıkhi risk oluşturan alanalar nitel araştırma yöntemleri olan doküman analizi ve yüzyüze mülakat yöntemleriyle analiz edilmiş ve bu yöntemlerle saptanan fıkhi risklerin yönetilebilmesi için çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

İslami Finans , Katılım Bankacılığı , İthalat Finansmanı , Fıkhi Risk

Fiqh Risks and Management in Participation Banking Import Financing Transactions

Abstract

While conducting foreign trade transactions, participation banks are exposed to all banking risks that conventional banks are exposed to, as well as different risks due to their unique interest-free structure. One of the most important of these risks is fiqh risks. Participation banks face this risk in domestic financing transactions as well as in import financing transactions. In participation banking, murabaha and financial leasing methods are widely used in import financing transactions. Both methods involve the purchase of goods by participation banks through various payment methods (cash payment method, cash against documents payment method, letter of credit payment method) and the sale or lease of these goods to the customer. Although these methods mostly cause credit risk and market risk, they also create various fiqh risks specific to participation banking. Although the study was conducted within the framework of murabaha and financial leasing, which are import financing methods, the fiqh risks arising in the form of payment on acceptance credit, which may pose fiqh risks in import financing, were also mentioned. Since the fiqh risks in participation banking also expose this type of banking to reputational risk, the results of our study are important for the future of the participation banking sector. The aim of the study is to determine the fiqh risks encountered in import financing and to ensure the compliance of participation banking with fiqh rules through risk mitigation measures to be taken. In our study, the areas that pose fiqh risks in import financing methods were analyzed through qualitative research methods of document analysis and face-to-face interviews, and various suggestions were made to manage the fiqh risks identified by these methods.

Keywords

Islamic Finance , Participation Bank , Import Financing , Fiqh Risk

References

• AAOIFI. (2012). Faizsiz finans standartları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB).
• AAOIFI. (2024). AAOIFI Governance Standard (GS): Shari’ah governance framework. https://aaoifi.com/issued-standards-2/?lang=en
• Bayındır, S. (2005). İslam hukuku penceresinde faizsiz bankacılık. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Billah, M. (2019). Islamic financial products: Principles, instruments and structures. Palgrave Macmillan.
• Binti Ismail, S. A., & Hassan, R. (2021). Issues and challenges of Islamic trade finance faced by Islamic banks in Malaysia. In M. Yazici (Ed.), The importance of new technologies and entrepreneurship in business development: In the context of economic diversity in developing countries (pp. 1702–1716). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-030-69221-6_125
• Finansal Kiralama Kanunu. (2012). 6361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunu. https://www.pervinfinansal.com/documents/finansalkiralamakanunu.pdf
• Gündoğdu, A. Ş. (2016). Risk management in Islamic trade finance. Bogazici Journal: Review of Social, Economic and Administrative Studies, 30(2), 19–39.
• Greuning, H. V., & Iqbal, Z. (2008). Risk analysis for Islamic banks. Washington, DC: The World Bank. Hassan, M. K., & Lewis, M. K. (Eds.). (2007). Handbook of Islamic banking. Edward Elgar.
• Hassan, M. K., & Sirajo, A. (2018). A contemporary survey of Islamic banking literature. Journal of Financial Stability, 34, 12–43. https://doi.org/10.1016/j.jfs.2017.12.002
• Islamic Financial Services Board (IFSB). (2005). Guiding principles of risk management for institutions (other than insurance institutions) offering only Islamic financial services. https://www.ifsb.org/standardspage/?sf_paged=3
• Iqbal, Z., & Mirakhor, A. (2007). An introduction to Islamic finance: Theory and practice. Wiley Finance. Kahf, M. (1999). Financing international trade: An Islamic alternative. In Seminar on international trade from Islamic perspective. Islamic Research and Training Institute (IRTI).
• Kazancı, F. (2021). Uluslararası ticaretin faizsiz finansmanı. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Kazancı, F. (2022). Borç/alacak satışına (Bay’al-Dayn) dayalı dış ticaret uygulamaları ve faizsiz finans prensiplerine uyumu. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 8(1), 1–23. https://doi.org/10.52547/ujiefa.8.1.1
• Kazancı, F. (2023). Akreditiflerde katılım bankacılığına özgü sorunlar: UCP 600 kurallarının katılım bankacılığına uyumu. Kocatepe İslami İlimler Dergisi, 6(Özel Sayı), 1–17. https://doi.org/10.33400/kocatepeilim.1314172
• Muhammad, M. Z., Amin, H., Anderson, A., & Chong, R. (2015). Challenges facing bank in financing international trade: From an Islamic perspective. International Journal in Economics and Business Administration, 3(2), 65–77.
• Oseni, U. (2013). Towards restructuring the legal framework for payment system in international Islamic trade finance. Journal of International Trade Law and Policy, 12(2), 108–129. https://doi.org/10.1108/JITLP-04-2013-0005
• Salem, R. A. (2013). Risk management for Islamic banks. Edinburgh University Press.
• Sapian, S. B. M., Ibrahim, N. B., & Shahwan, S. H. (2019). Islamic trade financing facilities: The conduct of risk management in financial technology (Fintech) era. In e-Proceedings of the International Conference on Islamic Finance, Economy and Social Science (ICIFESS) (pp. 1–9).
• Siddiqi, A. (2008). Financial contracts, risk and performance of Islamic banking. Managerial Finance, 34(10), 680–694. https://doi.org/10.1108/03074350810891001
• Swartz, N. P. (2013). Risk management in Islamic banking. African Journal of Business Management, 7(37), 3799–3809. https://doi.org/10.5897/AJBM2013.7173
• Thomas, A. S., Cox, S., & Kraty, B. (2005). Structuring Islamic finance transactions: Lease finance and Ijarah. Euromoney Books.
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB). (2021). Katılım finansı standartları: Murâbaha standardı (Standart No: 3). İstanbul: TKBB.