Ed-Derârî’l-Lâmi’ât fî Müntaḫabâti’l-Lügât: A Lexicographical Evaluation

Year 2025, Volume: 4 Issue: 3, 233 - 247, 15.09.2025

Faisal Faıdhallah

Abstract

Turkish lexicography began in the 11th century with Kâşgarlı Mahmud’s Dīwān Lughāt al-Turk and continued in various forms under different Turkish states throughout history. This tradition of compiling dictionaries persisted during the Ottoman period, with numerous works prepared particularly for the purpose of teaching Turkish. One of the earliest significant works in this field is Bergamalı Kadri’s Müyessiretü’l-ʿUlûm, which is considered the first known example written with the aim of teaching Turks their own language. At the beginning of the 20th century, Ed-Darārī al-Lāmiʿāt fī Mukhtabāt al-Lughāt, prepared by Shaykh Muḥammad b. ʿAlī al-Ünsī, stands out as a remarkable example of bilingual dictionaries compiled to teach Turkish to Arabs. This article introduces the work and evaluates it from a lexicographical perspective. The study examines the dictionary’s macrostructure (front matter, main body, and back matter) and microstructure (headword arrangement, etymology, definitions, and usage examples). The findings reveal that the dictionary predominantly exhibits an equivalence-based structure and contributes to the teaching of Turkish as a foreign language in the late Ottoman period.

Keywords

Ed-Derârî’l-Lâmi‘ât fî Müntaḫabâti’l-Lügāt , Lexicography , Teaching Turkish , Teaching Turkish to Arabs in the 19th century

Ed-Derârî’l-Lâmi‘ât fî Müntaḫabâti’l-Lügât Üzerine

Abstract

Türk sözlükçülüğü, 11. yüzyılda Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânu Lugâti’t-Türk adlı eseriyle başlamış, sonraki yüzyıllarda farklı Türk devletlerinde çeşitli biçimlerde sürdürülmüştür. Osmanlı döneminde de sözlük hazırlama geleneği devam etmiş, özellikle Türkçenin öğretimi amacıyla birçok önemli eser kaleme alınmıştır. Bu sahada öne çıkan ilk çalışmalardan biri, Bergamalı Kadri’nin Müyessiretü’l-Ulûm adlı eseridir. Bergamalı Kadri’nin eseri, Türklere Türk dilini öğretmek amacıyla hazırlanmış olması bakımından bu sahada bilinen ilk örnek olarak kabul edilmektedir. 20. yüzyıl başlarında Şeyh Muhammed bin Ali el-Ünsî tarafından hazırlanan Ed-Derârî’l-Lâmiʿât fî Müntaḫabâti’l-Lügāt ise Araplara Türkçe öğretmek üzere kaleme alınmış iki dilli sözlüklerin dikkat çekici örneklerinden biridir. Bu makalede söz konusu eser tanıtılmakta ve sözlükbilimsel açıdan değerlendirilmektedir. İncelemede, sözlüğün bütüncül yapısı (baş veri, iç veri ve son veri) ile parçacıl yapısı (madde başı düzeni, köken bilgisi, tanım ve kullanım biçimleri) ele alınmıştır. Elde edilen bulgular, sözlüğün özellikle karşılık temelli bir yapı sergilediğini ve Osmanlı Devleti’nin son döneminde Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine katkı sunduğunu göstermektedir.

Keywords

Ed-Derârî’l-Lâmi‘ât fî Müntaḫabâti’l-Lügāt , sözlükbilimi , Türkçe öğretimi , 19. yüzyılda Araplara Türkçe öğretimi

References

• Alyılmaz, C. (2010). Türkçe öğretiminin sorunları. Turkish Studies, 5(3), 728-749.
• Ercilasun, A. B. (2016). Başlangıçtan yirminci yüzyıla türk dili tarihi. Akçağ.
• Hartmann, R., & James, G. (2002). Dictionary of lexicography. Dictionary of Lexicography. içinde London: Routledge.
• Humboldt, W. (1999). On Language: The diversity of human language-structure and its ınfluence on the mental development of mankind. P. Heath (Çev.), Cambridge University Press.
• Pedersen, V. (1995). Dictionary use in foreign language learning. copenhagen. Copenhagen: Copenhagen Business School Press.
• Rundell, M., & Atkins, S. (2008). The oxford guide to practical lexicography. Oxford.
• Sapir, E. (1921). Language: An ıntroduction to the study of speech. Harcourt, Brace & Company.
• Saussure, F. (1985). Genel dilbilim dersleri. B. Vardar (Çev.), Birey ve Toplum Yayınları.
• الكاشغري, م. ب. (466 H.). كتاب ديوان لغات الترك.
• https://aliwaa.com.lb/أقسام-أخرى/دين-دنيا/بيروتي-ات-30-الشيخ-محمد-علي-الأنسي-والد-راري-الل-امعات-5-7/
• http://www.sahafi.jo/arc/art1.php?id=13ad7a283002040f13e2ff0b73400ae3eec12c7f
• El-Matba’a’l-’asriyye, Lübnan, 1949.
• Matba’atü’l-İttihâd, Lübnan, 1372 H.