Kazakistan’da Kıpçak Sözlükleri ve XVIII-XX. Yüzyıllar Arası Sözlük Çalışmaları

Year 2014, Issue: 71, 81 - 92, 01.09.2014

Ayabek Bayniyazov Canar Bayniyazova

Abstract

Sözlükler, bir dilin söz varlığının derli toplu bir şekilde bulunduğu somut kaynaklardır. Bu makalede, Kazakistan’da yapılan sözlük çalışmaları incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Bumaksatla yazıda ağırlıklı olarak iki ana konu üzerinde durulmaktadır. İlk olarak tarihi sözlükler ve bu sözlükler üzerineKazak bilim adamlarının yapmış olduğu çalışmalar; ikinci olarak Rusların Orta Asya’ya gelmesiyle ortaya koydukları iki dilli (Kazakça-Rusça/Rusça-Kazakça) sözlükler ve bu sözlüklerinmetodolojisi üzerinde durulmuştur

Keywords

Kıpçakça, Kıpçakça sözlükler, Kazakça, sözlükçülük, ArapçaTürkçe tarihi sözlükler, Rusça-Kazakça sözlükler

Kypchak Dictionaries and Lexicography Studies in Kazakhstan between the 18th and 20th Centuries

Abstract

Dictionaries are concrete sources presenting the vocabulary of a language. The importance of dictionaries can be understood better if we remember that even a single word can tell a lot about the language it is found in. This article presents an overview and evaluation of dictionary studies in Kazakhstan. For this purpose, the article focuses on two main issues. The first part of the article deals with Turkish dictionaries created in the Middle Ages and the studies Kazakh linguists have conducted on these dictionaries. The second part of the article is devoted to the methodology of compiling bilingual dictionaries (Russian-Kazakh, Kazakh-Russian), which were produced as a result of the arrival of Russians in Central Asia.

Keywords

Kypchak language, Kypchak Dictionaries, Kazakh language, lexicography, Arabic-Turkic historical dictionaries, Russian- Kazakh dictionaries

References

• Aksan, Doğan (1990). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) - I. 4. Baskı. Ankara: TDK.
• Atalay, Besim (1992). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I. 3. Baskı. Ankara: TDK Yay.
• Beketaev, Qanapiya ve A. İbatov (1993). Tübi Bir Türki Tili (Divani Lûgat it- Türk). Almatı: Ana Tili Yay.
• Dosmuhamedulı, Halel (1998). Divani Lugat-at Türk. Tañdamalı. Arap alfabe- sinden Kiril alfabesine geçiren Ajibay Kerimov. Almatı.
• Egevbay, Askar (1997). Mahmut Qaşqari: Türk Sözdigi (Divani Lugat-at Türk)-I- III. Almatı: Hant Yay.
• Eren, Hasan (1998). Türklük Bilimi Sözlüğü. I. Yabancı Türkologlar. Ankara: TDK.
• Fazılov, E. İ. (1971). Starouzbekskiy Yazık. Horezmskiye Pamyatniki XIV Veka. CII. Taşkent.
• Kerimulı, Ajibay (2005). “X-XII Ğasır Jazba Eskertkişteri”. Eski Türki Eskert- kişteri Tilindegi Söz Jasaytın Jurnaqtar. Türkistan: Turan Yay. 5-22.
• Kaydarov, Abduali ve Meyirbek Orazov (2004). Türkitanuğa Kirispe. 3. Baskı. Almatı: Arıs Yay. (1. Baskı Almatı: Mektep 1985, 2. Baskı İstanbul 1999).
• Kenesbayev, İsmet, A. Kuruşcanov ve A. Kerimov (1981). “Belgili Oriyentalist Jayında Birer Söz”. Qazaq SSR Ğılım Akademiyası Xabarları. Til, Adebiyet Seriyası. III. Almatı: Ğılım Yay. 27-33.
• Korkmaz, Zeynep vd. (2005). Türk Dili ve Kompozisyon. Ankara: Ekin Kitabevi.
• Kıravbaykızı, Alma (2001). Ejelgi Adebiyet.Astana: Elorda Yay. 113-123.
• Kuruşcanov, Abjan (1969). “İssledovaniya po Tyurkologii”. Köne Kıpşaq Tilindegi Ay, Kün Attarı. Almatı: Ğılım Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
• Kuruşcanov, Abjan, Ğ. Aydarov ve M. Tomanov (1971). Köne Türki Jazba Eskertkişterinin Tili. Almatı: Ğılım Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
• Macenova, Marziya (1969). Abu Hayyan – İssledovatel Kıpçakskogo Yazıka. Doktora Tezi. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
• Malbakov, Mırzabergen (1995). Qazaq Sözdikteri: Qazan Töñkerisine Deyingi Qazaq Sözdikteri Haqında. Almatı: Ana Tili Yay.
• _____, (1992). Qazaq Leksikografiyasının Tarihi. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
• Musaev, Kenesbay (2002) “Kıpçakskaya Gruppa”. Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov. Moskova: Nauka Yay. 216-217.
• Nadjip, Amir (1965) Kipçaksko-Oguzskiy Literaturniy Yazık Mamluykskogo Egipta XIV Veka. Doktora Tezi. Moskova: Rusya İlimler Akademisi.
• _____, (1975) Tyurkoyazıçniy Pamyatnik XIV Veka “Gulistan” Seyfa Saraii İ Ego Yazık. C. I. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.
• Nadjip, Amir ve T. Blagova (2002) “Mamluk-Kıpçak Tili”. Türki Tilderi Ensiklopediyalıq Basılım. Astana: Foliant Yay. 94-101.
• _____, (2004) Kultura i Tyurkoyaziçnaya Literatura Mamlyukskogo Egipta XIV Veka. Türkistan: Turan Yay.
• Nurmahanova, Aziza (1971). “Orta Aziya Men Qazaqstan Tilderinin Tarihi Baylanıstarı”. Türki Tilderinin Salıstırmalı Grammatikası. Almatı: Mektep Yay. 18-22.
• Özyetgin, A. Melek(2001). Ebū Hayyān, Kitābu’l-İdrak li-Lisani’l-Etrak Fiil: Tarihî-Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi. Ankara: KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı Yay.
• Sızdıkova, Rabiğa (1975). “Qazaq Leksikografiyasının Damuvındağı Orıs Ğalımdarı Men Avtorlarının Qızmeti”. Dil-Edebiyat Serisi Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Dergisi 1: 3-9.
• Savranbaev, Niğmet (1948). “Nekotoriye Çerti Drevnekıpçakskogo Yazıka”. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Dergisi 12: 17-18.
• Tomanov, M. ve M. Malbakov (1989). “G. Yu. Klaprot Qazaq Tili Jayında” Dil- Edebiyat Serisi I. Almatı: Kazakistan İlimler Akademisi Yay.13-17.