Câmiu‘t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları

Year 2015, Issue: 73, 207 - 230, 01.03.2015

Hanifi Şahin

Abstract

İlhanlılar, İran’da kurulmuş bir Moğol devletidir. Gâzân Hân, tarihte idari, siyasi ve dini reformlar yapan ilk büyük Moğol hanı olarak bilinmektedir. Onun İslam’ı din olarak seçmesi, kurumsal ve ideolojik bağlamda devletin değişimini hızlandıran önemli etkenlerden birisidir. Onun Müslüman olması basit bir din değişikliği ile sınırlı kalmamış, devletin bütün kurumlarıyla İslamileştirilmesi sürecini başlatmıştır. Ayrıca bu din değişikliği, iktidar-reaya arasındaki uyumsuzluğu ortadan kaldırmış, İslami değerlerin Moğol hayatında yer almasına, Moğol Yasa, gelenek ve adetlerinin de ihmal edilmesini yol açmıştır. Gâzân Hân’ın hayatında İslam’la bağdaşmayan bazı hususlar görülebilmektedir. Bu nedenle onun Müslümanlığını kendi iç şartlarına göre değerlendirmek gerekir

Keywords

Gâzân Hân, İslam, İlhanlılar, ıslahat

The Conversion of Ghazan Khan to Islam and Its Reflections on Ilkhanid Society According to Jâmi al-Tawârîkh

Abstract

Ilkhanete was a Mongol state that was founded in Iran. Ghazan Khan is known in history as the first great Mongol khan who attempted to introduce administrative, political and religions reforms to his empire. The conversion of Ghazan to Islam was one of the most important factors that accelerated change within an institutional and ideological context in the Ilkhanid state. The conversion of Ghazan was not only limited to a simple change of religion, but it also initiated the Islamization of the state and all its institutions. Ghazan’s conversion eliminated the incompatibility between the Ilkhanid government and loyal subjects. With Ghazan’s conversion, Islamic values took part in the life of the Mongols and it led to the abandonment of the Mongolian traditions and customs. In Ghazan’s life some of the attitudes that are incompatible with Islam can also be observed. Therefore, Ghazan’s conversion should be evaluated within its own context.

Keywords

Ghazan Khan, Islam, Ilkhanids, reform

References

• Abdülhalim, R. Muhammed (1986). İntişâru’l-İslam Beyne’l-Moğol. Kahire.
• Abû’l- Farac, Gregory (1987). Abû’l- Farac Tarihi. Çev. Ö. Rıza Doğrul. Ankara.
• Aclînî, Ebü’l-Fida. Keşfü'l-hafa. Haleb. Mektebetü't-Türasi'l-İslâmî.
• Alinge, Curt (1967). Moğol Kanunları. Çev. Coşkun Üçok. Ankara.
• Amitai-Preiss, Reuven (1991). “Evidence for the Early Use of the Title Ilkhan Among the Mongols”. Journal of the Royal Central Asian Society 3 (1-2): 353-361.
• _____, (1996). “Ghazan, Islam and Mongol Tradition”. BSOAS 59 (1): 1-10.
• Arnold, T. Walker (1970). ed-Da‘ve ile’l-İslâm Bahs fî Târihi Neşri’l-Akâideti’l- İslâmâ. Çev. H. İ. Hasan. Kahire.
• Barthold V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Haz. H. Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yay.
• Barthold W. (1947). “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair”. Çev. A. İnan. Belleten XI (43): 515-539.
• _____, (1963). İslam Medeniyeti Tarihi. Çev. M. F. Köprülü. Ankara: TTK Yay.
• _____, (1983). Tarihü’l-Hadareti’l-İslâmiyye. Çev. HamzaTahir. Kahire.
• Browne, E. Granwille (1960). Ez sa‘di ta Cami: Tarih-i Edebi İran Asr-ı İstila-yı Moğol ve Tatar. Çev. A. Asgar Hikmet. Tahran.
• Carpini, Johann de Plano (2000). Moğol Tarihi ve Seyahatnâme (1245-1247). Çev. Ergin Ayan. Trabzon.
• Cüveynî, Alâeddin Ata Melik (1999). Târih-i Cihan Güşa. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Erdem, İlhan (1995). Türkiye Selçukluları İlhanlı İlişkileri (1258-1308). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Fehmi, Abdulaziz (1981). Târihü’d-Devleti’l- Moğoliyye fi İran. Beyrut.
• Hafız Ebrû (1350). Zeylu Camii’t-Tevarih-i reşidi. nşr. Hanbaba Beyani, Tahran.
• Halil, N. Abdulhamid (1985).“Mazahirü’l-Hayati’l- İctimaiyye; Hakbetü’l- Ğaz- vi’l-Moğoli”. Hadâretü’l-Irak X: 199-204.
• Hamdullah Müstevfî, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nâsır (1910). Târih-i Güzîde. nşr. Edward Brown. London.
• Hasan, Z.Muhammed (1981). el-Fünunü'l-İraniyye fi'l-asri'l-İslâmî. Beyrut.
• Howorth, Henry (1876-1927). History of the Mongols: from the 9th to the 19th Century. London.
• Iwatake, Akio (1992). “The Dâr Al-siyâda of Gâzân Han Xân ”. Toyoshi kenkyû: the Journal of Oriental Researches 50 (4): 48-82.
• İbn Battûta (1983). İbn Batûta Seyahatnamesi. Yay. Haz. Mümin Çevik. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali (1972). ed-Dürerü’l-Kâmine fi‘Ayân’il-Mieti’s-Sâmine. Haydarâbâd.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer (1981). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut.
• İbnü’l-Fuvatî, Ebû’l-Fazl Kemâleddin Abdürrezzak b. Ahmed b. Muhammed Şeybânî (2003). el-Havâdisü’l-Câmi‘a ve’t-Tecâribü’n-Nâfi‘a fi’l-Mieti’s - Sâbi‘a. Beyrut.
• Kalkaşendi, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ali (1922). Subhü'l-a'şa fî Sınaa- ti'l-İnşa. Kahire.
• Kâşânî, Abdullah b. Ali b. Muhammed (1992). Tarih-i Olcaytu. Çev. Derya Örs. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Makrîzî, Ebü’l-Abbas. el-Mevâiz ve’l-İ‘tibâr fî zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Bulak.
• Melville, Charles (1990). “Pâdshâh-i Islam: The conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan”. Pembroke Papers 1: 159-77.
• Mogan, D. O. (1986). “The Great Yâsâ of Chingiz Khan and Mongol Law in the İlkhanate”. BSOAS XLIX (1): 163-176.
• Muhammed A. Muhammed (1989). İslâmü’l-İlhaniyyîn. Kahire.
• Ocak, A. Yaşar (1991). “Anadolu”. İA. C. III. İstanbul: TDV Yay. 112-113.
• Özgüdenli, O. Gazi (2009). Moğol İran’ında Gelenek ve Değişim: Gâzân Hân Ve Reformları (1295-1304). İstanbul: Kaknüs Yay.
• Prawdin, Michael (1967). The Mongol Emrire, Translated, Eden& Cedar Paul, New York.
• Reşîdüddîn, Fazlullah-i Hemedânî (1362). Câmi‘ü’t-Tevârîh I-II. Nşr. Behmen Kerîmî, İntişarat-ı İkbal. Tahran.
• Reşîdüddîn. Târih-i-Mubarak-i-Gazani des Rasid al-Din Fadl Allah Abi-l-hair: Geschichte der Ilhane Abaga bis Gaihatu (1265-1295). Neşr. Karl Jahn, S- Gravenhage. 1957.
• Safa, Zebihullah (1985). Tarih-i edebiyat-ı der İran. Tahran.
• Sayyad, Fuad Abdülmuti’ (1987). eş-Şarkü’l-İslâmî fî ahdi’l-İlhaniyyin: Esretu Hulagu Han. Doha: Câmiatu Katar.
• _____, (1980). el- Moğûl fî’t- Târîh. Beyrut.
• Spuler, Bertold (1987). İran Moğolları: Siyaset İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350. Çev. Cemal Köprülü. Ankara: TTK Yay.
• _____, (1982). el-Alemü'l-İslâmî fi'l-asri'l-Moguli. Çev. Halit Esad İsa. Dımaşk.
• Şahin, Hanifi (2010). İlhanlılar Döneminde Şiîlik. İstanbul: Ötüken Yay.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b Muhammed (1376/1956). Mecm‘u’l-Ensâb fi’t- Tevârîh. tahk. Tahran.
• Togan, A. Zeki Velidî (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Taylor, Charles (2005). Modern Toplumsal Tahayyüller. Çev. Hamide Koyukan. İstanbul: Metis Yay.
• Vassaf, Şerefüddin Abdullah b. İzzeddin (1359). Vassafu’l Hazre: Tarih-i Vassaf. Bombay.