Türkiye Türkçesindeki Kendi Biçimbiriminin İşlevlerinin Tarihsel Gelişimi Üzerine

Year 2015, Issue: 72, 43 - 72, 01.03.2015

Mine Güven

Abstract

Bu çalışmada 8.-18. yüzyıllarda üretilmiş, Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi’ni yansıtan çeşitli metinlerde kendi/kendi- biçimbiriminin Türkiye Türkçesi’ndeki beş temel işlevinin tarihsel gelişimi araştırılmaktadır. Başta pekiştirme ve niteleme işlevi taşıyan adcıl bir parçacık olan kendi, daha sonra iyelik, durum ve çokluk ekleri alarak adlaştığından günümüzde dönüşlü adıl, artık adıl ve 3. kişi adılı olarak da kullanılabilmektedir. Eski Türkçe’de benzer işlevler taşıyan öz ise zamanla Türkiye Türkçesi’nde ve Gagavuz Türkçesi’nde dilbilgisel işlevini yitirirken Batı Türkçesi’nin bu iki kolu dışındaki dil ve lehçelerde niteleme, pekiştirme ve dönüşlü adıl işlevlerini korumuştur

Keywords

kendi, dilbilgiselleşme, adıl, dönüşlülük, pekiştirme, niteleme

On the Historical Development of the Functions of Kendi ‘Self’ in Modern Turkish

Abstract

This paper focuses on the historical development of the five major functions of the kendi/kendi- morpheme in Modern Turkish based on various texts (from the 8th-18th centuries) reflecting the properties of the Turkish language within the socalled Old Turkic, Old Anatolian Turkish and Ottoman Turkish periods. Kendi, which was initially a nominal particle with intensifying and modifying functions, can now serve as a reflexive, resumptive and simple third person pronoun having been nominalized through the addition of possessive, case and number suffixes. The morpheme öz, which formerly had similar functions, seems to have been gradually degrammaticalized in two varieties of Western Turkic, namely Modern Turkish and Gagauz Turkish, while still retaining its reflexive pronominal and modifying functions in most of the other Turkic varieties.

Keywords

kendi (self), öz (self), grammaticalization, pronoun, reflexivity, intensification, modification

References

• Altaylı, Seyfettin (1994). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: MEB Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (2006). Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Ata, Aysu (1997). Nāṣırü’d-din Bin Burhānü’d-din RabŞûzi Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā. Ankara: TDK Yay.
• Banguoğlu, Tahsin (1990). Türkçenin Grameri. Ankara: TTK Basımevi.
• Clark, Larry (1998). Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrasowitz.
• Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Csató, Eva (2002). “Copied Features of Turkic Reflexives.” Orientalia Suecana LI-LII: 67-73.
• Çiftoğlu, Arzu (2006). Muhammed B. Muhammed Altıparmak’ın Mensur Yusuf ve Zeliha’sı Transkripsiyonlu Metin-İnceleme-Sözlük. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Çöm, Erol (2007). 16. Yüzyıl Ahlâkî Mesnevîleri ve Şemseddîn-i Sivâsî’nin İbret- nümâ adlı Mesnevîsi. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Eckmann, János (2005). Çağatayca El Kitabı. Çev. Günay Karaağaç. Ankara: Akçağ Yay.
• Ercilasun, Ahmet B. (2006). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yay.
• Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic. Köln: Brill.
• Ergin, Muharrem (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yay.
• _____, (2006). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• _____, (2009). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Göksel, Aslı & Celia Kerslake (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Londra: Routledge.
• Gökyay, Orhan Ş. (1980). Kâtip Çelebi: hayatı, kişiliği ve eserlerinden seçmeler. Ankara: İş Bankası Kültür Yay.
• Gülsevin, Gürer (2007). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK Yay.
• Güven, Mine (2009). “On the Use of kendi- in Verb Focus Sentences in Cypriot Turkish”. Haz. S. Ay vd. Essays on Turkish Linguistics: Proceedings of the 14th International Conference on Turkish Linguistics. Wiesbaden: Harraso- witz Verlag. 383-392.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• Hazai, György (1973). Das Osmanisch-Türkische im XVII. Jahrhundert: Unter- suchungen an den Transkriptionstexten von Jakab Nagy de Harsány. Buda- pest: Akademiai Kiado.
• Heine, Bernd ve Kyung-an Song. (2011). “On the grammaticalization of personal pronouns”. Journal of Linguistics 47: 587-630.
• Janda, Richard D. (2001). “Beyond “pathways” and “unidirectionality”: On the discontinuity of language transmission and the counterability of grammat- icalization”. Language Sciences 23: 265–340.
• Johanson, Lars (2004). Güney Sibirya Türkçesinde adlar ve sıfatlar. Bilig 29:1-27.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Kornfilt, Jaklin (1997). Turkish. Londra: Routledge.
• _____, (2001). “Local and Long-distance Reflexives in Turkish”. Syntax & Se- mantics 33: Long-distance Reflexives. Ed. P. Cole, G. Hermon & C.T.J. Huang. New York: Academic Press.
• Koşaner, Özgün (2005). Türkçe’de Dönüşlü Yapıların Biçim-sözdizimsel Özel- likleri. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• König, Ekkehart ve Peter Siemund (2000). “Intensifiers and reflexives: A typolog- ical perspective”. Reflexives: Forms and Functions. Ed. Z. Frajzyngier & T. S. Curl. Amsterdam: John Benjamins. 41-74.
• Lehmann, Christian (2002). Thoughts on grammaticalization. Erfurt: Erfurt Üniversitesi.
• Öner, Mustafa (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yay.
• Özkan, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• Özsoy, A. Sumru (1990). “Söylemiçi Dönüşlü Yapı.” Dilbilim Araştırmaları: 35-40.
• Sır, Ayşe Nur (2007). Mehmed Za’îm Câmi’üt-tevârîh (202a-327b). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Tarama Sözlüğü IV (K-N) (1969). Ankara: TDK Yay.
• Tekin, Şinasi (1960). Uygurca Metinler I: Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
• Tekin, Talat (1968). A grammar of Orkhon Turkic. Bloomington: Indiana Üniversitesi.
• Tekin, Talat ve Mehmet Ölmez (2003). Türk Dilleri: Giriş. İstanbul: Kitap Matbaası.