Işın ve Işık Kelimeleri Nereden Geliyor?

Year 2003, Issue: 27, 157 - 178, 01.12.2003

Fatma Özkan

Abstract

Türkçede varlığı farz edilen ve yıldızla gösterilen ortak fiil köklerinden türetilmiş, köken ve anlam bakımından birbiriyle ilgili pek çok kelime bulunmaktadır. Bunlardan birisi olan yıldız sözü üzerinde Armin Vambery, Besim Atalay, Talat Tekin, V. G. Egorov, E. V. Sevortyan, A. T. Kaydarov ve T. Januzakov gibi araştı­rıcılar tespit ve değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Özellikle Şinasi Tekin yalına- fiili ile yıldırım sözleri arasında bir bağ olabilece­ğini belirtmiştir. Biz, adı geçen bilim adamlarının görüşlerine ilâve olarak bugünkü Türkiye Türkçesinde varlığını sürdüren yıldız, yıldırım,
ışık, ışın, alev, yalım, yalın, alaz/yalaz kelimelerinin ortak *ya- fiil kökünden türediği fikrini ortaya koymaktayız. Bu fikrimizi Türkçenin tarihî lehçelerinde geçen yaruk, yaşuk, yalangu/yalagu, yaltrak/y aldır ak, yoktu, alaz/yalaz, yalım, yalman sözleri ile Çağdaş Türk lehçelerinde yaşayan yaşın/y eşin/caşın,cıltız/cıldız/yıltız/yıldız/ulduz/yultuz yahırım şeklindeki örneklerle ispat etmeye çalıştık. Birbirine akraba kelimelerden meydana gelen bu tü­revlerin tamamı kanaatimizce *ya- kökünden türemiş "ışık saçmak, parlamak, aydınlatmak", temel anlamlarına gelen sözlerdir. Ayrıca
"yıldırım" ve "yıldız" kelimelerindeki -dır/-diz unsurundan hareketle r/z ses denkliğine dikkati çekmeye ve Altay dillerinin akrabalığı konusuna da bir başka cepheden ışık tutmaya gayret ettik.

Keywords

ya- fiil kökü, yıldız, ışık, ışın, alev, alaz/ya­laz kelimelerinin etimolojisi, r/z ses denkliği

Where Do Words Yıldız (Star), Alev (Flame), Alaz / Yalaz (Blaze), Işın (Ray) and Işık (Ligth) Come From?

Abstract

There are a lot of words in Turkish which come from assumed verb stems that are related etymologically and semantically. One of these word is yıldız, on which the researches such as Armin Vambery, Besim Atalay, Talat Tekin, V.G. Egorov, E. V. Sevortyan, A. T. Kaydarov and T. Januzakov, ha ve made some evaluations. Especially Şinasi Tekin has stated that there migt be a connection betvveen the word yalın and yıldırım, in addition to the comments of the above researchers, we suggest that the words yıldız, yıldırım, ışık, ışın, alev, yalım, yalın, alaz/yalaz stili existing in Turkey-Turkish also come from the same verb root -*ya. We tried to prove our claim by giving examples such as yaruk, yaşuk, yalangu/yalagu, yaltrak/y aldır ak, yoktu, alaz/yalaz, yalım, yalman which are mentioned in historic dialects of Turkish and yaşın, yesin,
caşın/cıltız/yıltız/ulduz/yultuz, yaltrım, which exist in contemporary Turkish dialects. Ali of this derivatives, coming from the words related to each other, mean 'ışık saçmak, parlamak, aydınlatmak' which derived from the root ya-. Furthermore, in our article, considering the components -dır/-diz in the words 'yıldırım' and yıldız, we tried to attract attention to r/z voice equality and considering the above words, we tried to shed light from another aspect on to the relationship of Altaic languages.

Keywords

the root of the verb *ya-, The etymological analysis of the words yıldız (star), ışık (light), ışın (ray), alev (flame), alaz/ya