Bölgeler Arası Gelişmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi ve Karşılaştırılması: Türkiye Örneği

Year 2020, Issue: 95, 177 - 209, 19.10.2020

Aydın Ünsal Seher Nur Sülkü

https://doi.org/10.12995/bilig.9508

Cited By: 8

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’deki illerin ve bölgelerin gelişmişliği araştırılmış ve birbirleriyle kıyaslayarak incelenmiştir. İllerin gelişmişlik düzeylerini etkileyen sosyo-ekonomik göstergeler Kalkınma Bakanlığı’ndan elde edilmiştir. Temel bileşenlerden yararlanılarak faktör analizi yapılmış ve on temel faktör bulunmuştur. Bu faktörlere dayanılarak iller için gelişmişlik endeksleri oluşturulmuştur ve altı gelişmişlik düzeyi tanımlanmıştır: İleri(1.), Yüksek(2.), Yükseğe Yakın (3.), Ortalamaya Yakın (4.), Düşüğe Yakın (5.) ve Düşük (6.). İstanbul’un gelişmişlik endeksi en yakın takipçisi Ankara’nın iki katıdır ve İstanbul tek başına 1. gelişmişlik düzeyini oluşturmaktadır. Bölgelerin gelişmişlik düzeyleri incelendiğinde ortalamada yükseğe yakın performans gösteren bölgeler: Marmara, Batı Anadolu, Ege ve Akdeniz bölgeleridir. Düşük seviyede performans gösteren bölgeler ise Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleridir. Türkiye, ortalamada yaklaşık 3 gelişmişlik düzeyi ile “Yükseğe yakın” gelişmişlik grubundadır. İllerin %63’ünün 4. – 6. gelişmişlik seviyelerinde yer almalarına rağmen Türkiye’nin gelişmişlik seviyesinin 3. kademe çıkmasının nedeni yüksek gelişmişlik seviyelerinde olan bölgelerin yoğun nüfus bulundurmalıdır. Ancak gelişmişlik düzeyi yüksek bu bölgelerin temel sorunu istihdamdır.

Keywords

kalkınma, bölgesel gelişmişlik düzeyi, temel bileşenler analizi, faktör analizi, Türkiye

Determination and Comparison of Development Levels’ Across Regions: Turkey Case

Abstract

This study aims to compare and scrutinize development levels of cities and regions in Turkey. Socio-economic statics that effects development levels of cities acquired form Ministry of Development. Within the context of the essay, factor analysis relying to principles components utilized and as a result, 10 basic factors found. Based on these factors, development indexes developed for cities and six development stages defined: Advanced (1), High (2), Upper Intermediate(3), Average(4), Low(5), Very Low(6). İstanbul is the only city that reaches advanced level and its development index doubled Ankara, the second most developed city. Comparing development indexes of the regions, we classified Marmara, West Anatolia, Aegean and Mediterranean close to upper intermediate level. Low-level regions are East Anatolia and Southeast Anatolia regions. In overall Turkey with 3 levels of development could be included in upper intermediate level. Even though 63% of all cities are between 4-6 developments levels the reason that Turkey’s average appears as 3rd level is mainly because high population concentrated in advanced and upper intermediate regions. Finally yet importantly, main problem of these highly developed regions is unemployment.

Keywords

development, regional development level, principal components analysis, factor analysis, Turkey

References

• Atan, Murat, Ebru Özgür ve Hüseyin Güler (2004). “Çok değişkenli İstatistiksel Analizler ve VZA ile İllerin Gelişmişlik Düzeylerinin Karşılaştırılması”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6 (2): 25-42.
• Bartholomew, David John (1984). “The Foundations of Factor Analysis”. Biometrika 71(2): 221-232.
• Benko, Michal, Wolfgang Härdle & Alois Kneip Benko (2009). “Common Functional Principal Components”. The Annals of Statistics 37(1): 1-34.
• Chatfield, C. A. & J. Collins (1980). Introduction to Multivariate Analysis. London and New York: Chapman & Hall.
• Cooper, John C. B. (1983). “Factor Analysis: An Overview”. The American Statistician 37(2): 141-147.
• Çaşkurlu, Eren (2014). “(İstihdamsız İyileşme) Sorununa Karşı Kamusal Politikalar ve Önemi: Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”. Amme İdaresi Dergisi 47(2): 43-76.
• Çukurova Kalkınma Ajansı (2017). "Adana Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisi 2017", http://www.cka.org.tr/dosyalar/Adana_Yatirim_Destek_Tanitim_ Stratejisi21.02.2017.pdf (Erişim Tarihi: 26.05.2018).
• Dağ, Rıfat (2000). “Doğu ve Güneydoğu Bölgelerinin Gelişmesi Örneğinde Bölgesel Kalkınma Makro Politikaları”. TESEV Konferansı Ocak, http://tesev.org.tr/wp-content/uploads/2015/10/Yoksulluk.pdf (Erişim Tarihi 27.04.2016).
• Denizli Ticaret Odası (2018) http://www.dto.org.tr/icerik/detay=2636/0/den%C4%B0zl%C4%B0-%C4%B0hracati-235-b%C3%BCy%C3%BCd%C3%BC.html (Erişim Tarihi: 28.05.2018).
• Dinçer, Bülent, Metin Özaslan ve Erdoğan Satılmış (1996). İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Ankara: DPT-Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü (BGYUGM).
• Dinçer, Bülent, Metin Özaslan ve Taner Kavasoğlu (2003). İllerin ve Bölgelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. Ankara: DPTBGYUGM.
• Flury, Bernhard (1998). Common Principal Components and Related Multivariate Models. New York: John Wiley & Sons Inc.
• Fukuyama, Francis (2000). The End of History? Globalization and the Challenges of a New Century. Eds. Patrick O’Meara et al. Indiana: Indiana University Press.
• Gül, Erhan ve Bora Çevik (2015). “2013 Verileriyle Türkiye’de İllerin Gelişmişlik Düzeyi Araştırması”. İş Bankası, İktisadi Araştırmalar Bölümü, https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/ar_07_2015.pdf (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• Johnson, Richard A. & Dean W. Wichern (2007). Applied Multivariate Statistical Analysis. 6th eds. USA: Prentice Hall.
• Kalkınma Bakanlığı (2013). İllerin ve Bölgelerin Sosyo-ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. SEGE (2011). Ankara: Kalkınma Bakanlığı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü.
• Kalkınma Bakanlığı. www.kalkinma.gov.tr/Pages/EkonomikSosyalGöstergeler.aspx (Erişim Tarihi: 20.05.2016).
• Kargı, Nihal (2009). “Bölgesel Kalkınma Yaklaşımlarındaki Gelişmeler ve AB Perspektifi Altında Türkiye’nin Bölgesel Politika Analizi”. International Journal of Economic and Administrative Studies 1(3) Summer:19-39.
• Nielsen, Lynge (2011). “Classifications of Countries Based on Their Level of Development: How it is Done and How it Could be Done". IMF Working Paper. February.
• Nosoohi, Iman & Ali Zeinal-Hamadani (2011). “Urban Planning with the aid of Factor Analysis Approach: the Case of Isfahan Municipality”. Theoretical and Empirical Researches in Urban Management 6(1): 56-69.
• Öztürk, Ahmet (2009). Homojen ve Fonksiyonel Bölgelerin Tespiti ve Türkiye İçin İstatistiki Bölge Birimleri Önerisi. Planlama Uzmanlığı Tezi. Ankara: Devlet
• Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü.
• Resmi Gazete. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120619-1.htm, Erişim Tarihi: 7.4.2016.
• Seyfeddinoğlu, Ümit ve Damla Ayoğlu (2007). “Türk İmalat Sanayiinde İllere Göre Yerelleşme ve Kentleşme Ekonomilerinin Belirlenmesi”. bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 43: 169-192.
• Sümer, Gülizar Çakır (2014). “Rize’de Kentleşme Süreci”. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 10(1): 163- 183.
• Tatlıdil, Hüseyin (2002). Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz. Ankara: Akademi Matbaası.
• Tipping, Michael E. and Christopher M. Bishop (1999). “Probabilistic Principal Component Analysis”. Journal of the Royal Statistical Society. Series B (Statistical Methodology) 61(3): 611-622.
• TODAİE (2009). Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler -1-. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü TODAİE Yay.
• TÜİK (2016). http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=1067 (Erişim Tarihi: 25.05.2018).
• Ünsal, Aydın ve Ebru Özgür (2004). “Bölgesel Gelişimde Faktör Analizi Yaklaşımı”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6(1): 1-15.
• Varol, Çiğdem, N. Aydan Sat, Z. Aslı Gürel Üçer ve S. Bahar Yenigül (2017). “Metropoliten Alanlarda Çok-Merkezli Mekansal Gelişmelerin Sürdürülebilirlik Üzerinden Değerlendirilmesi: Avrupa Birliği’ndeki Uygulamalar”. Türk Bilim Araştırma Vakfı (TÜBAV) Bilim 10(1): 61-74.