On Uzbek Converb Constructions Expressing Motion Events

Year 2016, Issue: 78, 117 - 149, 01.09.2016

Johan Vandewalle

Abstract

Converbs, which are widely used in Turkic languages, constitute a number of converb constructions conveying aspectual and Aktionsart meanings. These constructions, often called “auxiliary verb constructions”, have been well studied in general. In this article, which is restricted to Uzbek, we will study in detail a different kind of converb construction, that until today mainly went unnoticed by turcologists: the “converb construction of motion” CCM . It is defined as a succession of verbs, linked with the converb suffix - i b, in which each verb expresses a separate semantic component of the same motion event. Our research based on a monolingual Uzbek corpus showed that three Main Types and one Extra Type can be distinguished. These are made up of verbs belonging to well-defined semantic verbal categories, combinations of which constitute specific subtypes. It can be concluded that Uzbek has an elaborate system of CCMs.

Keywords

Construction, converb, corpus, motion, semantics, Uzbek

Devinim Anlatan Özbekçe Ulaçlı Yapılar Üzerine

Abstract

Türk dillerinde yaygın bir şekilde kullanılan ulaçlar, görünüş ve kılınış anlamlarını ifade eden çeşitli ulaçlı yapılar oluşturmaktadır. “Yardımcı fiil yapısı” olarak da adlandırılan bu yapılar üzerine çok araştırma yapılmıştır. Özbekçe ile sınırlı olan bu makalemizde ise bugüne kadar Türkologlar tarafından genellikle üzerinde çok durulmayan farklı bir ulaçlı yapıyı ayrıntılı olarak inceleyeceğiz: “Devinim Anlatan Ulaçlı Yapı” DAUY . Bu yapı, birbirini izleyen, - i b ulaç ekiyle birbirine bağlanan ve her biri aynı devinimin ayrı bir anlamsal bileşenini ifade eden bir fiil dizisi olarak tanımlanabilmektedir. Tek dilli bir Özbekçe derleme dayanan araştırmamız, üç Ana Tip ve bir Ek Tip’in ayırt edilebildiğini göstermiştir. Sözkonusu tiplerde kullanılan fiiller belirli anlamsal fiil kategorilerine girmekte ve bu kategorilerin birleştirilme şekilleri belirli alt tipler oluşturmaktadır. Sonuç olarak Özbekçenin zengin bir DAUY sistemine sahip olduğu söylenebilmektedir.

Keywords

Anlambilim, derlem, devinim, Özbekçe, ulaç, yapı