Biyografi Yazma Geleneği ve Cumhuriyet Sonrasında Biyografi Sözlükleri

Year 2022, Issue: 102, 1 - 25, 27.07.2022

Yakup Çelik

https://doi.org/10.12995/bilig.10201

Abstract

Başlangıçta tezkireler çevresinde gelişen biyografi türü, Tanzimat Dönemi’nde, Batı’da gelişen biyografilerin de etkisiyle kaynaklara dayalı yargılar sunan bir hüviyet kazanır. Türk edebiyatında biyografi yazma geleneği tezkirecilik misyonunu hiç terk etmez. Cumhuriyet’e kadar hem sözlük tarzındaki biyografilerde hem de bir şahsiyetin ele alınıp incelendiği biyografilerde önemli örnekler verilir. Âşık edebiyatında ise şair-nâmeler biyografi yazımında öncü durumundadır. İşlevleri sadece
âşıkların bir veya birkaç mısra içerisinde bazı özelliklerini sunmaktan ibaret kalır. Cumhuriyet’in ilk döneminde orta öğretim kurumlarındaki edebiyat dersinin ihtiyaçları çevresinde kaleme alınan şair/yazar sözlükleri, sonrasında çok kapsamlı bir boyut kazanır. Behçet Necatigil’in 1960- 1978 arasında bizzat kendisinin kaleme aldığı Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü çalışması önemli bir rol model olur. 2000’li yılların başında bazen kurumların bazen de komisyonların yürüttüğü çalışmalarla biyografi
sözlükleri, ansiklopedi boyutuna taşınır. Günümüzde internetin hemen her alandaki etkin kullanımı biyografi sözlüklerinin de veri tabanına taşınmasına neden olur. Bu çalışmada Türk edebiyatındaki biyografi yazma geleneğinin, tezkirelerle başlayıp veri tabanına ulaşan gelişimi, Cumhuriyet sonrasındaki biyografi sözlüklerinin değişimi çevresinde incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Türk Edebiyatı, biyografi, tezkire, şair-nâme, isimler sözlüğü

References

• Akar, Gül Ayşe. Tanzimattan II. Meşrutiyete Türk Edebiyatında Biyografi. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, 2013.
• Akün, Ömer Faruk. “Fatin Efendi.” İslâm Ansiklopedisi, 12. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995, ss. 256-260.
• Çelebioğlu, Sinem. Türk Edebiyatında Modern Biyografinin Doğuşu. Yüksek Lisans Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, 2007.
• Çetin, Saadet. “Kökü Mazide Bir Âti: Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü II (20.Yüzyıldan Günümüze 1860-1985) Projesi.” bilig, no. 86, 2018, ss. 215-218.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. 1.cilt. Dergâh Yayınları, 1988.
• İpekten, Haluk ve diğerleri. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• İpekten, Haluk ve diğerleri. Şair Tezkireleri. Grafiker Yayınları, 2002.
• İsen, Mustafa. Tezkireden Biyografiye. Kapı Yayınları, 2010.
• Kaya, Doğan. Şairnâmeler. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Necatigil, Behçet. Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. Varlık Yayınları, 1960.
• Necatigil Behçet. Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. Varlık Yayınları, 1978.
• Oğuz, M. Öcal. “Aşık Şiirinin Sözlü Aktarımı ve Şairnâmelerin Biyografik Değeri.”Prof. Dr. Mustafa İsen Adına Klasik Türk Edebiyatında Biyografi Sempozyum Bildirileri, ed. Filiz Kılıç, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2011, 523-532.
• Okay, Orhan. Edebiyat ve Edebî Eser Üzerine. Dergâh Yayınları, 2011.
• Uraz, Murad. Orta Okuma Kitaplarında Yazıları Bulunan Şair ve Ediplerin Hayatı, İnkılâp Kitabevi, 1939.
• Uraz, Murad. XIII. Asırdan Sonra Avrupa Şair ve Edipleri. İnkılâp Kitabevi, 1940.
• Uraz, Murad. Orta Okuma Kitaplarında Yazıları Bulunan Şair ve Ediplerin Hayatı. 10. Basım. İnkılâp Kitabevi, 1953.
• Yazar, Mehmet Behçet. Edebiyatçılarımız ve Türk Edebiyatı. Kanaat Kitabevi, 1938.