Orhun ve Selenge Havzası’ndaki Bazı Erken Demir Çağ Kirigsurları

Year 2023, Issue: 104, 55 - 93, 30.01.2023

Oktay Özgül , Yavuz Günaştı

https://doi.org/10.12995/bilig.10403

Abstract

2017-2018 yılları arasında Moğolistan’ın Orhun ve Selenge Havzası’nda yüzey araştırmaları gerçekleştirdik. 2017 yılında gerçekleştirilen çalışma boyunca Moğolistan’da 2.154 km yol katedilmiş, 3 aymak (bölge), 9 balık (şehir), 12 kült alanı ve kurgan merkezi, 4 runik yazıtlı belge (dikilitaş ve kaya üzeri yazmaları), 1 petroglif ve 7 müzede çalışma yapılmıştır. 2018 yılı yüzey araştırmamızda ise, 2.470 km yol katedilmiş, 2017 çalışmalarından farklı olarak 3 aymak, 2 balık ve manastır merkezi, 6 kült alanı, 9 kurgan merkezi, 2 petroglif alanı ve 2 müze ziyaret edilmiştir. Çalışmalarımızın büyük bir kısmında literatürde Khirigsuur diye geçen bazı kurgan tipi mezarlar önemli bir yer kaplamıştır. Orhun ve Selenge Havzası’nda oldukça fazla rastlanan kirigsurların Geç Tunç Çağı sonu ve Erken Demir Çağ boyunca arttığını, tipolojik bakımından Moğolistan’ın doğu ve kuzeybatı bölgelerindeki kirigsurlarla da benzerlikler taşıdığını tespit ettik. Makalemizde Orhun ve Selenge Havzası’ndaki kirigsurların dağılımı, tipolojisi ve dönemin sosyal yaşamındaki yerleri tayin edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Moğolistan, Moğolistan, Moğolistan, Orhun ve Selenge Havzası, Orhun ve Selenge Havzası, Kirigsur, Geç Tunç Çağ, Erken Demir Çağı, Mongolia, Orkhon and Selenga Basin, Kirigsurs, Late Bronze Age, Early Iron Age

Thanks

Başta araştırma başkanımız Prof. Dr. Alpaslan CEYLAN olmak üzere bütün ekibimize,bizi destekleyen TİKA'ya, Atatürk Üniversitesine ve Moğolistan Kültürel Miras Merkezine teşekkürü bir borç biliriz.

Some Kirigsurs of the Early Iron Age in the Orkhon and Selenga Basins

Abstract

Between 2017 and 2018, we carried out studies in the basins of Mongolia, Orkhon, and Selenga. During our research conducted in 2017, the distance of 2154 km was covered in Mongolia and research has been accomplished in 3 regions, 9 cities, 12 cult spaces and kurgans, 4 runic inscriptions (obelisk and rock paintings), 1 petroglyph, and 7 museums. The distance of 2,470 km was covered in 2018 studies and unlike studies in 2017, 3 regions, 2 cities and monastic center, 6 cult spaces, 9 kurgan centers, 2 petroglyphs, and 2 museums were visited. The kurgan-type burials known in
the literature as “Kirigsur” took an important place in most of our work. It was found out that the number of Kirigsurs, which are very common in the Orkhon and Selenga basins, increased during
the Late Bronze Age and Early Iron Age and were typologically similar to the Kirigsurs in the eastern and northwestern regions of Mongolia. This article aimed to determine the distribution area of
Kirigsurs in the Orkhon and Selenge basins, their typology, and their place in the social life of the period.

Keywords

Moğolistan, Moğolistan, Moğolistan, Orhun ve Selenge Havzası, Orhun ve Selenge Havzası, Kirigsur, Geç Tunç Çağ, Mongolia, Orkhon and Selenga Basin, Kirigsurs, Late Bronze Age, Early Iron Age

References

• Allard, Francis, and Diimaajav Erdenebaatar. “Kirigsurs, Ritual and Mobility in the Bronze Age of Mongolia.” Antiquity, no. 79, 2005, pp. 547-563.
• Allard, Francis et al. “Recent archaeological research in the KKhanuy River Valley, Central Mongolia.” Beyond the Steppe and the Sown: Proceedings of the 2002 University of Chicago Conference on Eurasian Archaeology, eds. Peterson, D.L. et al., Brill Academic Publishers, 2006, pp. 202-224.
• Barthold, Wilhelm. “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair.” (Çev. Abdülkadir İnan), Belleten, vol. XI, no. 43, 1947, ss. 515-541.
• Caspari, Gino. “Mapping and Damage Assessment of ‘Royal’ Burial Mounds in the Siberian Valley of the Kings.” Remote Sens, vol. 12, no. 5, 2020, pp. 1-10.
• Ceylan, Alpaslan. “Moğolistan Kültür Envanteri Yüzey Araştırması, 2017.” Türkiye ile Moğolistan Arasında Diplomatik İlişkilerin Tesisinin 50. Yılı Anısına Armağan Türk Moğol Dil Tarih Kültür Araştırmaları, ed. Şaban Doğan, Kesit Yayınları, 2019, ss. 111-146.
• Ceylan, Alpaslan. “2018 Yılı Moğolistan Selenge Havzası Yüzey Araştırmaları.” Türkiye-Moğolistan Diplomatik İlişkilerinin 50. Yılı Münasebetiyle Geçmişten Günümüze Türkler ve Moğollar Tarih-Dil-Kültür, yay. haz. Kürşat Yıldırım, Türk Ocakları İstanbul Şubesi Yayını, 2020, ss. 143-170.
• Ceylan, Alpaslan, ve Oktay Özgül. “Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Kültürünün Erken Dönem Şifreleri Kaya Resimleri.” 16. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, 2018, ss. 626-632.
• Çeçen, Salih vd. Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2003 Yılı Çalışmaları. TİKA Yayınları, 2005.
• Çoruhlu, Yaşar. Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar (Orta ve İç Asya’nın Erken Devir Türk Mezar Mimarisi Üzerine Bir Deneme). Ötüken Yayınları, 2016.
• Dalkhaa, Shinesaran. Moğolistan Göçebe Kültürlerinin Etnoarkeolojik Açıdan İncelemesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Durmuş, İlhami. “Eski Türklerde Askeri Kültür.” Silahlı Kuvvetler Dergisi, no. 385, ss. 5-25.
• Erdenebaatar, Diimaajav. “Burial materials related to the history of the Bronze Age on the territory of Mongolia.” Metallurgy in Ancient Eastern Eurasia from the Urals to the Yellow River, ed. K.M. Linduff, 2000, pp. 189-221.
• Festa, Marcella. Bronze Age Communities and Bronze Metallurgy in Xinjiang. Doctoral Thesis, Università Ca’ Foscari Venezia, 2018.
• Fitzhugh, William W. “Mongolia Field Journal 2008.” American-Mongolian Deer Stone Project: Field Report 2008, ed. Barbara Betz, The Arctic Studies Center National Museum of Natural History Smithsonian Institution, 2009, pp. 5-69.
• Frohlich, Bruno et al. “Bronze Age Burial Mounds (Khirgisuurs) in The Hovsgol Aimag, Mongolia: A Reconstruction of Biological and Social Histories.” Studia Archaeologica Instituti Archaeologici Academiae Scientiarum Mongolicae, tom. (VI) XXVI, fas. 6, 2008, pp. 1-21.
• Gömeç, Saadettin Yağmur. “Türk Konar-Göçerliği Hakkında Bazı Tespitler.” Yörük Araştırmaları 2, 2020, ss. 25-39.
• Gryaznov, Mikhail P. The Ancient Civilization of Southern Siberia (Ancient civilizations). Cowles Book Co, 1969.
• Hoisaeter, Tomas Larsen. “Polities and Nomads: the Emergence of the Silk Road Exchange in the Tarim Basin Region During late Prehistory (2000-400 BCE).” Bulletin of SOAS, vol. 80, no. 2, 2017, pp. 339-363.
• Houle, Jean-Luc, and Jamsranjav Bayarsaikhan, Report of the Khanuy Valley Archaeology Project, 2011.
• Jettmar, Karl. “The Karasuk Culture and Its South-Eastern Affinities.” Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities, no. 22, 1950, pp. 83-126.
• Johannesson, Erik, G. Landscapes of Death, Monuments of Power: Mortuary Practice, Power, and Identity in Bronze- Iron Age, 2011.
• Kasimov, Nikolay et al. “River Water Quality of the Selenga-Baikal Basin: Part IIMetal Partitioning under Different Hydroclimatic Conditions.” Water, vol. 12, no. 9, 2020, pp. 1-20.
• Kazuo, Miyamotovd. Excavations at Bor Ovoo and Khyar Kharaach Sites: The second Report on Joint Mongolian- Japanese Excavations in Outer Mongolia. Kyushu University Institutional Repository, 2017.
• Khazanov, Anatoly M. Göçebe ve Dış Dünya; Geçmiş, Gelecek ve Şimdiki Hali Üzerine Mukayese, çev. Ömer Suveren, Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2015.
• Kubarev, V. D. The Petroglyphs Kalbak-Tash I (Russıan Altai), ed. Jakov A. Sher, Novosibirsk The Institute of Archaeology and Ethnography Press, 2011.
• Lazzerinia, Nicolas et al. “Season of death of domestic horses deposited in a ritual complex from Bronze Age Mongolia: Insights from oxygen isotope timeseries in tooth enamel” Journal of Archaeological Science: Reports 32, 2020, pp. 1-11.
• Lepetz, Sébastien et al. “Customs, Rites, and Sacrifices Relating to a Mortuary Complex in Late Bronze Age Mongolia (Tsatsyn Ereg, Arhangai).” Anthropozoologica, vol. 54, no. 15, 2019, pp. 149-177.
• Littleton, J. et al. “Human Remains from Bronze Age Khirgisuurs in Khuvsgul: A Preliminary Description.” Studia Archaeologica Instituti Archaeologici Academiae Scientiarum Mongolicae, tom. XXXV, fas. 3, 2015, pp, 1-12.
• Okladnikov, Alexey Pavlovich, and R. S. Vasileyevsi. Novie İssledovaniya Arşan Had v Mongolii. Izv. So Ah SSSR. No 6, 2, Seriya obşestvennih hayk, Novosibirsk, 1982.
• Onar, Vedat vd. “Horse sacrifice in the Üzüür Gyalan Tomb: An Altai Mountain Kurgan.” Art- Sanat, no. 11, 2019, ss. 275-298.
• Özgül, Oktay. “Göçerlik Ve Yerleşiklik Arasında Bir Bileşen: Tarım Havzası.” Türk Dünyasının Dünü, Bugünü ve Geleceği Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 2021, ss. 299-319.
• Özgül, Oktay, ve Nezahat Ceylan. “Göçerlik ve Yerleşiklik Arasında Bir Bileşen; Fergana Vadisi.”, Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi, 2019, ss. 472-495.
• Parzınger, Hermann. “Burial mounds of Scythian elites in the Eurasian steppe: New discoveries.” Journal of the British Academy, no. 5, 2017, ss. 331-355.
• Roux, Jean Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, İşaret Yayınları, 1994.
• Seitsonen, Oula et al. “Lithics in the steppe landscape: An off-site spatial analysis of stone artefacts in the Khanuy Valley, Mongolia.” Archaeological Research in Asia, vol. 16, 2018, pp. 1-13.
• Taylor, William et al. “Archaeozoology and Horse Transport in the Deer Stone khirigsuur Complex.” Nomadic Heritage Studies Museum Nationale Mongoli, tom. XVI, fas. 1- 34, 2015, pp. 84-93.
• Vadetskaya, Elga Borisovna. Sibirya Kurganları Afanasyev, Okunev, Taştık ve Tagar Kültürüne Ait Materyaller, çev. Atilla Bağcı, T.K.A.E., 2014.
• Vitalı V. Volkov, “Early Nomads of Mongolia.” Nomads of the Eurasian Steppes in the Early Iron Age, eds. Jeannine Davis-Kimball et al., 1995, pp. 315-319.
• Withanachchi, Sisira et al. “(Re)configuration of Water Resources Management in Mongolia.” A Critical Geopolitical Analysis ICDD Working Papers, paper no. 13, 2014, pp. 1-42.
• Wright, Joshua. “Landscapes of Inequality? A Critique of Monumental Hierarchy in the Mongolian Bronze Age.” Asian Perspectives, vol. 51, no. 2, 2014, pp.139-163.
• Yang, Yunyun. Shifting Memories: Burial Practices and Cultural Interaction in Bronze Age China. Master Thesis, Uppsala University, 2019.
• Yıldırım, Kürşat. “Moğolistan’ın Tarihsel Coğrafyası Üzerine Birkaç Not.” Milli Mecmua, no. 3, Mayıs-Haziran 2018, ss. 21-24.
• Yılmaz, Anıl. “On the Burial Mounds of Ulaan Khermıın Shoroon Bumbagar (Maykhan Uul) and Shoroon Dov in Mongolia.” Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, vol. VI, no. 2, Aralık 2020, ss.1-16.