Mezhep farklılıklarına karşı diyanetin bütünleştirici politikası

Yıl 2021, , 671 - 696, 30.04.2021

Sumeyra Yakar , Emine Enise Yakar

https://doi.org/10.28949/bilimname.865737

Cited By: 4

Öz

Türkiye birbirinden farklılık gösteren çok sayıda dini, sosyal ve etnik kimliklerin örtüşme ve kesişme noktası olarak ön plana çıkan bir ülke konumundadır. Özellikle dini alandaki mezhepsel karakter, sosyal gruplar tarafından yapılan dini yorumlarda kendini göstermekte ve Diyanet İsleri Başkanlığı’nın dini faaliyetlerinde belli durumlarda zorluk ve karmaşıklığa sebep teşkil etmektedir. Dini bir kurum olan Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 136. maddesi uyarınca 1924 yılında Türk hükümeti tarafından kurulmuştur. Bu kurumum esas olarak, Türk halkının dini işlerini İslam dininin emir ve öğretileriyle uygun bir şekilde yürütmekten sorumludur. Müslümanların günlük hayatta karşılaştığı problem ve sorunlara, bağlayıcı olmayan bir şekilde verilen cevaplardan oluşan fetvalar Diyanet’in en aktif ve etkili olduğu alan olarak öne çıkmaktadır. Kurumun temel görevlerinden bir diğeri, farklı grupların problemli dini öğretilerine alternatifler üretmek, özellikle dini gruplar içinde sosyalleşen kişilerin ehl-i sünnet eğitimini güçlendirmektir. Diyanet’in mezhepsel çeşitlilik karşısında benimsediği tutumun, modernlik, laiklik ve gelenekçilik temalarına özel atıfta bulunarak açıklanması hedeflemektedir. Dini oluşumlar, itikadi ve inanç alanlarıyla ilgili olanlar, ibadet ve İslam hukuku alanıyla ilgili olanlar ve toplumsal dini cemaatler olmak üzere üç temel gruba ayrılarak, Diyanet’in bu gruplara yaklaşımı analiz edilmiştir. İnanç alanıyla ilgili olarak Alevilik, ibadet alanıyla ilgili olarak Şafilik ve Caferilik, ve toplumsal dini cemaat olarak Nurculuk örnek gruplar olarak seçilmiştir. Diyanet’in bu gruplara yaklaşımında modernlik, laiklik ve gelenekçilik kavramlarından ne ölçüde etkilendiği, makalede açıklanmaya çalışılan temel sorudur. Çalışmada, Diyanet’in devletin resmi dini kurumu olarak bu gruplarla olan iletişimi, bu gruplar karşısında uyguladığı yöntem, mezhepsel farklılıklar karşısında takındığı onaylayıcı veya reddedici davranışın analiz edilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Diyanet, Alevilik, Şafilik, Caferilik, Cemaat

The integrationist policy of diyanet towards sectarian diversity

Öz

In contemporary Turkey, it is possible to identify an intersection of disparate religious and social identities. The sectarian character of believers resonates within the religious interpretations of separate groups, and occasionally creates an ongoing challenge and complexity for the Diyanet (The Presidency of Religious Affairs) in Turkey. The Diyanet as an official religious institution is established by Turkish government in 1924 under the article 136 of the Constitution of Turkey. The institution is mainly responsible to conduct the religious affairs of Turkish people in harmony with the Islamic religion. The non-binding İslamic legal opinions (fatwā), which are issued in response to questions of believers represents the most active and influential outcome of the Diyanet. The mission of institution also includes to deal with the problematical teachings of various religious groups and to strengthen the ehl-i sunna education of people who experience ingroup socialization. The paper seeks to elaborate the institution’s encounter with the sectarian diversity with specific reference to themes of modernism, secularism and traditionalism. The research divides religious sects of Turkey into three main categories depending on their connection with the faith area (i‘tiqādī), worship area (‘ibādī) and social mobilization (jamā‘a). The Alevis, Ja‘farīs, Shāfīs, and Nurcus are chosen as representative examples of each of these diverged groups respectively. To what extent the Diyanet’s approach towards these groups is influenced by the concepts of modernism, secularism and traditionalism is the main question that the paper aims to answer. The analysis intents to shed light on the affirmative or rejective responses of the Diyanet towards these sectarianist groups in contemporary Turkey.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Diyanet, Alevi, Shāfī, Ja‘farī, Cemaat

Kaynakça

• “Diyanet’in Mele İstihdamı Toplumsal Barışa Katkıdır.” In Güneydoğu Güncel, October 19, 2011. Accessed October 26, 2020, http://www.guneydoguguncel.com/diyanetin-mele-istihdami-toplumsal-barisa-katkidir-1479h.htm.
• “Diyanetten ‘Mele’ Alımı İddialarına Yanıt!” In Haber Türk, December 12, 2011. Accessed October 25, 2020, http://www.haberturk.com/gundem/haber/696476-diyanetten-mele-alimi-iddialarina-yanit.
• “Temel İlke ve Hedefler.” T.C. Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı (December 25, 2012). Accessed October 20, 2020, https://www.diyanet.gov.tr/fr-FR/Institutionnel/détail/3.
• AKBAŞ, Abdurrahman. “Hz. Ali ve Fatıma’nın Evliliği (Mutlu Yuva Mutlu Beraberlik).” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 23-27.
• ARVAS, S. Emin. “Omanlı’da Ehl-i Beyt Sevgisi.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 30-34.
• BANAZ, Şaban. “Türkiye’de Caferiler”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2018), 29-62.
• BARDAKOĞLU, Ali. “Caferileri Kazanmalıyız.” Caferiyol Dergisi 1 (2006), 5-15.
• BARDAKOĞLU, Ali. Religion and Society New Perspectives from Turkey. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009.
• BOZKURT, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin Yayınevi, 1993.
• ÇAKIR, Ruşen. Ayet ve Slogan Türkiye’de İslami Oluşumlar. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• CINMEN, Işıl. “Mele Projesi, TRT Şeş’e Benziyor.” In Kurdî Bianet, January 14, 2011. Accessed October 10, 2020, http://bianet.org/kurdi/din/134755-mele-projesi-trt-ses-e-benziyor.
• CORNELL, Svante. “The Rise of Diyanet: The Politicization of Turkey’s Directorate of Religious Affairs.” The Turkey Analyst (October 9, 2015). Accessed October 20, 2020, https://www.turkeyanalyst.org/publications/turkey-analyst-articles/item/463-the-rise-of-diyanet-the-politicization-of-turkey’s-directorate-of-religious-affairs.html.
• DOĞAN, Recai. Ortaöğretim DinKültürü ve Ahlak Bilgisi 10. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Özyurt Matbaacılık, 2019.
• EĞRİ, Osman. “Kültürümüzde Ehl-I Beyt Sevgisi.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 5-10.
• ERDOĞDU BAŞARAN, Reyhan. "Comparing Scholarship: The Assessment of the Contemporary Works That Links Alevis With Either Shi`ism Or Sunnism". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (December 2018), 315-338.
• GÖRMEZ, Mehmet. “The Status of the Presidency of Religious Affairs in Turkish Constitution and Its Execution.” The Muslim World 98 2-3 (2008), 242-248.
• GÖZAYDIN, Istar. “Management of Religion in Turkey: The Diyanet and Beyond.” In Freedom of Religion and Belief in Turkey, edited by Ӧzgür Heval Çınar and Mine Yıldırım, 10-35. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
• GÖZAYDIN, Istar. Religion, Politics and the Politics of Religion. Berlin: Friedrich-Naumann-Stiftung Für die Freiheit, 2013.
• KARA, İsmail. “Din ile Devlet Arasına Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İsleri Başkanlığı.” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), 29-55.
• KARAMAN, Fikret. “The Status and Function of the PRA in the Turkish Republic.” The Muslim World 98 2-3 (April 2008), 282-290.
• KAYA, Emir. “Balancing Interlegality through Realist Altruism: Diyanet Mediation in Turkey.” PhD diss., University of London, 2011.
• KELEŞ, Ekrem. “Ali gibi Bir Genç.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 15-18.
• KUTLU, Sönmez. “Diyanet İşleri Başkanlığı ve Islamiçi Dini Gruplarla (Mezhep ve Tarikatlar) İlişkileri.” Dini Araştırmalar 12/33 (2009), 107-127.
• KUTLU, Sönmez. “The Presidency of Religious Affairs’ Relationship with Religious Groups (Sects/Sufi Orders) in Turkey.” The Muslim World 98 2-3 (2008), 249-263.
• LEWIS, Bernard. The Emergence of Modern Turkey. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• MACİT, Ayşe, Dilek Menküç, Dilek Türk Soydaş, Nezihi Mustafa Pesen, and Sümeyye Kırman. Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7. Sınıf. Milli Eğitim Bakanlığı, 2018.
• MENEKŞE, Ömer. “Hz. Hüseyin’in Şehadeti.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 27-30.
• MERT, Hamdi. “Gündem: Alevilik ve Başörtüsü.” Diyanet Aylık Dergisi 12 (1992), 6-7.
• SUBAŞI, Necdet. “The Alevi Opening: Concept, Strategy and Process”. Insight Turkey 12/2 (Spring 2010), 165-178.
• SUNIER, Thijl et al. Diyanet: The Turkish Directorate for Religious Affairs in a Changing Enviroment. VU University of Amsterdam and Utrecht University, 2011. Accessed December 20, 2020, http://www.fsw.vu.nl/nl/Images/Final%20report%20Diyanet%20February%202011_tcm30-200229.pdf
• SUVARİ, Çakır Ceyyhan and Elif Karaca. “The Alevi Discourse in Turkey.” Studies on Iran and The Caucasus, edited by Uwe Blasing, Victoria Arakelova and Matthias Weinreich, 511-519. Leiden: Brill, 2015.
• TOPAL, Seyid Ali. “Hz. Ali’de Yönetim Anlayışı.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 18-23.
• TÜRCAN, Talip, ed. İslam Hukuku El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, (November 7, 1982). Accessed October 20, 2020, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Diyanet İṣleri Baṣkanlığı. Basın Açıklaması. Accessed November 05, 2020 http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/basin-aciklamasi-aciklama/6155.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Diyanet İṣleri Baṣkanlığı. Sayın Oral Çalışların Radikal Gazetesinde Hazırlamış Olduğu “Aleviler” Yazı Dizisi Nedeniyle Başkanlığımızın da Görüşlerine Başvurmak Düşüncesiyle Yönelttikleri Sorulara Başkan Yardımcısı Prof. Dr. İzzet Er Tarafından Verilen Cevaplar. Accessed November 17, 2020, http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/sayin-oral-calislarin-radikal-gazetesinde-hazirlamis-oldugu-aleviler-yazi-dizisi-nedeniyle-baskanligimizin-da-goruslerine-basvurmak-dusuncesiyle-yonelttikleri-s/5864.
• Türkiye Cumhuriyeti Başkanlık Diyanet İṣleri Baṣkanlığı. Türkiye’de Din -Devlet-Toplum İlişkileri ve Diyanet Diyanet İşleri Başkanlığı, (TESEV) Açıliş Konuşması. Accessed November 28, 2020, http://www3.diyanet.gov.tr/tr/icerik/turkiyede-din-devlet-toplum-iliskileri-ve-diyanet-isleri-baskanligi-tesev-acilis-konusmasi-prof-dr-ali-bardakoglu-diyanet-isleri-baskani-istanbul/6221.
• TURNER, Bryan S. and Arslan, Berna Zengin. “State and Turkish Secularism: The Case of the Diyanet.” In The Religious and the Political: A Comparative Sociology of Religion, edited by Bryan S. Turner, 206-225. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• ÜZÜM, İlyas. “Kendi Yazarlarına Göre Alevilik-Bektaşilik.” Türkiye Günlüğü 42 (September-October 1996), 54-74.
• ÜZÜM, İlyas. “Modernizmin Alevi Toplumu Üzerindeki Etkileri.” İslam ve Modernleşme. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, 1997.
• VELİ, Hacı Bektaş. Velayetname. ed. Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• YAKAR, Emine Enise and Yakar, Sümeyra. The Transformational Process of the Presidency of Religious Affairs. Riyadh: King Faisal Center for Research and Islamic Studies, 2017.
• YAKAR, Emine Enise. “A Critical Comparison between the Presidency of Religious Affairs (Diyanet İşleri Başkanlığı) and the Office of Shaykh al-Islam.” Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 421-452.
• YAKAR, Emine Enise. “The Interaction Between Islamic Legal Methodologies and Social Context in the Light of the Contemporary Practice of Iftā’ A Case Study of Two Institutions.” Ulum 3/2 (December 2020), 481-486.
• YAMAN, Ahmet. “Ehl-i Beyt Hukuku.” Diyanet Aylık Dergisi 171 (March 2005), 10-15.
• YAŞAROĞLU, M. Kamil. “Muharrem.” TDV İslam Ansiklopedisi 31 (Ankara, TDV Yayınları, 2006): 4-5.
• YAZIR, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.