Hanefilerin Amelî Farz Kavramına Dair

Yıl 2017, Cilt: 2017 Sayı: 34, 7 - 29, 31.10.2017

Osman Bayder

https://doi.org/10.28949/bilimname.347517

Cited By: 1

Öz

Hanefi usulcülerin, şer’î hükümlerden biri olan
farzın, içerisinde şüphe bulunmayan kat’î delil ile sabit olmuş olmasını
gerekli görmeleri ve farzın inkarının küfrü gerektirdiğini söylemeleri
beraberinde bazı tartışmaları gündeme getirmiştir. Zira Hanefi fürû eserler
incelendiğinde kat’î delil ile sabit olmayan bazı fiillerin de farz olarak
isimlendirildiği görülmektedir. Söz gelimi namazdaki son oturuş, abdestte başın
dörtte birinin meshi gibi hususlar kat’î delil ile sabit olmadığı halde
Hanefiler tarafından farz olarak isimlendirilmiştir. Sonraki Hanefi fakihler bu
problemi çözme adına i’tikâdî ve amelî (içtihâdî ve zannî olarak da
isimlendirilmektedir) olmak üzere farzın iki türünün olduğunu ve inkârı küfrü
gerektirmeyen söz konusu farzların i’tikâdî değil amelî farz türünden olduğunu
belirtmişlerdir.

Bu makalenin amacı, Hanefi eserlerde yer yer geçen amelî farzın
mahiyetini anlamaya çalışmaktır. Bu minvalde kaynaklarda geçen amelî farz
örnekleri ele alınıp incelenecek ve böylece amelî farzın ne anlama geldiği,
amelî farz ile i’tikâdî farz ve vâcib arasındaki farkın ne olduğu, amelî farzın
vâcibin bir türü olup olmadığı, hangi delil ile amelî farzın sabit olacağı ve
Hanefilerin neden böyle bir kavrama ihtiyaç duydukları gibi birbiriyle
bağlantılı konular açıklığa kavuşturulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Amelî farz, zannî/içtihadi farz, vâcib, kat’î delil-zannî delil

Kaynakça

• APAYDIN, H. Yunus, İslam Hukuk Usulü, Kimlik Yayınları, Kayseri 2016.
• APAYDIN, H. Yunus, “Meşhur”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004.
• APAYDIN H. Yunus, “Haber-i vâhid”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Ankara 1996.
• BUHÂRÎ, Abdulaziz, Keşfu’l-esrâr, Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniye, Dersaadet 1308.
• ALİ el-KÂRÎ, Fethu Bâbi’l-inâye, Dâru’l-arkam, Beyrut 1997.
• AYNÎ, Bedruddin, el-Binâye, Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1999.
• BABERTÎ, Ekmeluddin, el-İnâye, (Fethu’l-kadîr ile) el-Matbaatu’l-kübra’l-emîriyye, Bulâk 1315.
• CESSÂS, Ebubekir er-Râzî, Şerhu Muhtasarı’t-Tahavi, thk. İsmetullah İnâyetullah Muhammed, Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, Beyrut 2010.
• DEBÛSÎ, Ebu Zeyd, Takvîmu’l-Edille, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2001
• GAZÂLÎ, Ebu Hamid, Mustasfa, çev. H. Yunus Apaydın, Rey Yay. Kayseri 1994.
• HUSÂMEDDİN er-RÂZÎ, Hulâsatu’d-delâil fî tenkîhi’l-mesâil, thk. Ebu’l-faz ed-Dimyâtî, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad 2007
• İBN ABİDİN, Muhammed Emin, Nesemâtu’l-eshâr, İdâretu’l-Kur’an ve’l-ulumi’l-islamiyye, Karataşi 1428
• İBN ABİDİN, Muhammed Emin, Reddu’l-muhtâr, thk: Âdil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavviz, Dâru âlemi’l-kutub, Riyâd 2003.
• İBN EBİ’L-İZZ, Sadreddin Ali b. Ali, et-Tenbîh alâ müşkilâti’l-Hidâye, thk. Abdulhakim b. Muhammed, Mektebetu’r-rüşd, Riyad 2003.
• İBN KEMÂL PAŞA, el-İzâh, Süleymaniye Ktp, Nuruosmaniye, no: 1384.
• İBN KUTLUBOĞA, Hulâsatu’l-efkâr Şerhu Muhtasari’l-Menâr, thk. Senâullah ez-Zâhidi, Daru İbn Hazm, Beyrut 2003.
• İBN NÜCEYM, Sirâcuddîn, en-Nehru’l-fâik, thk. Ahmed Izzu İnâye, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2002.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin b. İbrahim, el-Bahru’r-râik, Kahire 1311.
• İBN NÜCEYM, Zeynüddin b. İbrahim, Fethu’l-gaffâr, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2001.
• İBNU’L-HÜMÂM, Kemaleddin, Fethu’l-kadîr, el-Matbaatu’l-kübra’l-emîriyye, Bulak 1316,
• İBNU’S-SÂÂTÎ, Muzafferuddin Ahmed b. Ali, Nihâyetu’l-vusûl ilâ ilmi’l-usûl (Bedîu’n-nizâm), (doktora tezi) Haz: Sa’d b. Aziz, Mekke 1985.
• İMAM MUHAMMED eş-Şeybânî, el-Câmiu’s-sağîr, İdâretu’l-Kur’an ve’l-ulûmi’l-islamiyye, Karataşi-Pakistan 1990.
• İTKÂNÎ, Kıvâmuddîn Emîr Kâtib, Gâyetu’l-beyân, Millet Ktp. Feyzullah Efendi, no: 869.
• KÂKÎ, Kıvâmuddin Muhammed, Mirâcu’d-dirâye, Süleymaniye Ktp. No: 552.
• KÂSÂNÎ, Alauddin Ebubekir, Bedâiu’s-Sanâi’, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1986.
• KUDÛRÎ, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr, et-Tecrîd, thk: Muhammed Sirâc-Ali Cuma, Dâru’s-selâm, Kahire 2004.
• KUDÛRÎ, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr, Şerhu Muhtasari’l-Kerhî, Süleymaniye Ktp., Damad İbrahim, No: 563.
• KUHİSTÂNÎ, Şemseddin, Câmiu’l-mebânî li-mesâili fıkhi’l-Keydânî, Nuruosmaniye, no: 1600
• KURLÂNÎ, Celaleddin, el-Kifaye, nşr: Abdulmecid, Kalküta1831.
• MERĞÎNÂNÎ, Burhâneddin, el-Hidâye, İdâretu’l-Kur’ân ve’l-ulûmi’l-islâmiyye, Karataşî 1417.
• MEVSİLÎ, Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyâr li-ta’lili’l-muhtâr, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut ty.
• MEYDÂNÎ, Abdulganî el-Ganimî, el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb, el-Mektebetu’l-ilmiyye, Beyrut ty.
• MOLLA HÜSREV, Mehmed b. Feramuz, Düreru’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, Mîr Muhammed Kütüphane, Karaçi ty.
• NABLUSÎ, Abdulganî, Keşfu’s-setr ‘an farziyyeti’l-vitr, Dâru’l-va’yi’l-arabî, Halep 2007.
• NESEFÎ, Ebu’l-Berekât, Menâru’l-envâr, Matbaa-i Ahmed Kâmil, Dersaadet 1326.
• NESEFÎ, Ebu’l-Berekat, el-Mustasfa, (doktora tezi) Haz. Ahmed b. Muhammed b. Sa’d, Câmiatu Ümmülkurâ, Suudi Arabistan,1432.
• PEZDEVÎ, Fahrulislam Ebu’l-Usr, el-Usûl (Kenzu’l-Vusûl ilâ ma’rifeti’l-usûl), Muhammed Mir Kütüphane, Karaçi ty.
• SADRUŞŞERİA, Ubeydullah b. Mesud, Şerhu’l-Vikaye, nşr. Ebu’l-Hâc Selâh Muhammed, Müessesetu’l-varâk, Amman 2006.
• SEMERKANDÎ, Alaeddin, Tuhfetu’l-fukaha, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1984.
• SERAHSÎ, Şemsuleimme Ebu Bekir, el-Mebsût, Dâru’l-marife, Beyrut ty.
• SERÛCÎ, Şemseddin Ahmed, el-Gaye, Süleymaniye Ktp, Kadızade Mehmed, no: 198
• SIĞNÂKÎ, Ebu Abdullah el-Huseyn, en-Nihâye ale’l-Hidâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Nuru Osmaniye, no: 1768.
• ŞELEBÎ, Şihâbuddin Ahmed b. Muhammed, Hâşiye ala tebyîni’l-hakâik, (Zeylâî, Tebyînu’l-hakâik ile beraber), el-Matbaatu’l-kübra’l-Emiriyye, Bulak-Mısır 1313.
• ŞEYHÎZADE, Damat Efendi, Mecmau’l-enhur, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, yy. ty.
• ŞÜRÜNBÜLÂLÎ, Hasan b. Ammâr, Merâkı’l-felâh, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 2004.
• TEFTAZANÎ, Sadeddin Mesud, et-Telvih, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut ty.
• ÛŞÎ, Sirâcüddin Ebu Muhammed Ali, el-Fetâvâ’s-Sirâciyye, thk. Muhammed Osman el-Bestevî, Dâru’l-ulum Zekeriyya, Linşya 2011.
• ZERKEŞÎ, Bedreddin Muhammed b. Bahadır, el-Bahru’l-muhît, Dâru’s-Safve, Kuveyt 1992.
• ZEYLAÎ, Fahreddin Osman b. Ali, Tebyînu’l-hakâik Şerhu Kenzi’d-dekâik, el-Matbaatu’l-kübra’l-Emiriyye, Bulak-Mısır 1313