Üslûbu'l-Kur'ân ve Tefsir İlmi

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 35, 397 - 432, 30.04.2018

Sıddık Baysal

https://doi.org/10.28949/bilimname.393280

Öz

Vakıa olarak muayyen bir tarih içindeki muhataplarına ilahi maksat ve
manaları iletmek üzere gönderilmiş bir kitap olan Kur’an’ın, ilk muhataplarının
yeteneklerini ve birikimlerini dikkate alması olgusal bir gerekliliktir. Çünkü
kelam, belagat ve fesahatin zirvesinde inşa edilse dahi muhatabının zihinde
mütekellimin kastettiği manaya tekabül etmediği müddetçe taraflar arasında
iletişimi sağlayabilecek nitelik ve yeterliliğe sahip olamaz. Kur’an söz konusu
olduğunda bu, mütekelliminin Zȃt-ı ilahi olması dolayısıyla hitabın ve muhatabın
tabiatlarının farklılığından kaynaklanan ontolojik ve epistemolojik bir
sorundur. Dolayısıyla son derece sofistike bir sorundur. Ancak Allah’ın apaçık
beyanı olmak vasfıyla Kur’an, okunmak, anlaşılmak ve yaşanmak üzere indirildiği
muhakkaktır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için muhatabının iletişim araçlarını,
dilini ve özgün ifade biçimlerini kullanmış; içerdiği manaları ve maksatları böylelikle
muhatabının zihnine yaklaştırmış, onun sözcüklerini, onun kavramlarını ve
ıstılahlarını kullanarak kendisi ile muhatap arasında bir muvazaa tesis
etmiştir. Esasen onun apaçık Arapça bir beyan olmasının hikmeti budur.
Üslȗbu’l-Kur’an, bu ilahi hikmetin tecellilerinden biridir. İşte bu hikmet
nedeniyle tefsir ilmi, Kur’an lafızları ve ibarelerinin anlamları ve
delaletlerini tespit etmek için üslȗbu’l-Kur’an’a, anlama, açıklama ve
anlamlandırma (tefsir ve te’vil) faaliyetlerinde müracaat etmek durumundadır.
Zira ilahi bir söz olması itibarıyla Kur’an’ın hangi sözdiziminde, hangi
üslȗpta, hangi zihinsel/mantıki bağıntıda ve tarihsel bağlamda hangi manaya
delalet ettiğini belirleyebilmek için üslȗbu’l-Kur’an’ı bilmek gerekmektedir. Bu
gerekliliğin bir neticesi olarak bu makale, ilahi murada delalet kaydıyla
üslȗbu’l-Kur’an meselesini ele almaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Tefsir, üslȗbu’l-Kur’an, mecȃz, tekrar, umȗmȋlik

Kaynakça

• Abdurrahman, Aişe. Beyânî Tefsir. Çev. Ertuğrul Özalp-Ömer Aydın. İstanbul: İşaret yayınları, 2015.
• Albayrak, Halis. Tefsir Usulü. İstanbul: Şule yayınları, 1998.
• Azzâvî, Semîr İbrahim. et-Tefkîru’s-simyâî. Amman: Dâru kunûzi’l-ma‘rife, 2015.
• Baysal, Sıddık. Ebu’l-Berekât en-Nesefî’nin Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl Adlı Eserinde Tefsir-Te’vîl İlişkisi. Ankara: Bilge yayınları, 2016.
• Bilgin, Muhittin. Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Kültür Bakanlığı yayınları, ty.
• Birışık, Abdülhamit. “Ulûmu’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42:132-135. (Ankara TDV yayınları, 2012).
• Bulut, Ali. “Kur’ân-ı Kerim’de İtnâb Üslûbu.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3:11, (2010): 183-205.
• Câbirî, M. Ȃbid. Kur’an’a Giriş. Çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana yayınları, 2011.
• Cȃhız, Ebu Osman Amr b. Bahr. el-Beyȃn ve’t-tebyȋn. Neş. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-hancȋ, 1998.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: TDV yayınları, 1991.
• Cürcȃnȋ, Abdulkȃhir. Delȃilu’l-i‘cȃz. Neş. Ebu Fihr Mahmud Muhammed. Cidde: Dâru’l-medenî, 1992.
• Ebȗ Hayyȃn, Muhammed b. Yusuf. Bahru’l-muhȋt. Neş. Adil Ahmed Abdulmevcud. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• Ebu Zeyd, Nasr Hamid. İlahi Hitabın Tabiatı. Çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitabiyat yayınları, 2006.
• Ebu Zeyd Nasr Hamid. Yorum Meselesi. Çev. Muhammed Coşkun-Numan Konaklı. İstanbul: Mana yayınları, 2016.
• Elmalılı, M. H. Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Çelik-Şura yayınları, ty.
• Eren, Cüneyt ve Uzunoğlu, M. Vecih. Belagat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet yayınları, 2014.
• Güven, Şahin. “Kur’an Dilinin Özellikleri.” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1:14 (2012): 7-20.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beyan.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6:22-23. Ankara: TDV yayınları, 1992.
• Isfahânî, Rȃgıb. Müfredât fȋ garȋbi’l-kur’an. İstanbul: Kahraman yayınları, 1986.
• İbn Âşûr, Tahir. et-Tahrîru ve’t-tenvȋr. Tunus: Dâru’t-tûnisi, 1984.
• İbn Cüzey, Ebu Kasım M. b. Ahmed. et-Teshȋl li ulȗmi’t-tenzȋl. Neş. M. Salim Haşim. Beyrut: Dȃru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1995.
• İbn Ebȋ Hȃtim, Abdurrahman b. İdris er-Rȃzȋ. Tefsȋru’l-kur’ani’l-azȋm. Neş. Esad Muhammed Tayyib. Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Bȃz, 1997.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Bedȃi‘u’t-tefsȋr. Riyad: Dȃru İbnu’l-Cevzȋ, 1427.
• İbn Manzur. Lisânu’l-arab. Kahire: Daru’l-meârif, ty.
• İbrahim, M. Zakyi. “Kur’an’da Yeminler: B.tu’ş-Şati’nin Edebi Katkısı.” Çev. Burhan Sümertaş. International Journal of Social Science, 6:3 (2013): 947-970.
• Kadı Beydȃvȋ, Ebu’l-Hayr. Envȃru’t-tenzȋl. Beyrut: Dȃru ihyȃi’t-turȃsi’l-arabi, ty.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’an’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2010.
• Kâsımî, Cemaleddin. Tefsir İlminin Meseleleri. Çev. Sezai Özel. İstanbul: İz yayınları, 1990.
• Kirmânî, Mahmud b. Hamza. Esraru’t-tekrar fi’l-kur’an. Neş. Abdulkadir Ahmed Ata. Dâru’l-fadîle, ty.
• Kutub, Seyyid. Fȋ zılȃli’l-kur’an. Çev. Salih Uçan-Vahdettin İnce. İstanbul: Dünya yayınları, 1991.
• Kutub, Seyyid. Kur’an’da Edebî Tasvir. Çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Hilal yayınları, ty.
• Mahbȗb, Hafız Muhammed. Kenzu’l-müteşȃbihȃt. Haydarabad: Matbaa-i şemli’l-islam -matbaa-i faydi’l-kerim, 1342 h.
• Meydȃnȋ, Abdurrahman Hasan Habenneke. el-Belȃgatu’l-arabiyye ususuha ve ulȗmuha ve funȗnuhȃ. Şam: Dȃru’l-kalem, 1996.
• Muhammed, Mahcub el-Hasen. “Kur’an-ı Kerim’de İltifat Sanatı: Faydaları ve Amaçları.” Çev. Mustafa Şentürk. Şırnak ÜİFD, 4:7 (2013): 169-180.
• Müslim, Mustafa. Mebâhis fî i‘câzi’l-kur’an. Riyad: Dâru’l-muslim, 1996.
• Nesefî, Ebu’l-Berekȃt. Medâriku’t-tenzîl ve hakȃiku’t-te’vȋl. Neş. Yusuf Ali Bedȋvȋ. Beyrut: Dȃru’l-kelimi’t-tayyib, 1998.
• Önal, Mehmet. “Edebî Dil ve Üslup.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 36, (Erzurum: 2008): 23-47.
• Önkal, Ahmet. “Ahnes b. Şerîk.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 174-175. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları 1989.
• Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. Ankara: Otto yayınları, 2015.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer, 2016.
• Paçacı, Mehmet. Kur’an ve Ben Ne Kadar Tarihseliz?. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2002.
• Paret, Rudi. Kur’an Üzerine Makaleler. Çev. Ömer Özsoy. Ankara: Bilgi Vakfı yayınları, 1995.
• Pezdevî, Fahrulislam Ali. Kenzu’l-vusûl ila ma‘rifeti’l-usûl. Karaçi: Kütüphane-i mir Muhammed, ty.
• Rȃzȋ, Fahreddin. Mefȃtihu’l-gayb. Beyrut: Dȃru’l-fikr, 1981. Ebu Bekir Râzî, Muhammed. Tefsîru garîbi’l-kur’ani’l-azîm. Ankara: TDV yayınları, 1997.
• Soysaldı, Mehmet. “Kur’an-ı Kerim’de Müşakele Sanatı.” İslami Araştırmalar Dergisi 28:1 (2017): 1-11.
• Suyûtî, Celaleddin. el-Itkân fî ulûmi’l-kur’an. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1996.
• Tehânevî, M. Ali. Keşşâfu ıstılȃhȃtı’l-funȗn ve’l-ulȗm. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1996.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed’in Mekke’si. Çev. M. Akif İnan. Ankara: Bilgi Vakfı yayınları, 1998.
• Yıldırım, Mustafa. “Kur’an Sanatı ve Estetiği Üzerine.” İstem, 8:16 (2010): 161-179.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Kur’ân’da “قَبْل” ve “بَعْد” Kelimelerinin Kullanımı ve Mânâya Etkisi.” Bilimname 2: 34 (2017): 365-412.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin Yüksel. Kur’an’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2017.
• Zemahşerî, Ebu Kȃsım M. b. Ömer. el-Keşşâf an hakȃiki ğavȃmidi’t-tenzȋl ve uyȗni’l-ekȃvȋl fȋ vucȗh’t-te’vȋl. Neş. Adil Ahmed Abdulmevcud. Riyad: Mektebetu’l-abȋkȃn, 1998.
• Zerkânî, M. Abdulazim. Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-kur’ân. Neş. Fevvâz Ahmed Remzelî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-arabi, 1995.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ulûmi’l-kurân. Neş. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Daru’t-turâs, ty.