İslam Felsefesi ve Kelâm Açısından Başkasıyla Zorunlu Mümkün Varlık Terimi

Year 2018, Volume: 2018 Issue: 35, 535 - 570, 30.04.2018

Sibel Kaya

https://doi.org/10.28949/bilimname.397045

Cited By: 3

Abstract

İslam
düşüncesinde varlık imkânla ilişkisi bakımından üç biçimde değerlendirilmiştir.
İlki, zâtında imkân bulundurmayan varlık: Tanrı'dır. İkincisi, zâtında imkânı bilkuvve
olan ve zorunlu olmayan varlıktır. Bu varlık var olmak zorunda değildir. Var
olmaya da yok olmaya da eşit mesafededir. Bu iki yaklaşım hem İslam felsefesi
hem de kelâmda ittifakla kabul edilmiştir. Üçüncü yaklaşımda ise imkân, varlıktan
önce olmayıp, aksine zâtta imkânı bilfiil varlığıyla birlikte bulunur ve başkasıyla
zorunlu zâtıyla mümkün varlık şeklinde ifade edilir. İslam filozofları ay
üstü âlem, akıllar ve diğer ezeli yaratıkları bu şekilde başkasıyla zorunlu
kategorisinde değerlendirir. Bilfiil var olan varlığı bir şekilde zorunlulukla
ilişkilendiren filozoflar karşısında kelâmcılar ise imkân vasfının zorunluluk
ile bir arada kullanılmaması gerektiğini ileri sürerler. Biz bu çalışmamızda filozofların
ortaya koyduğu biçimde başkasıyla zorunlu mümkün varlık terimini ve kelâmcıların
buna yönelik itirazlarını araştırdık. Buradan yola çıkarak, her iki disiplinin
mümkün varlığa dair farklı yaklaşımlarının, onların alem tasavvurları
üzerindeki etkilerini ortaya koymayı amaçlıyoruz. Araştırmamızı klasik felsefi
ve kelâmî literatürün öne çıkan örnek metinlerini inceleyip analiz ederek
yürüteceğiz. 

Keywords

Mümkün, Başkasıyla Zorunlu, Âlem, Tanrı, Felsefe

References

• ACAR, Rahim, “Yaratma, İbn Sînâ ve St. Thomas'ın Görüşlerinin Karşılaştırılması”, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 15:2 (2003), sa. 205-213.
• AKDAĞ, Özcan, “Ortaçağ'da 'Fail' Kavramı ve Tanrı”. Bilimname Düşünce Platformu 29, sy. 2 (Kasım 2015): 231-243.
• ALPER, Hülya, “Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda Mıdır?”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 11:1 (2013), ss. 17-36.
• ALPER, Ömer Mahir, "Şehristânî'nin İbn Sînâ Eleştirisi: İbn Sînâ'nın Varlık Tasnifinde Çelişki Nerede?". Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri (İstanbul 22-24 Mayıs 2008) ed. Mehmet Mazak, Nevzat Özkaya, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2008, sa. 145-172.
• ALPER, Ömer Mahir, “Şehristânî'nin İbn Sînâ Eleştirisi: İbn Sînâ'nın Varlık Tasnifinde Çelişki Nerede?”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu bildiriler kitabı içinde, ed. Mehmet Mazak, Nevzât Özkaya, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, sa. 257-274, 2008.
• ALTINTAŞ, Hayrani, İbn Sînâ Metafiziği, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2002.
• ARİSTO, Organon III, trc., Hamdi Ragıp Atademir, M.E.B. Yay., Ankara 1963.
• ÂSIM Efendi, Mütercim Kâmûsu'l-Muhît Tercümesi, trc., Eyyüp Tanrıverdi, Ed. Mustafa Koç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. 2014, C. 6.
• ATAY, Hüseyin, Fârâbî ve İbn Sînâ'ya Göre Yaratma, Ankara: Ankara Üniversitesi Yay., 1974.
• ATAY, Hüseyin, İbn Sînâ'da Varlık Nazariyesi, Ankara: Gelişim Matbaası, 1983.
• BELO, Catarina, ,Chance and Determinism in Avicenna and Averroes, Boston: Brill, 2007.
• BOZKURT, Ömer, “Gazzâlî ve İbn Rüsd’de İmkân, İmkânsızlık ve Zorunluluk”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• COŞAR, Hakan, “Nihâyetü'l-İkdâm'a Göre Şehristânî'nin Felsefi Görüşleri”, Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerif, Şerhu'l-Mevâkıf, trc., Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2015, c. 1-3.
• ÇELEBİ, İlyas, İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar, İstanbul: Rağbet Yay., 2002.
• DÜZGÜN, Şaban Ali, Nesefî ve İslâm Filozoflarına Göre Allah-Alem İlişkisi, Ankara, Akçağ Yay., 1998.
• el-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr, Kitab fi'l-Mantık: el-İbare, Tahk. Muhammed Selim Salim, Kahire: Merkezu Tahküki't-Türas, 1976.
• el-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr, Mebâdi'ul-Mevcûdât, trc. Mehmet Aydın vdğ. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay., 1980.
• el-MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr, Kitâbü't-Tevhid, thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi, (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi -İSAM, 2003), s. 114.
• en-NESEFÎ, Ebu'l-Berekât, el-İtimâd fi'l-İtikâd,Tah. Abdullah Muhammed, Kahire: Mektebetü'l- Ezheriyyetü'l-Türas, 2014.
• ERDEM, Engin, Varlıktan Tanrı'ya İbn Sînâ'nın Metafizik Delili, İstanbul: Endülüs Yay.2016.
• FARREL, Robert, “Metaphysical Necessity Is Not Logical Necessity”, Philosophical Studies, sayı 39, Boston: 1981, sa. 142-153.
• GAZZÂLÎ, el-İktisad fi'l-İtikad, Beyrut: Dârü'l- Kütübi'l- İlmiyye, 1988.
• GAZZÂLÎ, Mişkat'ül-Envar (Nurlar Feneri), trc., Süleyman Ateş, İstanbul: Bedir Yay., 1966.
• GAZZÂLÎ, Tehâfüt el-Felâsife, trc., Bekir Karlığa, İstanbul: Çağrı Yay. 1981.
• GRİFFEL, Frank, Gazzâlî'nin Felsefi Kelâmı, trc., İbrahim Halil Üçer, Muhammed Fatih Kılıç, İstanbul: Klasik Yay. 2012.
• HAKLI, Şaban, “Fârâbî ve İbn Sînâ'da Modal Mantığın Bazı Temel Kavramlarının Mantıksal Ve Ontolojik İçeriği”. Felsefe Dünyası 39, sy.1 (2004), sa. 111-132.