The Religious and Philosophical Creativity of Suleiman Bakyrgani

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 36, 499 - 525, 31.10.2018

Alyona Baltabayeva

Öz

Suleimen Bakyrgani is one of the highly regarded by Muslims in Central Asia and beyond, the Sufi
sheikh and the mystic poet of the XII century. He was an apprentice and
successor of the famous Central Asian Sufi sheikh Khoja Ahmed Yasawi.
Suleimen Bakyrgani ascribed to such compositions as: Collection of prayers and instructions and
two poems about "Bibi Maryam" and "Akhyr zaman".

In his
works, Hakim Ata examines the fundamentals of the Islamic world view, ways to
achieve a mystical communication with God, raises ethical and moral issues. In
the presentation of his thoughts Suleimen Bakyrgani was very simple and used
mainly folk Turkic poetic forms. He enjoyed great popularity among the people
that the legends eclipsed the facts, and on this day we know little about his
life, which requires close scientific study.
Suleimen Bakyrgani and his philosophical views occupy a special place in the philosophical system
of the entire Turkic world. The main theme of Hikmets and works of Suleimen
Bakyrgani is permeated with love of God. And this true love of God is
immeasurably higher than an allegorical or changeable love for this world and
man.

Therefore, the Sufi asserts that love is an almighty companion, bestowed by God.

Anahtar Kelimeler

Suleimen Bakyrganis philosophical views, Hakim ata, Ahmed Yasawi, Sufism, Turkic world, Bibi Maryam

Süleyman Bakırgani’nin Dini ve Felsefi Yaratıcılığı

Öz

Süleyman Bakırgani, Orta
Asya’da Müslümanlar, Sufi şeyhleri ve 12. Yüzyıl mistik şairleri tarafından çok
saygı gösterilen isimlerden birisi ve ünlü Orta Asya Sufi Şeyhi Hoca Ahmed
Yesevi’nin öğrencisidir.

Düşüncelerinin sunumunda
Süleyman Bakırgani, çok basit ve yalın bir dil ile ağırlıklı olarak Türk halk
şiirlerini kullanmıştır. Efsanelerin gerçekleri gözlediğini halk arasında biyik
beğeni topladı ve bu günlerde onun hakkında çok az bilgi bilinmektedir.

Süleyman Bakırgani ve onun
felsefi görüşleri tüm Türk dünyasının felsefi sisteminde özel bir yer
almaktadır. Süleyman Bakırgani’nin hikmetlerinin ve eserlerinin ana teması, kul
ile Allah arasındaki sevgidir. Allah’a olan bu gerçek sevgi, dünya ve insan
için alegorik veya değişken bir aşktan ölçülemez derecede yüksektir. Bu nedenle
Sufi, sevginin Tanrı tarafından bahşedilmiş yüce bir refakatçi olduğunu ileri
sürmektedir.

Bu yazıda Süleyman Bakırgani’nin dini ve felsefi yaratıcılığı
ele alınmaktadır. Süleymen Bakırgani’nin sözlerinde yer alan sevgi, aydınlanmaya ve ruhsal
mükemmelliğe götüren büyük bir yola sahiptir.

Eskatolojik resimler, özellikle
Bakırgani’nin yaşadığı ve çalıştığı
dönemlerde etkili olan en güçlü ahlaki eğitim araçlarından biridir. 12. Yüzyılda
yaşamış olan Süleyman Bakırgani, Orta Asya başta olmak üzere Müslüman ülkelerin diğer
bölgelerinde de çok saygın bir mistik şair, mutasavvıf ve Sufi şeyhlerinden biridir.

Türk Sufizminde önemli figürlerden biri olarak Süleyman Bakırgani, hocası Ahmed Yesevi’den sonra haklı olarak
yüksek bir mevkiye sahiptir. Bakyrgani’nin dünya görüşü, öğretmeninin tasavvufi
tasavvurlarına tam olarak uygun bir biçimde gelişmiştir.  Bununla birlikte düşünce yapısında Kuran’a
dayanan ahlaki ve eğitici bir doğa ile hadisler önemli bir yer tutmaktadır.

Süleyman Bakırgani’nin günümüze kadar ulaşan iki
önemli eseri bulunmaktadır. Bunlardan birincisi “Bibi Meryam” mesnevisi
ikincisi de “Ahir Zaman” (“Ahiret”) eseridir. Söz edilen eserlerde büyük edip
Hakim Ata İslam dünyası görüşlerini, değer ve temellerini, Allah ile mistik bir iletişim kurmanın
yollarını, etik ve ahlaki konuları ortaya koymaktadır. Düşüncelerinin sunumunda Süleyman
Bakırgani çok basit ve daha çok halk Türkü şiir
biçimlerini kullanmıştır. Halk
tarafından çok sevilen Süleyman Bakırgani ile ilgili gerçekler çeşitli efsaneler tarafından gölgelenmiş olduğu için onun hayatı ile tarihsel etkilerinin
araştırılması özel bir önem taşımaktadır.

Süleyman Bakırgani ve onun  felsefi görüşleri tüm Türk dünyasının felsefi
sisteminde özel bir yer almaktadır.
Özellikle vurgulanması gereken nokta, Bakırgani’nin kaleminden çıkan eserler ve
ortaya koyduğu hikmetlerin Allah’a olan sevgiyle bağlantılı olmasıdır. Süleyman Bakırgani’nin eserlerinde dile getirilen sevgi, aydınlanma ve manevi
mükemmelliğe yol açan önemli bir araçtır.

Süleyman Bakırgani’nin eserlerine atıfta bulunan:
“Bibi Maryam”, “Akhyr zaman” ve bazı şiirsel talimatlar ve dualar günümüzde çok
ilgili olan ahlak konularına değinmekte ve belki de bugün öncesine göre daha da
önem kazanmaktadır.

“Bibi Maryam” çalışmasında yer alan Meryem Ana imgesi
hakkındaki görüşleri, Hıristiyan ve Müslüman halkların dini ve sanatsal
edebiyatında merkezi yerlerden birini işgal etmektedir. Oldukça yalın bir dille
kaleme alınan çalışmaya Süleyman Bakırgani, küçük bir giriş ile başlamakta ve Meryem’in oğlu
İsa’nın mucizevi doğumunu anlatmakta ve niteliklerini listelemektedir.

“Yüce olanın gücünü göz önünde bulundurarak, bu
hikayeyi yazdım ve onu saklamak imkansız. Bunu bana hediye etti. Meryem’in oğlu
olan bu İsa, özel bir köleydi. Tanrı onu yüceltti, ona İncil’i (İncil) verdi.
Azizlerin soyundan gelenler ve peygamberlerin başı olarak, Rab onun iyiliğini
gösterdi ve O’na cennette bir yer verdi. İsa, bu dünyaya teslim olmayan,
zenginliğin kalbine tutunmayan ve insanlar arasında yaşamayan elçiydi. Bu
dünyayı terk ettim ve başka bir dünyayla tanışmaya hazırlandım; Rabbime itaat
etti ve geceyi uyumaksızın geçirdim. Annesi Meryem’di ve babası hiçbir şekilde
O’nunla birlikte değildi. O, rüzgarın (yani ruhun) doğduğu peygamberlerin
efendisidir” (Matveev, 1895, s.20).

Görüldüğü gibi Bakırgani’nin metni hem İncil ile hem
de Kur’an ile semantik benzerliğe sahiptir, fakat bazı farklılıklar mevcuttur.

Bu bölüm, İsa’nın kör ve topalları iyileştirmek,
ölüleri kendi nefesiyle canlandırmak için olağanüstü yeteneklerinin sıralanması
ile sona ermektedir.

Süleyman Bakırgani’nin, İslam, Hıristiyanlık ve kısmen
Yahudilik dinlerinde ortak olan imge ve konulara defalarca dönüştüğünü
belirtmek önemlidir. Üç inancın değişmez bileşenleri için bu arzu, Tasavvuf
düşünürünün yaratıcılık etik ve hümanist odağı açısından karakteristik gibi
görünmektedir.

Süleyman Bakırgani’nin eserleri, İslami fikirlere
uygun, parlak, sanatsal olarak özgün imgelerinin yaratılmasıyla değerli
sayılır. Bu, sadece edebî öneme sahip değildi: Eskatolojik resimler, özellikle
Bakirgani’nin yaşadığı ve çalıştığı dönemlerde etkili olan en güçlü ahlaki
eğitim araçlarından biridir.

Anahtar Kelimeler

Hakim ata, Süleyman Bakırgani felsefesi, Ahmed Yesevi, Tasavvuf

Kaynakça

• KaynakçaĀĤİR ZAMĀN,Taşkent 1911: Özbekistan Fenler Akademisi Ebu Reyhan Biruní Namındaki Şarkşinaslık Enstitüsü Taş Basmlar Bölümü Envanter Numarası: 436AMANGULİYEVA, Gözel (2000), Mahtumkulu'nun manevî üstadlarından birisi: Yesevi dervişi Hakim ata, Bilig Dergisi, 13, s.79-92, 2000.BARTHOLD, V.V., “Turkestanskie druziya, ucheniki i poçitateli”, Taşkent 1927.BAKIRGANİY, Süleyman: Bakırgan Kitabı, Taşkent: 1991.“BAKIRGAN KİTABI” - IV RUz. - №12646 (izdana v Kazani v 1848 g.), № 16529. Kazan, 1891. – 24 s. BERTELS, E. Izbrannie trudi. Sufizm i sufiiskaya literatura. Moskva, 1965.BİCE, H. Pir-i Türkistan Hoca Ahmet Yesevi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016.ERASLAN, Kemal (1991), Ahmed-i Yesevî Dîvân-ı Hikmetten Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.ZALEMAN, K.G., “Legenda pro Hakim ata”, IIAN, T. 9, № 1., Seriya 5 SPb. 1898.ISLAM. Enziklopedicheskii slovar, Moskva 1991. ISHMUHAMMEDOVA, M. «Devoni Hikmatning kolezmalari. Toshkent, 1995.KAYA, Önal (1998), “Süleymān şakím Ata BaķırŞaní ve Şiirleri”, Türk Dilleri Araş- tırmaları, 8:73-209, İstanbul: Simurg Yayınları.KAYA, Önal, (2000). “Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatı Araştırmaları II, Kul Şerif’in İr Hubbi Destanı”, KÖK Araştırmalar II/1, (Bahar 2000), Ankara.KAYA, Önal, (2000). “Kul Süleyman’ın Kudek-namesi”, KÖK Araştırmalar II/2, (Güz 2000), Ankara. KOMAROV, P., Hodja Hakim Suleymen Bakirgani // Turkestanskie vedomosti. – 1895. - № 9.KOMİLOV, N. Tasavvuf. Toshkent, 1996. KÖPRÜLÜ, Fuad (1981), Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.KRACHKOVSKYİ, I.Yu. Koran. Moskva. 1991.MATVEEV, S.M., “Muhammedanskiy razskaz o Sv. Deve Marii”, IOAIE, T.13, vip.1., Kazan 1895.MALOV, E.A., “Ahir Zaman Kitabı. Kniga o poslednem vremeni (ili o konçine mira)”, IOAIE, T. 14, vip.1., Kazan 1897. NAVOI, A. Nasoyil ul-muhabbat. Toshkent, 1968.SNESAREV, G.P., Horezmskie legend – kak istochnik po istorii religioznih kultov Srednei Azii, Moskva, 1983.SNESAREV, G.P., Relikti domusulmanskih verovanii i obryadov u uzbekov Horezma, Moskva, 1969.SULEYMANOVA, F.K. Vostok i Zapad (Kulturnie vzaimosvyazi drevnego perioda i srednih vekov). Toshkent, 1997.TEKCAN, Münevver, Hakîm Ata Kitabı, Beşir Kitabevi, İstanbul, 2007.TEKCAN, Münevver, Hakîm Ata’nın Hz. Meryem Kitabı, Beşir Kitabevi, İstanbul, 2008.HAKKUL, İbrahim, Seyfeddin Refiddin (1991), Süleyman Bakırganiy: Bakırgan Kitabı, Taşkent: Yazuvçı Neşriyatı.