The Religiosity Scales in Theses of the Psychology of Religion in Turkey: A Bibliographical Research (1997-2019)

Yıl 2019, Cilt: 2019 Sayı: 40, 137 - 172, 31.12.2019

Ahmet Albayrak , Emine Kurt

https://doi.org/10.28949/bilimname.562024

Cited By: 4

Öz

Defining, understanding, explaining the phenomenon of religiosity, and its revealing the effects on the individual with its different dimensions is one of the basic study topics of the psychology of religion. However, the multi-dimensional and complex structure of religiosity brings with it several difficulties in the definition and conceptualization. In order to understand the phenomenon of religiosity from past to present, many definitions and conceptions have been made. Especially theology, philosophy, social sciences etc. many different areas have shown interest in the subject within the framework of their perspectives. In the definition of religiosity, in addition to the sociological contexts such as religion, tradition, and culture, there is also the psychological context that has been considered concerning the perception of religion on the individual level and how religion is experienced. Therefore, there are many definitions of religiosity in the literature, which are made by different disciplines according to different dimensions and different contexts.
As in the definition of religiosity, important problems arise in measuring. These problems have been continuing since the 1940s when the first religiousness surveys in the field of psychology of religion began. One of the main problems in the psychology of religion research is to try to determine the degree, direction, tendency, and dimensions of religiousness according to the scales. Each researcher tries to identify and understand religiosity from the perspective of the measurement tool. However, the creation or selection of the relevant measurement tool is closely related to the theory and perception of the religiosity of the researcher.
The main focus of criticism in the psychology of religion is to see complex phenomena such as religious experience, religious attitudes, and beliefs as an object that can be measured with a reductionist approach. For example, it can be seen that religious experience has a very complex structure when it is taken into consideration in terms of beliefs, religious practices, social religious activities, transcendental feelings, or the connection with the supernatural. Therefore, it is possible to encounter many problems in the measurement of religious experiences and religious attitudes and experimental analysis of religiosity.
While the measurement paradigm in the psychology of religion is the focus of many debates, scales for correlational studies in religiosity studies are considered to be the most reliable data collection tools. However, it is important to determine the most appropriate scale for the case and to apply it to a sample group with the ability to represent the universe. In any study, the relevant case is evaluated according to the data obtained from the scale. Thus, a phenomenon is defined from the scale. Each researcher tries to understand and evaluate the phenomenon within the boundary presented by the measurement tool.
Another problem arises from the fact that the first religiosity surveys were Western-centered and these studies were attempted to be adopted by other beliefs, cultures, and traditions over time. This situation led to the discussion of some important problems in the context of locality. In our country, these problems have been taken into consideration by psychologists of religion and researchers from other fields and there has been a limited accumulation of methods, techniques and tools in the measurement of religiousness. As a result of these studies, both the adaptation and specific instruments of religiosity were developed in the context of the Turkish-Islamic tradition.
Another problem in the measurement of religiosity is the existence of a large number of similar religiosity measurement tools in the field. This situation led to criticism of religiousness scales and some criteria related to scales. On the other hand, it is important to examine the effects of current developments in the measurement of religiosity. It can be said that change and differentiation are inevitable in the way and perception of religion, along with the developments in many areas ranging from technology to politics, from politics to economy, from education to law. Therefore, it is necessary to take into account the effects of important social events and current developments on the individual and society in the measurement of religiousness.
For new researchers in the field, the fundamental problems mentioned above about the religiosity measurement are “what kind of religious scales should be used in what kind of studies?” many questions such as brings. For this reason, the main purpose of our study is to reveal a literature about “religiousness scales” used in master's and doctoral theses in the field of psychology of religion in our country. Thus, researchers who work in this area or in other areas related to the field will be provided more easily to reach the religiousness scales and general information about these scales. For the intended purpose, the bibliographic method was used to classify the theses according to the religiosity scales.
In order to reach the theses in the field of psychology of religion, the database of the National Thesis Center of the Council of Higher Education (Yök Tez) was used. In the relevant database, the terms '“religion psychology”, “religiousness”, ''religious belief'', ''religious attitude'' were entered into the scanning term without specifying a date range limit. As a result of the screening, 70 master and doctorate theses between 1997-2018 were included in the study. It is hoped that this study will be useful in terms of showing an accumulation of 20 years of knowledge about measurement instruments and studies in our country's psychology of religion and putting an important literature for the new researchers.

Türkiye’de Din Psikolojisi Tezlerinde Dindarlık Ölçekleri: Bibliyografik Bir Araştırma (1997-2019)

Öz

Dindarlığın tanımlanması ve kavramsallaştırılması öteden beri din psikolojisinin önemli tartışma konularından birisi olmuştur. Bu durum dindarlığın, karmaşık ve kompleks yapısı yanında psikolojik, sosyal, kültürel, tarihsel vb. pek çok önemli faktörle olan ilişkisinden kaynaklanır. Din psikolojisi alanında ilk dindarlık ölçme araştırmalarının başladığı 1940'lı yıllardan bu yana, dindarlığın operasyonel tanımlarına vurgu yapılmıştır. Bu araştırmalarda geçerli ve güvenilir ölçekler vasıtasıyla dindarlığın derecesi, yönü, eğilimi ve boyutları vb. tespit edilmeye çalışılmaktadır. Alanın uzmanları tarafından gerekli kuramsal çerçevenin oluşturulması ve ilgili dindarlık ölçeğinin tespit edilmesi sorun oluşturmazken alana yeni giren araştırmacılar için bu durum önemli bir sorun oluşturmaktadır. Ülkemizde din psikolojisi başta olmak üzere çeşitli disiplinlerde çok sayıda dindarlık ölçeği geliştirilmiştir. Dolayısıyla dindarlık ölçme çalışmalarına yeni başlayacak olan bir araştırmacı için mevcut ölçeklerin bilinmesi, araştırma konusuna ve örneklem grubuna uygun ölçeğin belirlenmesi önemlidir. Bu nedenle araştırmanın amacı; din psikolojisi alanında yapılmış yüksek lisans ve doktora tezlerinde kullanılmış “dindarlık ölçekleri”ne ilişkin bir literatür ortaya çıkarmak olarak belirlenmiştir. Belirlenen amaca yönelik olarak da bibliyografik yöntem tercih edilerek tezlerin dindarlık ölçeklerine göre tasnifi yapılmıştır. Din psikolojisi alanında yapılmış tezlere ulaşmak için Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Ulusal Tez Merkezi (Yök Tez) veri tabanı kullanılmıştır. İlgili veri tabanında tarih aralığı sınırı koymadan tarama terimi alanına “din psikolojsi”, “dindarlık”, “dini inanç”, “dini tutum” ifadeleri girilmiştir. Tarama sonucunda 1997-2019 yılları arasında yapılmış 96 yüksek lisans ve doktora tezi araştırma kapsamına alınmıştır. Bu çalışmanın din psikolojisinde ölçme araçlarına ve çalışmalarına ilişkin 22 yıllık bir birikimi göstermesi ve alana yeni giren araştırmacılar için önemli bir literatür koyması açısından faydalı olacağı umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, dindarlık, Dindarlık Ölçekleri

Kaynakça

• ALBAYRAK, A., Acuner, Y., & Seyhan, B. Y. (2014). Dua Tutum Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(34), 365-372.
• ALLPORT, G. W., & Ross, M. J. (1967). Personal Religious Orientation and Prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5(4), 432-443.
• ARIKAN, R. (2011). Araştırma Yöntem ve Teknikleri. Ankara: Nobel Yayın.
• ARSLAN, M. (2003). Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Din Bİlimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(1), 97-116.
• AYHÜN, S. E. (2013). Kuşaklar Arasındaki Farklılıklar ve Örgütsel Yansımaları. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 93-112.
• AYTEN, A. (2009). Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü (Doktora). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• BOZKURT, V. (2005). Endüstriyel Post-Endüstriyel Dönüşüm. Bursa: Aktüel Yayınları.
• BUDAK, E. (2008). 11 Eylül Olayları Işığında Almanya’da İslam Algısı: Bir Kopuş mu, Süreklilik mi? Değerler Eğitimi Dergisi, 6(15), 38-67.
• CANPOLAT, E. (2014). Küreselleşmenin İzini Foursquare’de Sürmek. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, (19), 65-84.
• CİRHİNLİOĞLU, F. G. (2006). Üniversite Öğrencilerinde Utanç Eğilimi, Dini yönelimler, Benlik Kurguları ve Psikolojik İyilik Hali Arasındaki İlişkiler (Doktora). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bİlimler Enstitüsü, Ankara.
• COHEN, A. B., Hall, D., Koenig, H. G., & Meador, K. G. (2005). Social Versus Individual Motivation: Implications for Normative Definitions of Religious Orientation. Personality and Social Psychology Review, 9, 48-61.
• COHEN, A. B., Mazza, G. L., Johnson, K. A., & Enders, C. K. (2017). Theorizing and Measuring Religiosity Across Cultures. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(12), 1724-1736. DOI: 10.1177/0146167217727732
• COŞTU, Y. (2009). Dine Normatif ve Popüler Yaklaşım “Bir Dini Yönelim Ölçeği Denemesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(15), 119-139.
• ÇETİN, C., & Karalar, S. (2016). X, Y ve Z Kuşağı Öğrencilerin Çok Yönlü ve Sınırsız Kariyer Algıları Üzerine Bir Araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(28), 157-197.
• DEDE, A. (2017). Küresel Toplumsal Hareketlerde “Ben Nesli”nin Rolü. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 3(Özel Sayı), 67-82.
• ERCAN, N. (2009). Evlilikte Kadına Yönelik Fiziksel Şiddete İlişkin Tutumların Yordayıcıları: Çelişik Duygulu Cinsiyetçilik, Sistemi Meşrulaştırma ve Dini Yönelim (Yüksek Lisans). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• FIRAT, E. (1977). Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu: Din Psikolojisi Açısından Bir Değerlendirme (Doktora). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• FLERE, S., & Lavrič, M. (2008). Is Intrinsic Religious Orientation a Culturally Specific American Protestant Concept? The Fusion of Intrinsic and Eextrinsic Religious Orientation Amongnon-Protestants. European Journal of Social Psychology, 38, 521-530. https://doi.org/10.1002/ejsp.437
• GLOCK, C. Y. (1962). On the Study of Religious Commitment. Religous Education, (Research Supplement, 42), 98-110.
• GORSUCH, R. (1990). Measurement in Psychology of Religion Revisited, Journal of Psychology and Christianity. Journal of Psychology and Christianity, 9(2), 82-92.
• GÖLCÜ, A., & Çuhadar, M. (2017). Batı Toplumlarında İslamofobi’nin Üretilmesinde Medyanın Rolü. Ombudsman Akademik, Yıl 4(7), 71-99.
• GÜNAY, Ü. (1978). Erzurum Kenti ve Çevre Köylerinde Dini Hayat. Erzurum.
• GÜNEŞ, A. (2018). Medyanın Olumsuz Din Algısına Etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), 203-216.
• GÜRSES, İ. (2010). Dindarlık ve Kişilik (Birinci). Bursa: Emin Yayınları.
• HARLAK, H., Eskin, M., & Demirkıran, F. (2008). The Development and the Psychometric Investigation of the Muslim Religious Orientation Scale (MROS). International Journal of Psychology, 43(3-4), 63-63.
• HILL, P. C. (2013). Din Psikolojisi ve Maneviyat Araştırmalarında Ölçme: Mevcut Durum ve Değerlendirme. Içinde R. F. Paloutzian & C. L. Park (Ed.), & İ. Çapcıoğlu & A. Ayten (Çev.), Din ve Maneviyat Psikolojisi: Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• HILL, P. C., & Hood, R. W. (1999). Measures of Religiosity. Birmingham.
• HOGE, D. R. (1972). A Validated Intrinsic Religious Motivation Scale. Journal for the Scientific Study of Religion, 11, 369-376.
• HÖKELEKLİ, H. (2010a). Din Psikolojisi. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• HÖKELEKLİ, H. (2010b). Din Psikolojisine Giriş (1. bs). İstanbul: Dem Yayınları.
• ILGAZ, C. (2012). Toplumsal Açıdan Küreselleşme ve Küresel Kültür. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (10), 175-179.
• IRMAK, F., & Kahya, Y. (2014). Amerika Birleşik Devletleri’nde Terörizm ve Terörizm Korkusu: 11 Eylül Terör Saldırılarının Öncesi ve Sonrasına İlişkin Bir Analiz. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 315-324.
• KARABEKİR, M., Şencan, M. N. M., & Tozlu, E. (2016). Y Kuşağının Girişimcilik Algısının Ölçümüne Yönelik Bir Araştırma. International Journal of Academic Value Studies (Javstudies JAVS), 2(4), 59-67. https://doi.org/10.23929/javs.18
• KARACA, F. (2001a). Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu. EKEV Akademi Dergisi, 3(1), 187-201.
• KARACA, F. (2001b). Heterodoks İnanç ve Davranışlar Ölçeği Üzerine Bir Deneme. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (15), 145-168.
• KAYA, M. (1998). Din Eğitiminde İletişim ve Dini Tutum. Samsun: Etüt Yayınları.
• KAYIKLIK, H. (2000). Dini Yaşayış Biçimleri: Psikolojik Temelleri Açısından Bir Değerlendirme (Doktora). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, İzmir.
• KAYIKLIK, H. (2003). Orta Yaş ve Yaşlılıkta Dinsel Eğilimler. Adana: Baki Kitabevi.
• KAYIKLIK, H., & Kalgı, M. E. (2017). Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik Güvenirlik Çalışması. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1-19.
• KOŞTAŞ, M. (1995). Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KÖKTAŞ, M. E. (1993). Türkiye’de Dini Hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• KULA, N. (1993). Kimlik ve Din: Ergenler Üzerine Bir Araştırma (Doktora). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• KULA, N. (2001). Kimlik ve Din (Ergenler Üzerine Bir Araştırma). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• KULA, N. (2005). Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Dem Yayınları.
• LENSKI, G. E. (1961). The Religious Factor: A Sociological Study of Religion’s Impact on Politics, Economics and Familiy Life. Garden City, N.Y.: Doubleday.
• MEHMEDOĞLU, A. U. (2006). Dindarlığın Peşinde: Din Psikolojisinde Araştırma, Ölçme ve Yorumlama Üzerine. İslami Araştırmalar Dergisi, 19(3), 465-478.
• MUTLU, K. (1989). Bir Dindarlık Ölçeği (Sosyolojide Yöntem Üzerine Tartışma). İslami Araştırmalar Dergisi, 3(4), 194-199.
• OK, Ü. (2006). Türkiye’de Din Psikolojisi: Neredeyiz ve Nereye Gidebiliriz? İslami Araştırmalar Dergisi, 19(3), 441-456.
• OK, Ü. (2011). Dini tutum ölçeği: Ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528-549.
• OK, Ü. (2012). Biyografik Anlatıya Dayalı inanç Gelişimi Biçimleri ve Nicel Ölçümler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 121-155.
• ONAY, A. (1997). Dini Yönelim Düzeyi ile Sınav Kaygısı İlişkisi ve Sınav Kaygısında Hipnoterapi (Yüksek Lisans). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ONAY, A. (2001). Dindarlık Ölçme Çalışmaları: Dindarlık Ölçümünde Üç Farklı Yaklaşım ve Ölçmenin Esasları. İslami Araştırmalar Dergisi, 14(3-4), 439-449.
• ONAY, A. (2002). Dini Yönelim Ölçeği: Ölçek Geliştirmede Yöntem, Teorik Altyapı, Geçerlilik ve Güvenirlilik. İslamiyat, 5(4), 181-192.
• ONAY, A. (2004). Dindarlık Etkileşim ve Değişim. İstanbul: Dem Yayınları.
• ÖZBAYDAR, B. (1970). Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Baha Matbaası.
• SPILKA, B., Hood, R. W., Hunsberger, B., & Gorsuch, R. (2003). The Psychology of Religion: An Emprical Approach (Third Edition). New York: The Guilford Press.
• TAPLAMACIOĞLU, M. (1962). Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerinde Bir Anket Denemesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10), 141-151.
• TAŞ, K. (2003). Dindarlık Ölçeği: Dini Tutumlar Üzerine Bir Araştırma. Tabula Rasa, Yıl 3(8), 239-247.
• TSANG, C., & McCullough, M. E. (2003). Measuring Religious Constructs: A Hierarchical Approach to Construct Organization ad Scale Selection, Positive Psychological Assestment. Içinde S. J. Lopez & C. R. Snyder (Ed.), A Handbook of Models and Measures (ss. 345-360). Washington: American Psychological Association.
• ULU, M. (2013). Dindarlığın Tanımı, Boyutları ve Ölçülmesi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma: Erciyes Üniversitesi Öğrencileri Örneği (Doktora). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• UYSAL, V. (1995). İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma (A pilot study on the İslamic religiosity). İslami Araştırmalar Dergisi, 8(3-4), 263-271.
• UYSAL, V., Turan, Ş., Işık, Z., & Çalışma, Ö. (2014). Motivasyonel Dindarlık Ölçeği (MMRI) Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Islamic Research, 25(1), 15-27.
• ÜNAL, A. (2015). Uyumlu Bir Dünya İnşası Bağlamında Sinema ve Din İlişkisi: “Life of Pi” Örneği. International Journal of Science Culture and Sport, (Special Issue 4).
• YAPAREL, R. (1987). Yirmi-Kırk Yaş Arası Kişilerde Dinî Hayat ile Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Doktora). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• YAPICI, A. (2002). Dinî Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(2), 75-118.
• YAPICI, A. (2004). Din Bilimleri Alanında Yapılan Empirik Çalışmalarda Karşılaşılan Metodolojik Bir Problem: Ölçek mi Olguyu, Olgu mu Ölçeği Oluşturmakta? Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 85-118.
• YAPICI, A. (2015). Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 11(2), 25-61.
• YAPICI, A., & Zengin, S. (2003). İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyleriyle Psiko-Sosyal Uyumları Arasındaki İlişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 65-128.
• YILDIZ, M. (2001). Dindarlığın Tanımı ve Boyutları Üzerine Psikolojik Bir Çalışma. Tabula Rasa, 1(1), 19-42.
• YILDIZ, M. (2006). Ölüm Kaygısı ve Dindarlık (1. bs). İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• ZWINGMANN, C., Grom, B., Schermelleh, K., Madsen, R., Schmitz, E., & Moosbrugger, H. (2010). Münchner Motivasyonel Dindarlık Envanteri: Boyutsal Kontrol ve Denetim (H. Apaydin, Çev.). Din Bİlimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 287-312.
• ZWINGMANN, C., Grom, B., Schermelleh-Engel, K., Madsen, R., Schmitz, E., & Moosbrugger, H. (2004). Das Münchner Motivationspsychologische Religiositäts-Inventar: Dimensionsanalytische Prüfung und Revision. Içinde C. Zwingmann & H. Moosbrugger (Ed.), Religiosität: Messverfahren und Studien zu Gesundheit und Lebensbewältigung. Neue Beiträge zur Religionspsychologie (ss. 57-77). Münster: Waxmann.