Dindar insan algısı ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlilik ve güvenirlik çalışması

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 43, 409 - 435, 30.11.2020

Emine Dilşad Akça , Mualla Yıldız

https://doi.org/10.28949/bilimname.688640

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmanın amacı bireylerdeki dindar insan algısının belirlenmesini kolaylaştıran bir ölçme aracı geliştirmektir. Dinlerin inananlarına sosyal yaşamlarını düzenleme, yaşam zorluklarıyla baş etme gibi konularda yol gösterdiği bilinmektedir. Aynı dine inansalar da bireyler farklı yaşam tecrübelerine sahip oldukları için din ve dindarlık ile ilgili kavramları ve tanımlamaları çok farklı yapabilmektedirler. Bu bağlamdan yola çıkılarak Türkiye’de dindarlığın nasıl algılandığını değerlendirebilecek bir ölçek çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada ilk olarak, 105 katılımcıya dindar insan kavramından ne anladıkları sorularak 145 maddelik bir madde havuzu oluşturulmuştur ve alan uzmanların görüşleri alınmıştır. Uzman görüşleri ve kullanışlılık ilkesi göz önüne alınarak eldeki maddeler 41 e indirilmiş ve pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulamada 98 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Verilerin analizinde 41 madde ile açımlayıcı faktör analizi yapılmış, KMO Bartlett katsayısı 0,959, serbestlik derecesi 406 ve anlamlılık P<0,005 bulunmuştur. Analiz sonucunda dört boyutlu, varyansı %59, 6 olan 35 maddelik bir yapı elde edilmiştir. Elde edilen ölçeğin uygulamasından (N= 426) sonra SPSS programı ile açımlayıcı, LİSREL programı ile de doğrulayıcı faktör analizi yapılmış, 35 maddeli ve dört boyutlu bir ölçek olduğu doğrulanmıştır. Her bir boyuttaki maddenin faktör yük değerleri 0,48 ile 0,85 arasında değişmektedir. Dört boyutun açıklayabildiği toplam varyansın %57,03 olduğu görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinde ise (X^(2⁄df)= 1,89; RMSEA=0,046; NFI = 0,97; CFI = 0,99; GFI = 0,84) ve elde edilen değerlerin dört boyutlu ölçek ile uyum sağladığı görülmüştür. Ok’un (2011) Dinî Tutum Ölçeğiyle geliştirilen ölçek arasındaki ilişkiye bakıldığında, alt boyutlar arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çalışma sonucunda dindar insan algısını ölçebilecek dört boyutlu ölçeğin iç tutarlılığının güvenirliğini gösteren KMO=0,957 olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dindarlık, ölçek geliştirme, , dindar insan algısı, dindarlığın boyutları

The development of religious person perception scale: validity and reliability study

Öz

Religiosity has been one of the most debated issues in Turkey in recent years. There has been considerable confusion in understanding the concepts of religiosity. The aim of this study is to develop a measurement tool that makes it easier to determine the religious perception of individuals. It is known that religions guide their believers in matters such as organizing their social lives and dealing with life difficulties. People who believe in the same religion can have a variety of different perspectives about religion and religious concepts. In this case, to find the source of the differentiation, a measurement tool was needed. It was decided to develop a scale to meet this need. Researchers should be aware that the scale developed with this study was prepared to measure individuals' perception of religiousness, not religiousness. 

The first part of this study covers scientific investigation about the classifications of religiosity. It includes classification and scale development studies of religiosity in the Western countries and classifications of Islamic Philosophers about belief. The second part of the study includes discussions on classifications in the psychology of religion and the sociology of religion in Turkey. The third part covers the research model, universe, sample, data collection, and research findings.

Avicenna (2017: 182), one of the people who developed a definition on this subject, made a triple classification according to how people practice their religion. In his classification, the person who turned away from the possessions of this world is named as "zahit", the person who is devoted to worship as "abid", and the person who turned to the transcendent realm as "arif". Also, the well-known Turkish philosopher Hilmi Ziya Ülken has determined three different types of faith of the believer. Those whose beliefs are based on common sense intuition and imitation are those who have the coalman's faith (Ülken, 1958: 230; Ülken, 1963: 54), those who derive their opinions from the teachings of faith are those who have the faith of the theologian, and those who can purge their beliefs from the inaccurate information by critical reasoning are those who have the faith of the philosopher. (Tan, 2018: 629).

William James's classification of individual and institutional religiosity, Allport's (1967) distinction between internal and external religiosity and Glock and Stark's (1966) dimensions of religious commitment have been used as references in academic studies in the field of sociology of religion and psychology of religion in Turkey. The studies on religiosity in Turkey in recent years are also based on these classifications. These studies were also taken into consideration when determining the scale dimensions.

When developing the scale, open-ended questions were prepared firstly, then participants (N=105) were asked what they understood from the concept of religious people. An item pool was created using the data. These items were presented to experts from the fields of psychology of religion, sociology of religion, Islamic philosophy, psychology, and statistics. Considering experts' opinions and the principle of usefulness, the number of items was reduced from 145 to 41 and the pilot study was applied. The pilot application was carried out with the participation of students from Kırıkkale University (N = 98). In the exploratory factor analysis, the KMO Bartlett coefficient was 0.959, the degree of freedom was 406, and the significance level was P <0.005. Varimax rotation was used during the exploratory factor analysis. As a result of the analysis, a four-dimensional scale with 35 items was obtained. After applying the scale (N = 426) an explanatory factor analysis was performed with the SPSS program, and a confirmatory factor analysis was performed with the LISREL program, and it was confirmed that it is a four-dimensional scale with 35 items. The factor load values of the items in each dimension of the scale vary between 0.48 and 0.85. It is seen that the total variance that four dimensions can explain is 57.03%. 

Kaynakça

• Akça, E.D. (2019) Dindar İnsan Algısı Ölçeği Geliştirme Çalışması, , Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
• Allport, G. W. , & Ross, J. M. (1967). Personal Religious Orientation And Prejudice, Journal of Personality and Social Psychology, 5, 432-443.
• Allport, G. (2004) Birey ve Dini, Çeviren Bilal Sambur, Ankara, Elis Yayınları.
• Arslan, M. (2003) Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt III, Sayı: 1, 97-115.
• Aydın, A.R. (1995) Dini İnkârın Psiko-Sosyal Nedenleri, Samsun: Ondokuz Mayız Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi).
• Burris, C. T.(1999), Religious Experıence Epısodes Measure (REEM) , Measures of Religiosity, Edited By Peter C. Hill and Ralph W. Hood Jr, Birmingham: Religious Education Press.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, İstatistik, Araştırma Deseni Spss Uygulamaları ve Yorum. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Ergeshkyzy, A. ve Yıldız, M. (2018) Kırgızlarda İslam Dinine İlişkin Tutum Ölçeği Geliştirme Çalışması, Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, Sayı:13, 356-369.
• Erkan, E. (2014). - Türkiye’de Dindarlığın Tespiti İle İlgili Çalışmalar ve Tahkikî Dindarlığın Ölçülmesiyle İlgili Öneriler, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 18 Sayı: 60, 125-140.
• Gazzâli,İmam (1975) İhyau Ulumi’d – Din, Çeviren Ahmet Serdaroğlu, I, II, III, IV, İstanbul, Bedir Yayınevi.
• Günay, Ü. (1998) Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Horozcu, Ü. ve Demir, Z. (2018), Ergenler İçin Dini İnanç Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Yakın doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Sayı 4(1), 81-92.
• İbn-i Sina (2017) İşaretler ve Tembihler, Çeviren Macit, M.; Durusoy, A. ve Demirli E., İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Karaçoşkun, M. D. (1998), Psiko-Sosyal Açıdan İman (Dini İnanç)-Amel (Dini Davranış) İlişkisi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora tezi).
• Kayıklık, H. ve Kalgı, M. E. (2017). Dinsel Yaşayış Ölçeği: Geçerlik güvenirlik çalışması, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:17 (1), 1-19.
• King, M., ve Hunt, R. (1975). Measuring The Religious Variable: National Replication. Singapore: Journal for The Scientific Study of Religion, 14, 13-22.
• Lenski, G. (1961). The Religious Factor A Sociological Study of Religion's Impact on Politics, Economics & Family Life, Garden City, NY: Doubleday Publisher.
• Mutlu, K. (1989) Bir Dindarlık Ölçeği- Sosyolojide Yöntem Sorunu Üzerine Bir Araştırma, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt 3, Sayı 4, 194-199
• Ok, Ü. (2011). Dini Tutum Ölçeği: Ölçek Geliştirme ve Geçerlik Çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi Cilt 8, Sayı 2, 528-549.
• Onay, A. (1997), Dini Yönelim Düzeyi İle Sınav Kaygısı İlişkisi ve Sınav Kaygısında Hipnoterapi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezİ.
• Onay, A. (2003), Mezun Oldukları Liselere Göre Üniversite Öğrencilerinin Dindarlık Düzeyleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Hizmetlerine ve Dinî Gruplara Yönelim Durumları, Değerler Eğitimi Dergisi (1), 171-194.
• Özbaydar, B. (1970) Din ve Tanrı İnancının Gelişmesi Üzerine Bir Araştırma, İstanbul: Baha Matbaası.
• Özdoğan, Ö. (2005) İnsan Allah ilişkisi, Dini Araştırmalar; Cilt: 7, Sayı 21, 135-162
• Peter C. Hill (1999) Measures Of Religiosity / Edited By Peter C. Hill and Ralph W. Hood Jr. Birmingham: Religious Education Press.
• Tan, N. (2018) Kömürcünün İmanı, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Mayıs Cilt:10 Sayı:2, 625-637.
• Taplamacıoğlu, M. (1962) – Yaşlara Göre Dini Yaşayışın Şiddet ve Kesafeti Üzerine Bir Anket Denemesi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 1, 141-151
• Taş, K., (2006) Dindarlığın Kriterleri Üzerine Tipolojik Bir Araştırma. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi, Adana: Karahan Kitabevi.
• TDK (2019), Tük Dil Kurumu Güncel Türkçe Online Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gtsvearama=gtsveguid=TDK.GTS.5c99e2b3e97741.05879196
• Thouless, R. (1935). The Tendency to Certainty in Religious Belief. British Journal of Psychology, 26, 16-31.
• Tümer, G. (1994) "DİN", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 9, 312-320
• Ulu, M. (2013), Dindarlığın Tanımı, Boyutları ve Ölçülmesi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma -Erciyes Üniversitesi Öğrencileri Örneği-, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Uygun Altunbaş, A (2017) Religiöse Sozialisation in Muslimischen Familien, Globaler Lokaler Islam, Erschienen im Transcript Verlag
• Uysal,V. (1995) İslami Dindarlık Ölçeği Üzerine Bir Pilot Çalışma; İslami Araştırmalar Cilt:8, Sayı:3-4, 263-271.
• Ülken, H. Z. (1958). Felsefeye Giriş 2, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1963). Felsefeye Giriş 1, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yaparel, R. (1987) "Yirmi-Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dini Hayat ile Psiko-sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma" Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yapıcı, A. (2002) Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Temmuz-Aralık, Cilt:2, Sayı:2, 75-118.
• Yapıcı, A. (2006) Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği, Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt:6 Sayı:1, 65-115.