Seyahatten Telifata: Rihlelerin Semeresi Olarak Büldâniyyeler

Yıl 2023, Sayı: 50, 61 - 99, 01.11.2023

Fatma Betül Altıntaş

https://doi.org/10.28949/bilimname.1221114

Öz

Bu makalenin amacı, İslam kültür tarihinde ilim amacıyla gerçekleştirilmiş yolculukların eserlere yansımalarından birisi olan büldâniyye türünün ortaya çıkış ve gelişim serüvenine çeşitli örnekler üzerinden ışık tutmaktır. Seyahat, hedefleri olan yolculuk şeklinde tanımlanabilir. İslamî ilimlerin teşekkül ve gelişiminde seyahatin rolü büyüktür. Zira beldeler arasında yapılan ilmî seyahatler, ilim taliplerinin peşine düştükleri ilmi elde etmelerine ve ulemânın birbirleri ile buluşup müzakerelerde bulunmalarına fırsat tanımıştır. Bu seyahatler ve buluşmalar kitâbiyata da yansımış, yolculuklar esnasında veya sonrasında çeşitli türde eserlerin yazılmasına vesile olmuştur. Seyahatler neticesinde ortaya çıkan türlerden bir tanesi de büldâniyyelerdir. Bu çalışmada, büldâniyye türünün ilk olarak kırk hadis derlemesi tarzındaki eserlere şehir bilgisinin eklenmesi suretiyle ortaya çıktığı ve zamanla eser türüne orjinallik katacak çeşitli farklılıklar eklendiği iddia edilmektedir. Bu bağlamda, VI. yüzyıldan X. yüzyıla kadarki sürede ilk dönemlerde kırk hadis türünden sayılabilecek niteliklerde olan büldâniyyelerde, âli isnad vurgusuyla birlikte zaman içinde hadisle rin sayısından ziyade bu hadislerin alındığı şehirlerin, işitildiği hocalar dâhil olmak üzere senedlerdeki tüm isimlerin ve metinlerinin birbirlerinden farklı oluşunun ön plana çıktığı gözlenmiştir. Bu iddia, Ebû Tâhir es-Silefî (öl. 576/1180), onun öğrencisi İbn Asâkir (öl. 571/1176) ve Sehâvî (öl. 902/1497) tarafından kaleme alınmış ve benzerleri arasında öne çıkmış üç önemli büldâniyye eserinin içerik ve özellikleri incelenerek ve karşılaştırılarak tedkik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Büldâniyye, Rihle, Âli İsnad, Kırk Hadis, Hadis, Hadith, Buldāniyya, Riḥla, Āli Isnāds, Forty Ḥadīth

From Journeys To The Genre: Buldāniyyat As A Product Of Riḥlas

Öz

The purpose of this article is to shed light on the emergence and development of the buldāniyya genre, which is one of the reflections of the scholarly journeys in the history of Islamic culture. Traveling has a great role in the formation and development of Islamic sciences. Scholarly journeys to cities, towns, or regions called riḥla provided muḥaddiths the opportunity to meet, negotiate with each other, and reach the knowledge they were trying to acquire. These journeys and meetings were reflected in the written works, and these journeys caused various kinds of works to be written during or after the journeys. One of the book genres that emerged as a result of these journeys is buldāniyya. In this genre, the narrations that have been heard from different (generally forty) cities and towns are brought together. This study claims that the genre of buldāniyya first emerged by adding city information to the works in the style of forty ḥadīth compilation, and additional features were added to the genre over time to add originality. In this context, from the 6th century to the 10th century, besides the emphasis on āli isnāds buldaniyyas are part of the forty ḥadīth genre. Over time, it has been observed that, rather than the number of ḥadīths, the difference in the names in isnāds, the cities where these ḥadīths were taken and the texts themselves becomes more prominent. In this study, three important buldaniyye works written by Silafī (d. 576/1180), his student Ibn ʿAsākir (d. 571/1176), and al-Sakhāwī (d. 902/1497) were compared and examined.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Buldāniyya, Riḥla, Āli Isnāds, Forty Ḥadīth

Kaynakça

• ACLÛNÎ, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ. Kahire: Mektebetü’l-Kutsi, 1351.
• AKDOĞAN, Muhammed. “Ebû Tâhir es-Silefî ve Hadis İlmindeki Yeri (ö. 576/1180)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/2 (2018), 333-369.
• ALTIKULAÇ, Tayyar. “Zehebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/180-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• AYDINLI, Abdullah. “Büldâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• AYDINLI, Abdullah. “Mansur b. Selîm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 12-13. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
• AYDINLI, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Timaş Yayınları, 1987.
• BARTSCHAT, Swantje Boulouh. “Methoden und Verhalten bei Erwerb und Tradierung von Aḥādīṯ am Beispiel Abī Ṭāhir as-Silafīs”. Jahrbuch für Islamische Theologie und Religionspädagogik 1 (2012), 123-142.
• BİLGE, Mustafa L. “Cidde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/523-525. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• CERAN, İsmail. “Fâsî, Abdülhafîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/442-443. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• DAVİDSON, Garrett. Carrying on the tradition: An intellectual and social history of post-canonical hadith transmission. The University of Chicago, 2014.
• ECE, Abdurrahman. “Silefî ve Erba’ûnle’l-Büldâniyye Adlı Eseri”. Eyyübiler’de İlim Kültür ve Sanat. ed. Abdulhalim Oflaz. İstanbul: Hiperlink Yayınevi, 2020.
• EFENDİOĞLU, Mehmet. “Müselsel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/85-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• EFENDİOĞLU, Mehmet. “Silefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/198-200. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. el-Fihrisü’ş-şâmil li’t-türâsi’l-Arabiyyi’l-İslâmiyyi’l-mahtût: el-hadisü’n-nebeviyyi’ş-şerîf ve ulûmuhû ve ricâluhu. Amman: Mecmaü’l-Meleki, 1991.
• Esânîd ve icâzât ve müselselâtü’l-Fâdânî. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2014.
• FÂSÎ, Ebu’l-Fazl Abdülhafîz b. Muhammed et-Tâhir b. Abdilkebîr. İstinzâlü’s-sekîneti’r-raḥmâniyye bi’t-taḥdîs̱i bi-erbaʿîne’l-büldâniyye. Tatvan-Mağrib: Matbaatu’l-Mehdiyye, 1953.
• GHARAİBEH, Mohammad. “The Buldāniyyāt of as-Saḫāwī (d. 902/1496) A Case Study on Knowledge Specialization and Knowledge Brokerage in the Field of Hadīt Collections”. History and Society During The Mamluk Era (1250-1517). 1-17. Bonn: ASK Working Paper, 2014.
• GÜNAYDIN, Tuğçe. Hadis Rivâyetinde Âli İsnadlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Doktora Tezi, 2022.
• HÂKİM EN-NÎSÂBÛRÎ, Ebû Abdullâh b. Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed. Ma‘rifetü ‘ulûmi’l-ḥadîs,. Beyrut, ts.
• HASAN ABDÜLHAMÎD SÂLİH. Hâfız Ebû Tâhir es-Silefî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1977.
• İBN ASÂKİR, Ebu’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn. Târîhu Medîneti Dımaşk. 80 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İBN ASÂKİR, Ebu’l-Kāsım. Turuku Erbaʿîn el-hâfız es-Silefî ve’t-taʿrîfü bi-ruvâtihâ ve zikri’l-ʿâlî ve’n-nâzili min derecâtihâ. 1070.
• İBN ASÂKİR. el-Erbeûne’l-büldâniyye. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1993.
• İBN HACER EL-ASKALÂNÎ, Ahmed b. Ali b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar şerhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Abdullah Dayfullah. Riyad: Matbaatu Sefir, 2001.
• İBN HACER EL-ASKALÂNÎ, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Muhammed el Askalâni. Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-sâmine. Hindistan: Meclisu Dâirati’l-Maʿârifi’l-ʿOs̱mâniyye, 1972.
• İBN KESÎR, Ebu’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, 1988.
• İBN NUKTA, Ebû Bekr Muînüddîn (Muhibbüddîn) Muhammed b. Abdilganî b. Ebî Bekr b. Şücâ‘ el-Bağdâdî. et-Takyîd li-maʿrifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• İBN RECEB, Ebu’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. Zeyl-i tabakât. thk. Dr. Abdurrahman b. Süleymân el-Üseymin. Riyâd: Mektebetü Abikân, 2005.
• İZGİ, Cevat. “Fâsî, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/212-213. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• KANARYA, Bayram. “‘Kırk Hadis/Erbaûn’ Edebiyatının Rivayetlerdeki Dayanakları ve İbn Asâkir’in el-Erbaûne’l Büldâniyye İsimli Eseri”. Usul İslam Araştırmaları 28/28 (2017), 97-122.
• KANDEMİR, M. Yaşar. “İbn Hacer el-Askalânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/514-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• KANDEMİR, M. Yaşar. “İbn Nâsırüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/226-229. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• KARAGÖZOĞLU, M. Macit. “Şekil ve Muhteva Yönünden Diyanet İslam Ansiklopedisi’ndeki Hadis Maddeleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 21 (2013), 485-541.
• KÂSIMÎ, Muhammed Cemâlüddîn b. Muhammed Saîd b. Kâsım ed-Dımaşkî. Kavâ‘idü’t-tahdîs min fünûni mustalahi’l-hadîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• KEHHÂLE, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifin. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• KETTÂNÎ, Muhammed Abdülhay b Abdilkebîr b Muhammed Hasenî İdrîsî. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-me’âcim ve’l-meşyahât ve’l-müselselât. Beyrut : Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1982.
• KUZUDİŞLİ, Bekir. Hadis Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2019.
• MAKDİSÎ, Ebû Abdillâh Ziyâüddîn Muhammed b Abdilvâhid b Ahmed Ziyâeddin. el-Fethü’l-mübin fi’l-meşyehati’l-büldâniyye. Dımaşk : Darü’l-Beşair, 2006.
• MAYASA Hatem Nayf. “Kitab-u’l-Erbeine’l-Büldâniyye li İbn Asakir”. Mecelletü külilliyeti terbiyeti li’l-benât 28/4 (2017), 1259-1296.
• Mu‘cemü’l-mustalahâti’l Ulûmi’ş-Şer’iyye. Suudi Arabistan: KACST, 2. baskı., 2017.
• NAZLIGÜL, Habil. “Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rıhle fî Talebi’l-Hadis)”. Hikmet Yurdu Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 6/11 (2013), 13-37.
• ÖZKAN, Halit. “Vâdîâşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• ÖZKAN, Halit. Memlüklerin Son Asrında Hadis: Kahire 1392-1517. İstanbul: Klasik, 2012.
• POLAT, Salahattin. “Ferd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/368-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• RÂZÎ, Ebû Abdullah Zeynüddin Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir. Muhtârü’s-sıhah. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• SAFEDÎ, Ebu’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• SALEH, Hassan Abdel Hameed Muhammad. The life and times of al-hāfiz ’Abū Tāhir al-Silafī, accompanied by a critical edition of part of the author’s Mu’jam al-Safar. University of Cambridge, PhD Thesis, 1972.
• SEHÂVÎ, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Büldâniyyât. thk. Hüsam b. Muhammed el-Kattân. Riyad: Dâru’l-Atâ, 2001.
• SEHÂVÎ, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Cevâhir ve’d-dürer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer el-ʿAskalânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• SEHÂVÎ, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. Mısır: Mektebetü’s-SÜNNE, 2003.
• SEHÂVÎ, Muhammed b. Abdurrahman. ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-(ebnaʾi aʿyâni ʿulemâʾi) karni’t-tâsi. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• SEHÂVÎ, Muhammed b. Abdurrahman. Mekâsidu’l-hasene. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l Arabi, 1985.
• SİLEFÎ, Ebû Tâhir. el-Erbeûne’l-büldâniyye. Dımaşk: Mektebetü Dâru’l Beyruti, 1992.
• SİLEFÎ, Ebû Tâhir. el-Erbeûne’l-büldâniyye. Dımaşk: Mektebetü Dâru’l Beyruti, 1992.
• SİLEFÎ, Ebû Tâhir. el-Erbeûne’l-büldâniyye. thk. Abdullah Râbih. Riyad: Advausselef, 1997.
• SİLEFÎ, Ebû Tâhir. Mu’cemü’s-sefer. Mekke: Mektebetü’t-Ticariyye, ts.
• SÜBKÎ, Tâcüddin. Tabakatü’ş-Şafiiyyetü’l-Kübrâ. Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye-Hicr, 1413.
• ŞAHYAR AĞIRAKÇA, Ayşe Esra. Seyahat ve Rivayetleriyle Hanım Sahabiler. İstanbul: Akdem, 2015.
• TANKUŞ, Emine. Müselsel Hadis. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• TOKSARI, Ali. “Kutbüddin el-Halebî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/484. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• ÜNAL, İsmail Hakkı. “Merrâküşî, İbn Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/210. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• YÂKUT HAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh Hamevî Bağdâdî Rûmî. Mu’cemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• YILMAZ, Hayati. “Ruhâvî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/203. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• YÜCEL, Ahmet. Senedde Uluvv, Nuzûl ve Avâlîler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• YÜCEL, Elif. Hâfız Ebû Tâhir es-Silefî ve Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• ZAMAN, S. M. “Hafız Abu Tahir Al-Silafi (d. 576/1180) Acquisition of Hadith and Qıraat in Isfahan”. Islamic Studies 25/2 (1986), 151-159.
• ZAMAN, S. M. “Silafi’s Biography: His Birth and Family Background”. Islamic Studies 25/1 (1986), 1-10.
• ZAMAN, S. M. “Sources For Silafi’s Biography”. Islamic Studies 24/4 (1985), 493-502.
• ZEHEBÎ, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l-huffâz. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, 1998.
• ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1985.
• ZİRİKLÎ, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Beyrût: Darül İlm lil Melâyîn, 2002.