Özel Gereksinimli Çocuklara Sahip Ebeveynlerin Yaşadıkları Sorunlar ve Öz Yeterliliklerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 224 - 233, 31.12.2023

Hüseyin Çapuk , Aygül Taşar , Çiğdem Ekinci , Zahide Özalp , Dicle Elarslan , Fatime Buluş , Ayten Babayiğit

https://doi.org/10.58605/bingolsaglik.1396113

Öz

Bu araştırma özel gereksinimli çocuklara sahip ebeveynlerin yaşadığı sorunları ve özyeterliliklerini incelemek amacıyla yapılmıştır.
Araştırma tanımlayıcı tipte bir araştırma olup; Aralık 2022-Mart 2023 tarihleri arasında yapılmıştır. Çalışma evrenini Türkiye’nin Güneydoğusunda bir il merkezinde özel rehabilitasyon merkezine başvuran ebeveynler oluşturmuştur. Evrenin tamamı 240 ebeveynden oluşmakta fakat çalışma 152 ebeveyn ile tamamlanmıştır. Araştırma verilerinin toplanmasında Tanıtıcı Bilgi Formu ve Öz Yeterlilik Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada verilerinin değerlendirilmesinde SPSS 22,0 paket program kullanılmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler (n, %) ve T testi, Anova kullanılmıştır.
Çalışmada ebeveynlerin %23.7’sinin özel öğrenme güçlüğü ve zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip olduğu saptanmıştır. Araştırmada ebeveynlerin öz yeterlilik toplam puan ortalamaları 77,62±76,00’dır. Katılımcıların öz yeterlilik toplam puan ortalamaları ile çocuğun etrafa zarar verme durumu, başka çocuk ile dışlanma durumu, ailede başka özel gereksinimli çocuk varlığı, çocuğun ebeveyn ile beraber olması arasında istatistiksel olarak önemli bir fark tespit edilmiştir (p<0.05).
Ebeveynlerin öz yeterlilikleri orta düzeyde olduğu görülmüştür. Sonuçlara göre ebeveynlerin öz yeterlilikleri çocuğun etrafına zarar verici davranışlar sergilemesi çevreden dışlanma, ailede başka özel gereksinimli çocuk varlığı, çocuğu ebeveynle birlikte olması etkilenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel Gereksinimli Çocuklar, Ebeveyn Davranışı, Öz-Yeterlilik, Hemşirelik.

Investigation of the problems and self-efficacy of parents of children with special needs

Öz

This study was conducted to examine the problems experienced by parents of children with special needs and their self-efficacy.
The study is a descriptive type of research and was conducted between December 2022 and March 2023. The study population consisted of parents who applied to a private rehabilitation center in a provincial center in southeastern Turkey. The entire population consisted of 240 parents, but the study was completed with 152 parents. Descriptive Information Form and Self-Efficacy Scale were used to collect the research data. SPSS 22.0 package program was used in the evaluation of the data. Descriptive statistics (n, %), T-test, and ANOVA were used in data analysis.
In the study, it was found that 23.7% of the parents had children with special learning disabilities and intellectual disabilities. The mean total self-efficacy score of the parents in the study was 77.62±76.00. A statistically significant difference was found between the mean total score of self-efficacy of the participants and the child's status of harming the environment, the status of exclusion with other children, the presence of other children with special needs in the family, and the presence of the child with the parent (p<0.05).
The self-efficacy of the parents was found to be at a moderate level. According to the results, parents' self-efficacy was affected by the child's exhibiting damaging behaviors, exclusion from the environment, the presence of other children with special needs in the family, and the child being with the parent.

Anahtar Kelimeler

Children with special needs, Parents, Self-efficacy, Nursing.

Kaynakça

• 1. Kılıç M, Kaç B, Salman Z, Polat Z, Yağcı F. İşitme Kayıplı Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Öz Yeterliği ile Çocuk Eğitimi Yeterliği Arasındaki İlişkinin Araştırılması: Kesitsel Bir Çalışma. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022;7(3):803-14.
• 2. Bozdemir G. Özel Gereksinimli Çocuğa Sahip Ebeveynlerin Yaşam Doyumlarının Öz Anlayış Ve Psikolojik Dayanıklılık Düzeyleri Açısından İncelenmesi. İzmir: Dokuz Eylul Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Eğitimi ve Danışmanlığı Anabilim Dalı. 2023:1-2.
• 3. Ahmet E, Tarakçı D, Doğan S. Özel gereksinimli Çocukların annelerinde bakım veren yükü ve merhamet yorgunluğunun İncelenmesi. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;3(3):153-60.
• 4. Kumaş ÖA, Sümer HM. Özel gereksinimli küçük çocuğu olan annelerin öz yetkinlikleri, yılmazlık düzeyleri ve stres düzeyleri arasındaki ilişkilerin belirlenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi. 2019;27(1):163-73.
• 5. Dyson LL. Fathers and mothers of school-age children with developmental disabilities: Parental stress, family functioning, and social support. American journal on mental retardation. 1997;102(3):267-79.
• 6. Kishimoto T, Liu S, Zhang L, Li S. How do autistic severity and family functioning influence parental stress in caregivers of children with autism spectrum disorder in China? The important role of parental self-efficacy. Frontiers in Psychology. 2023;14:956637.
• 7. Scheel MJ, Rieckmann T. An empirically derived description of self-efficacy and empowerment for parents of children identified as psychologically disordered. American Journal of Family Therapy. 1998;26(1):15-27.
• 8. Serin G, Girli A. Zihinsel engelli ergenlerin sosyal beceri düzeyleri ve davranış problemleri ile ebeveynlerinin genel öz yeterlilik algı düzeylerinin karşılaştırılarak incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. 2012(34):69-78.
• 9. Telef BB. Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin öz-yeterliklerinin ve psikolojik belirtilerinin incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2013;15(1):33-49.
• 10. Karlıoğlu A, Sarı HY. Zihinsel Engelli Çocuğa Sahip Babalarda Ebeveyn Öz Yeterliliği, Algılanan Sosyal Destek ve Aile Yükü İlişkisi. Journal of Education & Research in Nursing/Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi. 2019;16(2).
• 11. Bandura A. The assessment and predictive generality of self-percepts of efficacy. Journal of behavior therapy and experimental psychiatry. 1982;13(3):195-9.
• 12. Barreiro RG, Lopes MVdO, Cavalcante LDP. Middle-range theory for the nursing diagnosis of low self-efficacy in health. Revista Brasileira de Enfermagem. 2020;73(5):e20190370.
• 13. Lafçı D, Öztunç G, Alpaslan ZN. Zihinsel engelli çocukların (mental retardasyonlu çocukların) anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2014;3(2):723-35.
• 14. Sherer M, Maddux JE, Mercandante B, Prentice-Dunn S, Jacobs B, Rogers RW. The self-efficacy scale: Construction and validation. Psychological reports. 1982;51(2):663-71.
• 15. Gözüm S, Aksayan S. Öz-etkililik-yeterlilik ölçeği'nin türkçe formunun güvenirlik ve geçerliliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 1999;2.
• 16. Yüksel H, Tanrıverdi A. Özel gereksinimli çocuğa sahip olan ailelerin yaşadıkları sosyal sorunlar ve baş etme yolları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 2019;20(3):535-59.
• 17. Hassamancıoğlu U, Akın A, Yoldaş C, Şahin S. Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerde, aile içi roller ve çocuğu tanıma becerilerinin aile yılmazlığına etkisinin incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet. 2020;31(3):1176-1200.
• 18. Ceran MA. Serebral palsili çocuğu olan ebeveynlerin öz yeterlik düzeylerinin belirlenmesi ve anne-baba ebeveyn öz yeterlik düzeylerinin karşılaştırılması: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı; 2020.
• 19. Beral Y. Otistik bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin öz yeterlik algılarının belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. 2010.
• 20. Çattık M. Gelişimsel yetersizliği olan çocukların ebeveynlerinin sosyal destek ve öz yeterlilik düzeyleri ile yaşam doyum düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eskişehir Anadolu Üniversitesi, Özel Öğretim Anabilim Dalı. 2015:105. 21. Beck A, Daley D, Hastings RP, Stevenson J. Mothers' expressed emotion towards children with and without intellectual disabilities. J Intellect Disabil Res. 2004;48(Pt 7):628-38.
• 22. Aksoy V, Diken IH. Annelerin ebeveynlik öz yeterlik algıları ile gelişimi risk altında olan bebeklerin gelişimleri arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalara bir bakış. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 2009;10(1):59-68.
• 23. Lafçı D, Öztunç G, Aloaslan ZN. Zihinsel engelli çocukların (mental retardasyonlu çocukların) anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2014;3(2):723-35.
• 24. Yazar FB. Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin yaşadığı zorluklar hakkındaki görüşler. Pearson Journal. 2021;6(11):107-22.
• 25. Diken İH, Diken O. Turkish Mothers' Verbal Interaction Practices and Self-Efficacy Beliefs regarding Their Children with Expressive Language Delay. International Journal of Special Education. 2008;23(3):110-7.