İndirgemeci Yaklaşımların Bir Ürünü Olarak Tekfir

Year 2017, Volume: 7 Issue: 1, 23 - 57, 29.06.2017

Hacer Şahinalp

Abstract

Tekfiri İslam’ın özündenmiş gibi gösteren haksız yaklaşımları,
sığındıkları gerekçelerden hareketle doğruluk testine tabi tutmak,
makalemizin ana hedefini oluşturmaktadır. Öncelikli olarak,
tekfirle birlikte ismi sıklıkla anılan Haricî ve Selefî zihniyetin katı
tutumlarının dinî referanslara karşı indirgemeci yaklaşımlarından
kaynaklandığını, bu tavrın arka planında yatan dönemin siyasî,
ekonomik ve kültürel baskın izleri görmezden gelinerek yapılacak
her türlü yorum ve değerlendirmenin de indirgemeciliğin bir başka
versiyonu olacağını göstermeye çalıştık. İslam’ın diğer kaynak ve
yorumları görmezden gelinerek sadece bir rivayetten (Fırka-i Nâciye
hadisi) hareketle tekfircilik ne derece sorunluysa, İslam bilginleri
tarafından rağbet görmemesine rağmen böyle bir rivayeti tekfiri
tetikleyen güçlü bir referans olarak lanse etmenin de, indirgemeci
bir tutum olarak, bir o kadar sıkıntılı olduğunu belirtmek istedik.
Öte yandan, Kelam âlimlerinin iman tanımlamalarından ve küfür
hakkındaki fikirlerinin sadece bir bölümünden hareketle tekfirciliğe
kapı araladığını iddia etmenin yanlışlığını örnekleriyle beraber
göstermeye çalıştık. Sonuç olarak, İslam toplumlarının birlik ve dayanışmasının önündeki en büyük engellerden olan tekfirciliğin,
indirgemeci yaklaşımların bir ürünü olduğunu ve politik oyunların
bir istismar aracı olarak kullanıldığını ifade ettik. 

Keywords

Tekfir, indirgemecilik, istismar, Fırka-i Nâciye, iman-amel ilişkisi, Haricî ve Selefî zihniyet, şiddet

References

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. (1932). Keşfü’l-hafâ, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. Akyol, Taha. (1988). Hâricîlik ve şia, islam’da devrimciliğin sosyolojik kaynakları, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Altıntaş, Ramazan. (2010). İmam-ı mâturîdî’de din-siyaset ilişkileri, Milel ve Nihal, VII/ 2: 67-93.
• el-Alûsî, Şihâbüddin Mahmûd. (1987). Rûhu’l-maânî fî tefsîri’l-Kur’â- ni’l-azîm, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Ardoğan, Recep. (2015, Nisan). Ehl-i sünnet kelâmında (eş’âriyye ve mâturîdiyye) tekfirde sınırlar –iman-küfür sınırını belirlemede başlıca ilkeler, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 24: 315-342. Nisan 2015.
• Baktır, Mehmet. (2002). İmanın temellendirilmesi, CÜİFD, VI/2: 127-138.
• Bardakoğlu, Ali. (2016, 25-27 Mart). Mezhep olgusu (sempozyum açı- lış paneli), Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu, Karaman Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Karaman.
• Çağatay, Neşet – Çubukçu, İ. Agâh. (1985). İslam mezhepleri tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları
• Çalış, Halit. (2016, 25-27 Mart). İslam mezhepleri: Mahiyeti, fonksiyonu ve güncel değeri, Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu, Karaman Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Karaman.
• Dalkılıç, Mehmet. (2005). Haricilerin itidal arayışı ve sufriyye, İÜİFD, 12: 19-50.
• Dalkıran, Sayın. (1997, Kasım). Yetmişüç fırka hadisi ve düşündürdükleri, EKEV Akademi Dergisi, I/1: 97-115.
• Demircan, Adnan. (2000). Hâricîlik mezhebi’nin doğuşu bağlamında din-siyaset ilişkisi, İstanbul: Beyan Yayınları.
• -------. ( 2015) Hâricîlerin siyasî faaliyetleri, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Devvânî, Muhammed b. Esad Celalüddin. (ty.). Şerhu’l-akâidi’l-adû- diyye, y.y..
• Ebû Hanîfe, Numan b. Sâbit. (1981). el-Fıkhu’l-Ekber. İmâm-ı âzâm’ın Beş Eseri içinde, çev. Mustafa Öz, İstanbul: Kalem Yayıncılık.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. (ty.). Kitâbu’l-îmân, (min kunûzi’s-sünne: Resâili’l-erba‘a içerisinde), thk. M. Nâsiruddîn el-Elbânî, Kuveyt.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. (ty.) Târîhu’l-mezâhibi’l-islâmiyye, Kahire: Dâ- ru’l-Fikri’l-‘Arabî.
• Esen, Muammer. (2011). Tekfir söyleminin dinî ve ideolojik boyutları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52/2: 97-110.
• Fazlurrahman. (1993). İslam, çev. Mehmet Aydın-Mehmet Dağ, Ankara: Selçuk Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1983). İbâdiye’nin doğuşu ve görüşleri, Ankara: Ankara Ü. İlahiyat F. Yayınları.
• -------. (1997). Hariciler. Diyanet vakfı islam ansiklopedisi, (XVI: 169- 175). İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. (1406/1986). Faysalu’t-tefrika beyne’l-islam ve’z-zındıka, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• -------. (1961). Faysalu’t-tefrika beyne’l-islam ve’z-zındıka, thk. Süleymen Dünya, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye.
• ------- . (1988). el-İktisâd fi’l-i’tikâd, Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• -------. (1993). Fedâihu’l-bâtıniye, çev. Avni İlhan, Ankara: TDV Yayınları.
• Gömbeyaz, Kadir. (2005). 73 Fırka hadisinin mezhepler tarihi kaynaklarında fırkaların tasnifine etkisi, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XIV/ 2: 147-160.
• Güler, İlhami. (1998, Ocak-Mart). İman ve inkârın ahlâkî ve bilişsel (kognitif) temelleri, İslâmiyât, I/1: 7-11
• Hanefî, Hasen. (2006). Hısâru’z-zaman (el-Mazi ve’l-müstakbel), Kahire: Merkezu-Kitabi’l-Li’n-Neşr.
• -------. (1988). Mine’l-‘akîde ilâ’s-sevra, (I-V), Mısır: Mektebetü Medbûlî. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. (ty.). Kitâbu’l-îmân, (min kunûzi’s-sünne: Resâili’l-erba‘a içerisinde), thk. M. Nâsiruddîn el-Elbânî, Kuveyt.
• İbn Fâris, Ebû’l-Hüseyin İbn Zekeriyâ. (1994). el-Mekâyîs fi’l-luğa, neşr. Şihâbuddîn Ebû Amr, Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. (1975). el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal, (I-V), Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Ma’rife.
• -------. (1416/1996). el-Fasl, thk. Abdurrahman Umeyra, M. İbrahim Nasr, Beyrut: Dâru’l-Ceyl.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mukrîm el-Ifrikî el-Mısrî. (1414 h.). Lisânu’l-‘arab, (I-XV), Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. (1968). et-Tabakâtu’l-kübrâ, nşr. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn Teymiyye, Takıyüddîn Ahmed. (1972) el-Îman, Beyrut: Mektebü’l-İslâmî. el-İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer Şâhfur b. Muhammed. (1983). et-Tabsîr fi’ddîn ve temyîzu’l-fırkati’n-nâciyeti ‘ani’l-firaki’l-hâlikîn, thk. Kemal Yusuf Hût, Beyrut: Âlemu’l-Kutub.
• Karadaş, Cağfer. (2016, 25-27 Mart). Mezhep olgusu ve yeni mezheb ihdasının imkanı, Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu, Karaman Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Karaman.
• Keleş, Ahmet. (2005, Kış). 73 Fırka hadisi üzerine bir inceleme, Marife (Ehl-i Sünnet Özel Sayısı), 5/3: 25-45.
• Koçyiğit, Talat. (1989). Hadisçilerle kelamcılar arasındaki münakaşalar, Ankara: TDV. Yayınları.
• Kılavuz, A. Saim. (1982). İman-küfür sınırı, İstanbul: Mârifet Yayınları.
• Konyalı Vehbi Efendi. (ty.). Hülâsatü’l-beyan fî tefsîri’l-kur’an, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Kubat, Mehmet. (2015). İslâm Mezhepleri Tarihi, İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları.
• -------. (2012). 73 Fırka Hadisini Yeniden Düşünmek, İnönü Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/2: 9-45.
• -------. (2006). Hârîciliğin Doğuşunda Münâfıkların Rolü, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI/1: 115-151
• el-Malâtî, Ebû’l-Huseyn Muhammed b. Ahmed. (1939). et-Tenbîh ve’rredd ‘alâ ehli’l-ehvâ ve’l-bida’, neşr. Zâhidu’l-Kevserî, İstanbul.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. (2005). Te’vîlâtü’l-kur’an, thk. Mehmet Boynukalın, İstanbul: Dâru’l-Mîzân, İstanbul.
• -------. (1979). Kitabü’t-tevhîd, thk. Fethullah Huleyf, İstanbul: Elif Ofset. en-Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymun b. Muhammed. (1994). Tabsıratu’l-edille fî usûli’d-dîn, thk. Hüseyin Atay, Ankara: TDV Yayınları.
• en-Nu‘aymî, Selîm. (1967). Zuhûru’l-havâric, Mecelletu’l-Mecma‘i’l-İlmiyyi’l-Irâkî, Bağdat.
• Nursî, Bediüzzaman Said. (1991). Münâzarât, İstanbul: Yeni Asya Neşriyat.
• -------. (1993). Mektûbât, İstanbul: Envâr Neşriyat.
• Okumuş, Ejder. (2005, Kış). Ehl-i sünnet ve’l-cemaat’in bir meşrûiyet aracı olarak icat ve istihdamı, Marife (Ehl-i Sünnet Özel Sayısı), 5/3: 47-59.
• Özler, Mevlüt. (1996). İslam düşüncesinde 73 fırka kavramı, İstanbul: Nun Yayınları.
• Şahinalp, Hacer. (2003) İlk Dönem Kelâm Kaynaklarında Tekfir Tartış- masının Pratik Boyutları, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshak. (2001). el-Muvâfakat fî usûli’ş-şerî‘â, Beyrut: Dâ- ru’l-Meârif.
• -------. (1995). el-İ’tisâm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. eş-Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm. (1948). el-Milel ve’n-nihâl, neşr. Ahmed Fehmî Muhammed, Kahire.
• et-Taberî, Muhammed İbn Cerîr. (2001). Câmiu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’lkur’ân, thk. Abdullah İbn Abdilmuhsin et-Turkî, Kahire: Merkezu’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti.
• Taftâzânî, Saduddin Mesud b. Ömer. (1407/1987). Şerhu’l-akâid, thk. A. Hicazi es-Sekâ, Kahire: Mektebetü’l-Külliyyeti’l-Ezheriyye.
• Topaloğlu, Bekir. (1996). Kelam ilmi, İstanbul: Damla Yayınevi.
• Uludağ, Süleyman. (1996). İslam’da inanç konuları ve i’tikâdî mezhepler, İstanbul: Mârifet Yayınları.
• Watt, W.Montgomery. (1981). İslam düşüncesinin teşekkül devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Umran Yayınları.
• el-Yemenî, Ebû Muhammed. (1414h.). Akâidü’s-seles ve’s-seb‘îne firka, thk. Muhammed Abdullah Zerbân, Medine: Mektebetu’l-‘Ulûm ve’l-Hikem.
• Yıldız, Harun. (2009, Güz). Hâricîler’in erken dönem tarih algısı: sâ- lim b. zekvân örneği, e-makâlât Mezhep Araştırmaları, II/2: 7-40.