Abdurrezzak Kâşanî (ö.730/13309)'nin Hayatı, İlmî-Tasavvufî Kişiliği ve Eserleri

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 1, 93 - 126, 29.11.2013

Necmettin Ergül

Öz

Özet: Abdurrezzak Kâşanî, İbnu'l-Arabî (ö.638/1240) ekolü olarak da bilinen “vahdet-i vücûd” telakkîsinin en önemli temsilcilerinden birisidir. Şeyh Abdussamed b.Alî en-Natanzî (699/1300)'nin mürîdi olan Kâşanî, Osmanlı Devleti'nin ilk müderrisiDavûd el-Kayserî (ö.751/1350)'ye de hocalık yapmıştır. Müellif hayatının büyükbir kısmını Tebriz'de ilmî faaliyetlerde bulunarak geçirmiştir. Tesbit edebildiğimizeserlerinin sayısı, risalelerle birlikte 'otuzbeş'tir. Eserlerinin çoğunluğu, tasavvufsahasına ait bulunmaktadır. Kâşanî'nin “Tevîlatu'l-Kur'an” adlı eseri, yazmahalinde olan ve ilim dünyasınca tanınmayan “Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl”adlı bir başka eserinin “te'vîl” kısımlarından oluşmakta olup, “Tefsîru'ş-Şeyhi'l-Ekber” ismiyle İbnu'l-Arabî adına basılmış bulunmaktadır. “Hakâiku't-Te'vîlfî Dekâiki't-Tenzîl” adlı eser, 2003 yılında tarafımızdan yapılan “Kâşanî ve Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl Adlı Eserinin 1.Cildinin Tahkîk ve Tahrîci” isimli ikicildlik doktora çalışması ile ilim dünyasına tanıtılmış, ayrıca “Tevîlatu'l-Kur'an”adlı eserin de Kâşanî'ye ait olduğu belgelenmiştir. Bu makale adı geçen doktoratezimizin bazı kısımlarının yeniden gözden geçirilmesi ile elde edilmiştir. Bu çalışmada,Kâşanî'nin hayatı, ilmî-tasavvufi kişiliği ve eserleri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Kâşanî, Natanzî, Vahdet-i vücûd, Te'vil, Tefsir.

Anahtar Kelimeler

Kâşanî, Natanzî, Vahdet-i vücûd, Te'vil, Tefsir.

Kaynakça

• Afîfî, Ebû'l-Ala, Muhyiddin İbnu'l-Arabî'nin Tasavvuf Fesefesi (Trc. Mehmet Dağ),
• Kırkambar Yayınları, İstanbul 1999.
• .......................... Fusûsu'l-Hikem Okumaları İçin Anahtar (Trc. Ekrem Demirli),
• İz Yay., İstanbul 2000.
• Ahmed Teymûr Paşa, Fihrisu'l-Hizâneti't-Teymûriyye Esmau'l-Müellifîn, Daru'l-
• Kütübi'l-Mısriyye, Kahire 1948.
• Alkış, Abdurrahim, Abdurrezzak Kâşanî ve “Şerhu Fusûsi'l-Hikem” Adlı Eserinin
• Tahkîk ve Tahlîli, M.Ü.S.B.E. Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim
• Dalı, basılmamış doktora tezi, İstanbul 2008
• Askalanî, İbn Hacer (8521448), Tehzîbu't-Tehzîb, Daru Sadır, Beyrut 1968, I-XII c.
• Âştiyanî, Celaleddin, Şerhu Mukaddime-i Kayserî, Meşhed Ünv. Yay., Meşhed 1966.
• Attar, Feridüdddin, Tezkiretü'l-Evliya, (Trc. Süleyman Uludağ), II. bsm., İstanbul 1991.
• Bağdadî, İsmail Paşa, Hediyyetü'l-'Ârifîn Esmau'l-Müellifîn Ve Asaru'l-Musannifîn,
• İstanbul 1951.
• Bayraktar, Mehmet, “Davûd-i Kayserî”, D.İ.A., İstanbul 1994, IX, 32
• Belazurî, Ahmed b. Yahya b. Cabir (ö.379/893), Kitabu Cumel min Ensabi'l-Eşraf,
• ( Thk. Dr. Süheyl Zekka- Dr. Riyad Zirikli ) Daru'l-Fikr, Beyrut 1996, I-XIII c.
• Brockelmann, Carl, Gal-Suplement, Leiden 1938, I-IV c.
• Brokelmann, Carl, Tarîhu'l-Edebi'l-Arabî, (Arapça Trc. Dr. Ramazan Abdüttevvab),
• III. Baskı, Daru'l-Mearif, 1983.
• Camî, Abdurrahman, Nefehatu'l-Üns, Evliya Menkibeleri, ( Trc. ve şrh. Lamiî
• Çelebi, Hzr. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara ), Marifet Yay., İst. 1995.
• Cezerî, İzzeddin b. el-Esîr, (ö.630/1232) Üsdü'l-Gabe fî Ma'rifeti's-Sahabe, Daru'l-
• Fikr, Beyrut 1993-95, I-VI c.
• Emin, Seyyid Muhsin, A'yanu'ş-Şî'a, Daru't-Taaruf, Beyrut ts.
• Ergül, Necmettin, Kâşanî ve Hakâiku't-Te'vîl fî Dekâiki't-Tenzîl Adlı Eserinin
• Cildinin Tahkîk ve Tahrîci, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Şanlıurfa 2003, I-II c.
• Ferfûr, Abdürrahman; Hafız, Muhammed Mutî', el-Müntekâ min Mahtûtati
• Ma'hedi'l-Bîrûnî li'd-Dirasati's-Şarkiyye bi Taşkend, Merkezu Cum'ati'l-Macid,
• Dubai 1995/1416
• Nuveyhid, Âdil, Mu'cemu'l-Mufessirîn, Müessesetu Nuveyhidi's-Sekafiyye, Beyrut
• , I-II c.
• Hadizade, Mecîd, Mecmûa-i Resail ve Musannefat (Kaşanîname), Mîras-ı Mektûb,
• Tahran 1380.
• Halebî, Ali Asgar, Mebani-yi İrfan ve Ahval-i Ârifan, İntişarat-ı Esatir, 2. Baskı,
• Tahran 1377.
• Hamevî, Ya'kût b. Abdillah, Mu'cemu'l-Buldan, Daru Sadır, Beyrut ts., I-V c.
• ....................................... Mu'cemu'l-Üdeba, Beyrut-Kahire 1923-1930, I-XX c.
• Hanbelî, İbnu'l-İmad, Şezeratu'z-Zeheb fî Ahbari Men Zeheb, Kahire 1350/1931, I-V c.
• Havafî, Fasîh-i Hafî, Ahmed b. Celaleddin Muhammed, Mücmelü't-Tevarîh (Mücmel-i
• Fasîhî), (tsh. Mahmûd Ferruh, Kitab furûş-i Bastan, Meşhed 1340.
• Hazrecî, Hulasatu Tezhîbi'l-Kemal, Matbaatu'l-Hayriyye, Mısır 1322.
• Huart, CL., “Kâşan” İ. A., İstanbul 1997.
• İbnu'l-Cevzî, Abdurrahman b. Alî (ö.597/1200), Sıfatu's-Safve, (Thk. Fahûrî ve
• Kalacî), Beyrut 1979, I-IV c.
• İbnu'l-Hallikân, Ahmed b. Muhammed, Vefayatu'l-A'yan, (Thk. İhsan Abbas),
• Daru Sadır, Beyrut ts.-1978, I-VIII c.
• Isfahanî, Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah (ö.430/1038), Hilyetü'l-Evliya ve Tabakâtü'l-
• Asfiya, Kahire 1938, I-X c.
• İskenderî, Ahmed ve arkadaşları, Mufassal fî Tarîhi'l-Edebi'l-Arabî, Beyrut 1994.
• İzutsu, Toshihiko, İbn Arabî'nin Fusûs'undaki Anahtar Kavramlar (Trc. Ahmed
• Yüksel Özemre ) I. Bsm., Kaknüs Yay., İstanbul 1998.
• Kâşanî, Abdurrezzak, Şerhu Menazili's-Sairîn, Süleymaniye Ktp. Ayasofya Koll.,
• D. Nr. 1935, vr. 1b-221b.
• .................................. Şerhu Menazili's-Sairîn, ( Thk. Muhsin Bidar Fer) İntişarat-ı
• Bidar ts.
• .................................. Tahliyetu'l-Ervah bi-Hakâiki'l-İncah, Süleymaniye Ktp., Düğümlü
• Baba Koll., D. Nr. 382, vr. 114a–154b.
• ................................ Tuhfetu'l-İhvan fî Hasaisi'l- Fityan, (Thk. Seyyid Muhammed
• Damadî ), Şirket-i İntişarat-ı İlmî ve Ferhengî, Tahran 1369.
• ................................. Istılahatu's-Sûfiyye, (Trc. Muhammed Hacevi), İntişarat-ı Mevla,
• Tahran 1373; (Thk. Abdulal Şahin), Daru'l- Menar, Kahire 1413/1992.
• Kâşanî, İzzeddin Mahmûd, Misbahu'l-Hidaye ve Miftahu'l-Kifaye. (Thk. Celaleddin
• Hamaî), Tahran 1325.
• Katip Çelebî (Hacı Halîfe), Keşfu'z-Zünûn an Esami'l-Kütüb ve'l-Fünûn, M.E.B.,
• İstanbul 1971/ Daru'l-Fikir, 1982, I-VI c.
• Kehhale, Ömer Rıza, Mu'cemu'l-Müellifîn Teracimi Musannifi'l-Kütübi'l-Arabiyye,
• Daru İhyai't-Turasi'l-Arabiyye, Beyrut ts.
• Keklik, Nihat, Muhyiddin İbnu'l-Arabî, Hayatı ve Çevresi, Çığır Yay., İstanbul 1966.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Risaletu'l-Kuşeyrî, (Thk. Marûf Zerrik ve Alî Abdulhamid
• Baltacı), I. bsm., Beyrut 1413/1993.
• Lory, Pierre, Kâşanî'ye Göre Kur'an'ın Tasavvufî Tefsiri (Trc. Sadık Kılıç ), İnsan
• Yay., İstanbul 2001.
• Macdonald, Duncan Black, “Abd al-Razzak”, Enciklopedia of İslam, Leiden 1960.
• Razî, Emin Ahmed, Heft İklim, Kitab-ı Furûş-i Ali Ekber İlmî ve Kitab-ı Furûş-i
• Edebî, Tahran ts.
• Sarton, George, İntroduction to the history of science, Newyork 1975.
• Serkis, Yûsuf Elyan, Mu'cemu'l- Matbûati'l- Arabiyye ve'l-Mua'rrebe, Matbaat-u
• Serkis, Kahire 1928.
• Sülemî, Ebû Abdirrahman, Tabakâtu's-Sûfiyye, (Thk. Nûreddin Şerîbe), II. bsm.,
• Beyrut 1389/1969.
• Şîrazî, ÃŽsa b. Cuneyd, Tezkire-i Hezar Mezar, (tsh. Nûranî Visal), Şîraz 1985.
• Togan, Zeki Velîdî, Umûmî Türk Tarihine Giriş, İstanbul Ünv. Edebiyat Fak. Yay.,
• İstanbul 1981.
• ................................. “Reşîdüddin Tabîb” İ. A., İstanbul 1997.
• Udnerevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu'l-Mufessirîn, (Thk. Süleyman b. Salih
• el-Hanî), Mektebetu'l-Ulum ve'l-Hikem, Medine-i Münevvere 1997.
• Vassaf, Hüseyin, Sefîne-i Evliya-yı Ebrar fî Şerhi Esmari Esrar, Süleymaniye
• Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koll., vr. 2305 – 2309.
• Yılmaz, Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, Ensar Nşr., İstanbul 2000.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed (ö.748/1374), Siyeru A'lami'n-Nübela,
• ( Thk: Şuayb el- Ernut- Hüseyn el-Esed ve bşk.), Müessesetu'r-Risale, X. bsm.,
• Beyrut 1414/ 1994, I-XXV c.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, Keşşaf an Hakâiki't-Tenzîl ve 'Uyûni'l-Ekâvîl fî
• Vücûhi't-Te'vîl, Kahire 1373/1953.
• Ziriklî, Hayreddin, el-A'lam Kamûsu Teracim li- Eşheri'r-Rical ve'n-Nisa mine'l-
• Arab ve'l-Müsta'ribîn ve'l-Müsteşrikîn, Darü'l-ilmi'l-Melayin, II. bsm., Beyrut
• -96, C. I-VIII.