KONYA-ANKARA HAVALİSİNDE MESKÛN CİHANBEYLİ AŞİRETİ’NİN TANZİMAT YENİLİKLERİ KARŞISINDAKİ TUTUMU

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1, 95 - 111, 30.06.2024

Firdevs Güneş Çalış

https://doi.org/10.20493/birtop.1401477

Öz

1299 yılında kurulan Osmanlı Devleti, başlangıçta bir boy olarak Anadolu’nun batısında teşekkül etmiş ve XVI. yüzyıla gelindiğinde üç kıtaya hâkim bir imparatorluk olarak tarih kayıtlarına geçmiştir. Devletin kurucu unsuru olarak kabul edilen Kayı boyu, kuruluş aşamasında konar-göçerlerin desteğiyle devletin sınırlarını genişletmiş, zamanla diğer beyliklerin tamamını topraklarına katmıştır. Devletin gelişim aşamasında, boş ve harap yerlerin şenlendirilerek âbâdan edilmesi ve dolayısıyla ekonomik hareketliliğin sağlanmasında konar-göçer olarak tabir edilen aşiretlerin rolü büyük olmuştur. Kuruluş ve yükselme döneminde devlete getirileri fazla olan aşiretler, zamanla devletin merkezileşme politikaları karşısında tutunmakta zorluk yaşamıştır. Tanzimat’ın ilanıyla konar-göçer aşiretlerin de merkezîleştirme politikasına dahil edilme projesi devlet ile aşiretleri karşı karşıya getirmiştir. Devlet bir dönemler gelir kaynağı olarak gördüğü grupları iskân siyaseti çerçevesinde yerleşik hayat düzenine sokmaya çalışmıştır. Bu politikalardan etkilenen aşiretlerden biri de İç Anadolu’daki en kalabalık aşiretlerden biri olan Cihanbeyli aşiretidir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Konar-göçer, Tanzimat, Cihanbeyli Aşireti

CIHANBEYLI RESIDENT IN KONYA-ANKARA AIRPORT THE ATTITUDE OF THE TRIBAL TOWARDS TANZIMAT INNOVATIONS

Öz

The Ottoman Empire, founded in 1299, was initially formed as a tribe in the west of Anatolia and in the 16th century. By the 19thcentury, it was recorded in history an an empire dominating three continents. The Kayı tribe, which is considered the founding element of the state, expanded the borders of the state with the support of nomads during the establishment phase, and over time, incorporated all the other principalities into its territory. During the development phase of the state nomadic tribes played a major role in revitalizing empty and ruined places and thus ensuring eceonomic mobility. Tribes, which had high returns to the state during the establisment and rise period, had difficulty in holding on to the state’s centralization policies over time. With the declaration of Tanzimat, the Project of including nomadic tribes in the centralization policy brought the state and the tribes into conflict. The state once tried to bring the groups, which it saw as a source of income, into a settled life order within the framework of the settlement policy. One of the tribes effected by these policies is the Cihanbeyli tribe, one of the most populous tribes in Central Anatolia.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Cevdet Belediye (Dosya/ Gömlek No) BOA. C.. BLD. 5/246, H- 29.12.1255 (4 Mart 1840).
• BOA. C.. BLD. 151/ 7522, 29.11. 1216 (2 Nisan 1802).
• BOA. C.. BLD. 71/3521, H-07. 01. 1247 (18 Haziran 1831).
• Cevdet Dahiliye (Dosya/Gömlek No) BOA. C..DH.. 54/2684, H- 03.08.1253 (2 Kasım 1837).
• BOA. C..DH.. 112/5559, H- 29.05.1228 (30 Mayıs 1813).
• BOA. C..DH.. 125/6220, H-29.12.1255 (4 Mart 1840).
• İrade Dahiliye (Dosya/ Gömlek No) BOA. İ. DH. 99/5008, H- 08. 03.1261 (17 Mart 1845).
• İrade Meclis-i Vala (Dosya/ Gömlek No) BOA. İ..MVL. 13/195, 1 H-13. 10. 1256 (8 Aralık 1840).
• BOA. İ..MVL. 55/1056, H-29. 02. 1260 (20 Mart 1844).
• BOA. İ..MVL. 13/195, H-13. 10. 1256 (8 Aralık 1840).
• BOA. İ..MVL. 13/195 - 1,2. H-13. 10. 1256 (8 Aralık 1840).
• Meclis-i Vala (Dosya/ Gömlek No) BOA. MVL. 230/23, 17. 05. 1266 (31 Mart 1850).
• Nüfus Defterleri (Defter No) BOA. NFS d.. 3525, H- 29.12. 1267 (25 Ekim 1851).
• BOA. NFS.d.. 1784, H- 29. 12. 1267 (25 Ekim 1851).
• Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (Dosya/Gömlek No) BOA. A.} MKT. MVL. 100/88, H- 26. 01. 1275 (5 Eylül 1858).
• BOA. A.}MKT. MVL. 31/26, H- 29. 10. 1266 (7 Eylül 1850).
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (Dosya/ Gömlek No) BOA. A.}MKT. NZD. 2/79, H- 03.03.1266 (17 Ocak 1850).
• Sadaret Teşrifat Kalemi Evrakı BOA. A.} TŞF. 8/52, H- 25.11.1266 (2 Ekim 1850).
• Ana Kaynak ve Tetkik Eserler Akdağ, M. (1964). Celâli İsyanlarından Büyük Kaçgunluk 1603-1606, Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 1-49.
• Akın, F. (2020). Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar-Göçer Aşiretler (1839-1876). [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Aydeniz, V. (2012). Akkoyunlu-Kürt İlişkileri, Nûbihar Yayınları.
• Aygün N. (2019). Cihanbeyli-Haymana Sahasındaki Konar-Göçer Toplulukların İdari, Sosyal ve İktisadi Yapıları (1827-1861), Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 6, (12), 539-558.
• Beydilli, K., Emecen F., & İpşirli M. (1994). Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi (1. Cilt), (E. İhsanoğlu ed.) Yıldız Matbaacılık.
• Beydilli, K. (2008). Reşid Mehmed Paşa İçinde Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (35. Cilt, ss. 12-14). TDV Yayın Matbaacılık.
• Bruinessen, M. V. (2004). Ağa, Şeyh ve Devlet, (B. Yalkut, Çev.). İletişim Yayınları.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (Y. Moran, Çev.). E Yayınları.
• Çadırcı, M. (2013). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çadırcı, M. (2006). Tanzimat’ın Uygulanmasında Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856): Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınevi.
• Çay, A. H. (1996). Her Yönüyle Kürt Dosyası, Turan Vakfı Yayınları.
• Darkot, B. (1997). Konya İçinde İslam Ansiklopedisi, (6. Cilt, s. 843). MEB Yayınları.
• Dowall, D.M. (2004). Modern Kürt Tarihi, (N. Domaniç Çev.). Doruk Yayıncılık.
• Efe, A. (2002). Muhassıllık Teşkilatı. [Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
• Gündüz, T. (2009). Bozkırın Efendileri Türkmenler Üzerine Makaleler, Yeditepe Yayınevi.
• Gündüz, T. (2016). Danişmendli Türkmenleri Kırşehir-Nevşehir-Aydın Hattında Aşiretler, Yeditepe Yayınevi.
• Gündüz, T. (2002). Konar Göçer. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (26. Cilt), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gündüz, T. (2008). Safeviler İçinde Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (35. Cilt, ss. 451-453). TDVİ Yayın Matbaacılık.
• Hakan, S. (2007). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri, Doz Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1988). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Halaçoğlu, Y. (2010). Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, Babıali Kültür Yayınları.
• Hammer, J. V. (1993). Büyük Osmanlı Tarihi, (2. Cilt), (M. Çevik & K. Erol Yay. Haz.), Üçdal Neşriyat.
• Heper, M. (2008). Devlet ve Kürtler, (K. Göksel, Çev.). Doğan Yayınları.
• İnalcık H. (1964, Ekim). Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri. Belleten, 28 (112) s. 623-690.
• İnalcık H. (2007, Ağustos). Osmanlı Beyliği’nin Kurucusu Osman Beg. Belleten, 71 (261) s. 479-536.
• Karal, E. Z. (1995). Osmanlı Tarihi, (5. Cilt), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Koç, Y. (2020) İskân İçinde Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Ek-1 ss. 649-650). TDVİ Yayın Matbaacılık.
• Köprülü, F. (1994). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, TTK Basımevi.
• Köprülü, M. F. (1997) Avşar İçinde İslam Ansiklopedisi, (4. Cilt, ss. 28-38). Milli Eğitim Yayınları.
• Kunt, M., & Woodhead C. (2002). Kanuni ve Çağı Yeniçağda Osmanlı Dünyası, (S. Yalçın Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Lewıs, B. (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu, (M. Kıratlı, Çev.). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Merçil, E. (1991). Anadolu Beylikleri İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (3. Cilt s. 138). Güzel Sanatlar Matbaası.
• Merçil, E., & Sevim, A. (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset Teşkilât ve Kültür, Türk Tarihi Kurumu Yayınları.
• Mohammednejad, H. (2017). Osmanlı-İran İlişkileri (1482-1576), Doğu Kitabevi.
• Neşri. (1987). Kitâb - ı Cihan nümâ: Neşrî Tarihi (1. Cilt) (F. R. Unat, M. A. Köymen Yay.) Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık.
• Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özkaya, Y. (1977). Osmanlı İmparatorluğunda Ayanlık, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Öztürk, M. (1990). XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkiyalık Olayları. Belleten, 54(211), 968-972.
• Sakin, O. (2006). 16. Yüzyılda Anadolu’da Türkmenler ve Yörükler, Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Saydam, A. (1993). Orta Anadolu’daki Aşiretlerin İskânı (1839-1853) Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, Eser Ofset Matbaacılık.
• Saydam, A. (2009). Sultanın Özel Statüye Sahip Tebaası: Konar-Göçerler, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20), s. 28.
• Solak-zâde, M.H., (1989). Solak-Zâde Tarihi, (1. Cilt), (V. Çabuk, Haz.) Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Söylemez, F. (2007). Osmanlı Devletinde Aşiret Yönetimi-Rışvan Aşireti Örneği, Kitabevi Yayınları.
• Sümer, F, (1991). Avşar. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (4. Cilt), Türkiye Diyanet Vakfı Vakıf Yayınları.
• Sümer, F. (1984). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar, (1. Cilt), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sümer, F. (1992). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK Basımevi.
• Şahin, İ. (2006). Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayınları.
• Tanoğlu, A. (1954). İskân Coğrafyası, Esas Fikirler, Problemler ve Metod, Türkiyat Mecmuası, (11), s. 1-32.
• Tekindağ, Ş. (1963). Son Osmanlı-Karaman Münasebetleri Hakkında Araştırmalar, İÜEF Tarih Dergisi, 13(17-18), s.43.
• Tihranî, A. (1993). Kitâb-ı Diyârbakriyya Ak-koyunlular Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türkay, C. (1979). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak Aşîret ve Cemaatler, Tercüman Yayınları.
• Turan, O. (1998). Doğu Anadolu Türk Devletleri Târihi, Boğaziçi Yayınları.
• Turan, O. (2016). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul Matbaası.
• Yılmazçelik, İ. (2002). Tarihi Dönemler İçerisinde Kürt Tarihinin Gelişimi Üzerine Bazı Tespitler. İçinde Türkler (10. Cilt), Yeni Türkiye Yayınları.