Van Müzesi'nde Bulunan Anadolu Selçuklu Devleti Sikke Örnekleri

Year 2024, Volume: 13 Issue: 2, 138 - 174, 30.12.2024

Şevket Beyiş

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1549388

Abstract

Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’da Süleyman Şah tarafından Anadolu Selçuklu Devleti kuruldu. Anadolu Selçuklu Devleti’nin kuruluşunun ilk zamanlarında olasılıkla az sayıda sikke bastırmış ve yeni kurulan birçok devlette olduğu gibi tedavülde bulunan diğer devletlere ait sikkeleri kullanmıştır. I. Mesud döneminden itibaren ise Anadolu Selçuklu Devleti kendisine ait sikkeleri darp etmeye başlamıştır. Anadolu Selçuklu sikkelerinde dini yazılar, hükümdarın ismi ve unvanı, darp yeri, basım tarihi ve dini tabiiyetlerini göstermek amacıyla Abbâsî halifelerinin isimleri kullanılmıştır. Sikkeler üzerinde düğüm, kare, dikdörtgen, yıldız gibi geometrik süslemeler; rumi, kıvrık dal ve gülce-hatayi gibi bitkisel süslemeler bulunmaktadır. Anadolu Selçuklu sikkeleri üzerinde şir-i hurşid ve at üzerinde süvari tasvirlerini de görmek mümkündür. Çalışmada Anadolu Selçuklu Devleti sikkelerinin tanımları yapılarak, üzerindeki yazılar okunmuş ve genel özellikleri açıklanmıştır. Ayrıca sikkeler başka devletler tarafından bastırılan sikkeler ile karşılaştırılmış ve sikkeler arasındaki etkileşim ortaya konmaya çalışılmıştır.

Keywords

Nümizmatik, Dirhem, Fels, Süsleme

Supporting Institution

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Kordinasyon Birim (BAP) Proje No: SYL-2002-10361.

Project Number

SYL-2002-10361

Examples of Coins from the Anatolian Seljuk State Found in the Van Museum

Abstract

After the victory of Malazgirt, the Anatolian Seljuk State was founded in Anatolia by Süleyman Şah. In the early days of the Anatolian Seljuk State, it probably minted a small number of coins and used coins from other states in circulation, as in many newly founded states. From the reign of Mesud I onwards, the Anatolian Seljuk State began to mint its own coins. The Anatolian Seljuk coins used religious inscriptions, the name and title of the ruler, the place of minting, the date of minting, and the names of the Abbasid caliphs to show their religious affiliation. The coins contain geometric ornaments such as knots, squares, rectangles and stars, and vegetal ornaments such as rumi, curly branches and rose-hatayi. It is also possible to see depictions of şir-i hurşid and horsemen on horses on Anatolian Seljuk coins. In this study, the coins of the Anatolian Seljuk State were defined, the inscriptions on them were read and their general characteristics were explained. In addition, the coins were compared with coins minted by other states and the interaction between the coins was tried to be revealed.

Keywords

Numismatics, Dirham, Fels, Ornament

Supporting Institution

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Kordinasyon Birim (BAP) Proje No: SYL-2002-10361.

Project Number

SYL-2002-10361

References

• Akar, A., & Keskiner, C. (1978). Türk süsleme sanatlarında desen ve motif. Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları.
• Altıntaş, A. (2002). Selçuklu Türkiyesi'nde para. Türkler Ansiklopedisi (Cilt. 7, ss. 386-392). Yeni Türkiye Yayınları.
• Artuk, İ., & Artuk, C. (1971–1974). İstanbul Arkeoloji Müzeleri teşhirdeki İslami sikkeler kataloğu I-II. Millî Eğitim Basımevi.
• Artuk, İ. (1995). Fels. İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 12, ss. 309-311). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydın, A. (2011). Antik atlı Herosların Hıristiyan atlı kahramanlara dönüşümüne bir örnek: Tarsus Müzesi’ndeki Aziz Georgios kabartması. Olba, XIX, 371–388.
• Aykut, Ş. N. (2000). Türkiye Selçuklu sikkeleri I. (I. Mesuddan I. Keykubad'a kadar 510–616/1116–1220). Eren Yayınları.
• Aykut, Ş. N. (1988). Türkiye Selçuklu sultanı Siyavuş (Cimri)'un sikkeleri. Belleten, 52(203), 475–484.
• Bal, M. S. (2005). Türkiye Selçuklu devleti tarihinde bir dönüm noktası; II. İzzettin Keykavus dönemi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 24(38), 239–258.
• Başaran, C. (1988). Arkeolojiye giriş I. Akademik Araştırmalar Yayınları.
• Batır, İ. B. (2018). Türkiye Selçuklu devleti’nin kuruluş tarihine ilişkin bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 9, 263–281.
• Bedirhan, Y. (2014). Türkiye Selçukluları’nda para ve devletin para politikası. Tarih Okulu Dergisi, (XIX), 307–327.
• Beyiş, Ş. (2024). Van Müzesi’nde bulunan Orta Çağ figürlü Türk İslam sikkelerinin başka kültürler ile etkileşimi. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13, 106–122.
• Çaycı, A. (2001). Selçuklu ve Artuklu sikkelerinde zodiak tasvirleri. In O. Eraşvar (Ed.), I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri I. Cilt (ss. 207–218). Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Damalı, A. (2001). 150 devlet 1500 sultan İslam sikkeleri. Nülüfer Damalı Eğitim, Kültür ve Çevre Vakfı.
• Doğanay, A. (2004). Türk sanatında pelengî ve şahî benek nakışları ya da çintamani yanılgısı. Dîvân İlmî Araştırmalar, 17(2), 193–218.
• Galib, İ. (1309). Takvim-i meskukat-ı Selçukiye. Mihran Matbaası.
• Güngör, Y. (2018). Kültürel eksende Aya Yorgi (St. George) kültü ve inanç turizmi açısından Nikomedia (İzmit) için önemi. Uluslararası Turizm, İşletme, Ekonomi Dergisi, 2(1), 72–81.
• Kalkan, M. (2020). Türk devletlerine-beyliklerine ait unik-nadir sikke örnekleri ve numizmatik bilimi açısından önemleri. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 29–62.
• Kızıl, H. (2013). Hint ve İran mitolojilerine göre Mitra. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, X, 26–34.
• Mülayim, S. (1999). Değişimin tanıkları, Ortaçağ Türk sanatında süsleme ve ikonografi. Kaknüs Yayınları.
• Ögel, S. (1987). Anadolu Selçukluları'nın taş tezyinatı. Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öz Çelikbaş, E. (2018). Türk sanatında mistik semboller [Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Özme, A. (2006). Sikke ve mühür sanatı. K. Bilici, A. U. Peker, & A. Y. Ocak (Eds.), Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi (Mimarlık ve Sanat) 2. (ss. 565–573). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Pala, İ. (2003). Mührü Süleyman. İslam Ansiklopedisi (Cilt. 31, ss. 524–526). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Parlar, G. (2000). Anadolu Selçuklu sikkelerinde kompozisyonlar. Y. Sayan (Ed.), IV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (ss. 125–136). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayını.
• Parlar, G. (2001). Anadolu Selçuklu sikkelerinde yazı dışı figüratif öğeler. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Sönmeztürk, G., İşbilir, S., & Göçer, M. (2022). Selçuklu yıldız motifinin Mersin Olgunlaşma Enstitüsünde sanatsal tasarımlara yansıması. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 48–60.
• Şahin, M. K. (2006). Aydın Müzesi’nde bulunan Anadolu Selçuklu dönemine ait sikkeler. Sanat Tarihi Dergisi, 15(1), 43–83.
• Şahin, M. K. (2012). Samsun Müzesinde bulunan Anadolu’da Selçuklu dönemine ait sikkeler. M. Aydın (Ed.), Samsun Sempozyumu: 13–16 Ekim 2011 (Cilt. 3, ss. 603–633). Samsun Valiliği Yayınları.
• Şentürk, Ş. (2009). At, atlı ve avcı figürü. In E. Topraktepe (Ed.), Sikkeler Ne Anlatır? (ss. 29–36). Yapı Kredi Yayınları.
• Şimşek, E. (2010). Abbasiler döneminde değişim aracı olarak para [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Teoman, B. (2018). Konya darplı Anadolu Selçuklu sikkeleri. A. Buluş & C. Arabacı (Eds.), Konya Kitabı XVI 1. Cilt (ss. 147–166). Konya Ticaret Odası Yayınları.
• Tevhit, A. (1321). Müze-yi Hümayun meskukat-ı kadime-i İslamiye kataloğu 4. Mahmud Bey Matbaası. Tüfekçioğlu, A. (2001). Erken dönem Osmanlı mimarisinde yazı. Kültür Bakanlığı Yayını.
• Türe, A. (2024, 12 Haziran). Herakles Düğümü/Saadet Düğümü: Birliğin yarattığı güç. Arkeoloji, Antropoloji ve Folklor Açısından Takılar ve Süs Eşyalarında Sembollerin Dili, www.gizlimabet.com.
• Varol, A. H. (2014). Bursa Arkeoloji Müzesindeki I. Alaaddin Keykubad’ın sultanlık dönemi sikkeleri. İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Yıllığı, 33, 303–365.
• Yıldırım, M., & Tekin, A. (2018). Side Müzesi’ndeki Anadolu Selçuklu dönemi sikkeleri: II. İzzeddin Keykavus, IV. Rükneddin Kılıçarslan, II. Alaeddin Keykubad dönemi. İSTEM, 31, 47–67.
• Uluslara Erişim. (2024, 10 Şubat). Zeno ru. https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=917