Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi Kullanarak Çanakkale-Kepez Beldesi Sel ve Taşkın Risk Analizi

Year 2024, Volume: 5 Issue: 2, 123 - 137, 30.12.2024

Emre Özelkan , Esra Eren

Abstract

Hidrometeorolojik kökenli doğal afetlerden olan taşkınlar, en çok görülen, can ve mal kaybına neden olan afetlerdendir. Afet riskini azaltmak ve hazırlıklı olmak için taşkın riskinin ortaya koyulması gereklidir. Bu çalışmada son yıllarda ani ve aşırı yağışlar nedeniyle sıklıkla sel ve taşkınlar yaşanan Çanakkale ili Merkez ilçesine bağlı Kepez Beldesi’nin taşkın riski haritası, literatürde sıklıkla kullanılan, çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan analitik hiyerarşi süreci yöntemi ile coğrafi bilgi sistemleri ortamında üretilmiştir. Taşkın riski haritasının üretilmesinde literatürde yaygın olarak kullanıldığı tespit edilen 8 kriter (eğim, yükseklik, bakı, yağış, akarsuya uzaklık, arazi örtüsü/kullanımı, jeoloji ve büyük toprak grupları) kullanılmıştır. Çalışma alanının %10’unun (138 ha) çok yüksek taşkın riski barındırdığı ve bu alanların çoğunlukla kıyı bölgesi ve tarım alanları olduğu tespit edilmiştir. Son dönemlerde taşkınlardan sıklıkla etkilenen Kepez Deresi ve çevresi orta-yüksek derecede riskli bulunmuştur. 2023 ve 2024 yıllarında yaşanan sel ve taşkın olayları bu çalışma kapsamında üretilen taşkın riski haritasındaki yüksek riskli olarak belirlenen alanlarda meydana gelmiştir. Sel ve taşkın olaylarının yaşanma sıklığı iklim değişikliğinin etkisiyle giderek artmaktadır. Bu durum yapılmış tüm planların yeni ve gelecek iklim koşullarına göre güncellenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda çalışmada üretilen taşkın riski haritası şehir ve bölge planlama, afet ve risk yönetme, zarar azaltma planları ve doğal kaynak yönetimi gibi alanlarda fayda sağlayacaktır.

Keywords

Taşkın , risk , AHS , CBS , Kepez/Çanakkale

Thanks

Bu çalışma, Çanakkale İli Merkez İlçesine bağlı Kepez Belediyesi tarafından "Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Yöntemleri ile Kepez (Çanakkale) Beldesi Sel-Taşkın Risk Analizi" isimli proje kapsamında desteklenmiştir. Desteklerinden dolayı Kepez Belediyesine teşekkür ederiz.

Flood Risk Analysis of Çanakkale-Kepez Town using Analytical Hierarchy Process Method

Abstract

Floods, which are natural disasters of hydrometeorological origin, are one of the most common disasters causing loss of life and property. To reduce the risk of disaster and to be prepared, it is necessary to reveal the flood risk. In this study, the flood risk map of Kepez Township of the Çanakkale Province was produced in geographical information systems environment with the analytical hierarchy process method. In the production of the flood risk map, 8 criteria (slope, elevation, aspect, precipitation, distance to the river, land cover/use, geology and large soil groups) were used. It was determined that 10% of the study area (138 ha) has a very high flood risk and these areas are mostly coastal and agricultural areas. In 2023 and 2024, floods occurred in the areas identified as high risk in the flood risk map produced within the scope of this study. The frequency of floods is gradually increasing with the effect of climate change. In this context, the flood risk map produced in this study will be useful in areas such as urban and regional planning, disaster and risk management, mitigation plans and natural resource management.

Keywords

Flood , risk , AHP , GIS , Kepez/Çanakkale

References

• AFAD. (2023). Afet İstatistikleri. 10 10, 2024 tarihinde AFAD: https://www.afad.gov.tr/afet-istatistikleri adresinden alındı
• Ağıralioğlu, N., (2007). Baraj Planlama ve Tasarımı; Su Vakfı Yayınları, 73.
• AFAD (2014). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. 11 12, 2024 tarihinde https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu. Adresinden alındı
• Akın, G., & Karaca, Ö. (2021). Çerçi ve Murt Deresi (Fethiye-Muğla) taşkın duyarlılık alanlarının CBS ile çok kriterli karar verme analizi kullanılarak haritalanması. Yerbilimleri, 42(1), 121-143.
• Aksoy, H. (2023). Flood Risk Analysis with AHP and the Role of Forests in Natural Flood Management: A Case Study from the North of Türkiye. Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 23(3), 282-297.
• Akşen, D. (2024). Kepez Deresi taşkınları meclis gündemine geldi. 10 16, 2024 tarihinde Ton TV: https://www.tontv.com.tr/haber-kepez-deresi-taskinlari-meclis-gundemine-geldi-14859 adresinden alındı
• Alyanak, Ç. M. (2023). Çanakkale'de sağanak nedeniyle debisi yükselen Kepez Deresi taştı. 10 16, 2024 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/tr/gundem/canakkalede-saganak-nedeniyle-debisi-yukselen-kepez-deresi-tasti/3072599 adresinden alındı
• Arabameri, A., Rezaei, K., Cerdà, A., Conoscenti, C., & Kalantari, Z. (2019). A comparison of statistical methods and multi-criteria decision making to map flood hazard susceptibility in Northern Iran. Science of the Total Environment, 660, 443-458.
• Armacost, R. L., & Hosseini, J. C. (1994). Identification of determinant attributes using the analytic hierarchy process. Journal of the Academy of Marketing Science, 22, 383-392.
• Atabey, E. (2022). Sel ve Su Taşkınları. 10 22, 2024 tarihinde Temiz Mekan: https://www.temizmekan.com/sel-ve-su-taskinlari/ adresinden alındı
• Avcı, V., & Sunkar, M. (2015). Giresun'da Sel ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri. Coğrafya Dergisi, (30), 91-119.
• Bekler, T., Cifci, S., Bekler, F. N., & Demirci, A. (2022). Canakkale Settlement Risk Reduction Studies and Evaluation of Disaster Awareness. Turk. J. Earthq. Res, 4(1), 73-97.
• Belazreg, N. E. H., Hasbaia, M., Şen, Z., & Ferhati, A. (2024). Flood risk mapping using multi-criteria analysis (MCA) through AHP method case of El-Ham wadi watershed of Hodna basin (Algeria). Natural Hazards, 120(2), 1023-1039.
• Bitek, D. (2023). Edirne Oğulpaşa deresi havzasının coğrafi bilgi sistemleri yöntemleri taşkın risk analizi (Master's thesis, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi).
• CRED. (2024). Disaster Year In Review 2023. EM-DAT. 10 10, 2024 tarihinde https://files.emdat.be/2024/04/CredCrunch74.pdf adresinden alındı
• Çanakkale Haber. (2023, 12 17). Barışkan; "Kepez Deresi'ndeki taşkınlar Kepezlilerin kaderi olmamalı". 10 16, 2024 tarihinde https://www.canakkalehaber.com/bariskan-kepez-deresi-ndeki-taskinlar-kepezlilerin-kaderi-olmamali/46350/ adresinden alındı
• Çelikbilek, Y., & Özdemir, M. (2018). Çok kriterli karar verme yöntemleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Dağdeviren, M., Akay, D., & Kurt, M. (2004). İş Değerlendirme Sürecinde Analitik Hiyerarşi Prosesi ve Uygulamasi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19(2).
• Danumah, J. H., Odai, S. N., Saley, B. M., Szarzynski, J., Thiel, M., Kwaku, A., ... & Akpa, L. Y. (2016). Flood risk assessment and mapping in Abidjan district using multi-criteria analysis (AHP) model and geoinformation techniques, (cote d’ivoire). Geoenvironmental Disasters, 3, 1-13.
• DHA. (2023). Kepez Deresi Taştı. 16 10, 2024 tarihinde Çanakkale Manşet: https://www.canakkalemanset.com/haber/32709-kepez-deresi-tasti adresinden alındı
• EM-DAT. (2024). The International Disaster Database. 10 10, 2024 tarihinde EM-DAT: https://www.emdat.be/ adresinden alındı
• Ertan, A., Özelkan, E., & Karaman, M. (2021). Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Coğrafi Bilgi Sistemleri Ortamında Sel ve Taşkın Alanlarının Belirlenmesi: Çanakkale Karamenderes Havzası Örneği. Journal of Research in Atmospheric Science, 3(2).
• Erginal, A., Öztürk, B., & Cürebal, İ. (2002). Kepez Deresi havzasının jeomorfolojik özelliklerinin morfometrik açıdan incelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, (39), 23-43.
• Esen, H. (2024). Kepez Deresi yine taştı. 10 16, 2024 tarihinde Ton TV: https://www.tontv.com.tr/haber-kepez-deresi-yine-tasti-9611 adresinden alındı
• Feng, B., Zhang, Y., & Bourke, R. (2021). Urbanization impacts on flood risks based on urban growth data and coupled flood models. Natural Hazards, 106(1), 613-627.
• Görcelioğlu E. (2003). Sel ve çığ kontrolü, İ.Ü. Yayınları, İstanbul
• Gupta, L., & Dixit, J. (2022). A GIS-based flood risk mapping of Assam, India, using the MCDA-AHP approach at the regional and administrative level. Geocarto International, 37(26), 11867-11899.
• Hirabayashi, Y., Mahendran, R., Koirala, S., Konoshima, L., Yamazaki, D., Watanabe, S., ... & Kanae, S. (2013). Global flood risk under climate change. Nature climate change, 3(9), 816-821.
• Hoque, M. A. A., Tasfia, S., Ahmed, N., & Pradhan, B. (2019). Assessing spatial flood vulnerability at Kalapara Upazila in Bangladesh using an analytic hierarchy process. Sensors, 19(6), 1302.
• İzbırak, R. (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Öğretmen Kitapları Dizisi: 157, İstanbul.
• Kabenge, M., Elaru, J., Wang, H., & Li, F. (2017). Characterizing flood hazard risk in data-scarce areas, using a remote sensing and GIS-based flood hazard index. Natural hazards, 89, 1369-1387.
• Khan, H., Vasilescu, L. G., & Khan, A. (2008). Disaster management cycle-a theoretical approach. Journal of Management and Marketing, 6(1), 43-50.
• Kirmencioğlu, B. (2015). Türkiye’de dere yataklarına müdahalelerin taşkınlar üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi. Uzmanlık Tezi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı.
• Kittipongvises, S., Phetrak, A., Rattanapun, P., Brundiers, K., Buizer, J. L., & Melnick, R. (2020). AHP-GIS analysis for flood hazard assessment of the communities nearby the world heritage site on Ayutthaya Island, Thailand. International Journal of Disaster Risk Reduction, 48, 101612.
• Konsept Planlama. (2023). Çanakkale İli Merkez İlçesi Kepez Beldesi H16C14D ve H16C19A Paftaları 1/5000 Ölçekli Nazım İmar Planı Değişikliği Açıklama Raporu. Çanakkale.
• Korkanç, S. Y., & Korkanç, M. (2006). Sel ve Taşkınların İnsan Hayatı Üzerindeki Etkileri. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 8(9), 42-50.
• Köroğlu, B., & Akıncı, H. (2023). Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Çok Kriterli Karar Analizi ile Giresun İli Dereli İlçesinin Taşkın Duyarlılık Analizi. Artvin Çoruh Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 1(2), 62-81.
• Luu, C., Von Meding, J., & Kanjanabootra, S. (2018). Assessing flood hazard using flood marks and analytic hierarchy process approach: a case study for the 2013 flood event in Quang Nam, Vietnam. Natural Hazards, 90, 1031-1050.
• Mendoza, G. A., Macoun, P., Prabhu, R., Sukadri, D., Purnomo, H., & Hartanto, H. (1999). Guidelines for applying multi-criteria analysis to the assessment of criteria and indicators. The criteria and indicators toolbox series No. 9. Center for International Forestry Research (CIFOR), Jakarta, Indonesia.
• MGM. (2024). Resmi İklim İstatistikleri. 10 16, 2024 tarihinde https://www.mgm.gov.tr/ adresinden alındı
• Nsangou, D., Kpoumié, A., Mfonka, Z., Ngouh, A. N., Fossi, D. H., Jourdan, C., ... & Ngoupayou, J. R. N. (2022). Urban flood susceptibility modelling using AHP and GIS approach: case of the Mfoundi watershed at Yaoundé in the South-Cameroon plateau. Scientific African, 15, e01043.
• Ocak, F., & Bahadır, M. (2020). Örnek Taşkın Risk Modeli Oluşturulması ve Ünye Şehrindeki Derelere Ait Taşkın Risk Analizleri. Journal of Academic Social Science Studies, 13(80).
• Ouma, Y. O., & Tateishi, R. (2014). Urban flood vulnerability and risk mapping using integrated multi-parametric AHP and GIS: methodological overview and case study assessment. Water, 6(6), 1515-1545.
• Ozelkan, E., Avci, Z. D. U., & Karaman, M. (2011). Investigation on Draining of the Lake Amik and the Related Environmental Changes, by Using Remote Sensing Technology. In Remote Sensing and Geoinformation not only for Scientific Cooperation. Proceedings of the 31st EARSeL Symposium Prague, 30, 20-29.
• Özdemir, H. (1978). Uygulamalı taşkın hidrolojisi. DSİ Basım ve Foto–Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• Özdemir, Z., & Yolcu, M. Ö. (2024). İklim Değişikliğinin ve Kentleşmenin Etkilerini Akarsu Kıyısı Yerleşim Alanlarında Sel Felaketi Üzerinden Tartışmak. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 10(2), 314-333.
• Öztürk, D. (2009). CBS tabanlı çok ölçütlü karar analizi yöntemleri ile sel ve taşkın duyarlılığının belirlenmesi: Güney Marmara havzası örneği.
• Parlak, M. (2006). Sedimentin Taşkınlara Etkisi ve Kontrolü, 1.Ulusal Taşkın Sempozyumu, Mayıs 2006, 187¬197.
• Resmî Gazete. (2006). Dere Yatakları ve Taşkınlar ile İlgili Başbakanlık Genelgesi (Sayı: 26284). https://www.resmigazete.gov.tr
• Resmî Gazete. (2010). Akarsu ve Dere Yataklarının Islahı ile İlgili 2010/5 Sayılı Başbakanlık Genelgesi (Sayı: 27499). https://www.resmigazete.gov.tr
• Resmî Gazete. (2019). Taşkın ve Rüsubat Kontrolü Yönetmeliği (Sayı:30763). https://www.resmigazete.gov.tr
• Revell, N., Lashford, C., Rubinato, M., & Blackett, M. (2022). The Impact of Tree Planting on Infiltration Dependent on Tree Proximity and Maturity at a Clay Site in Warwickshire, England. Water, 14(6), 892.
• Romdani, R. P., Tamamadin, M., Susandi, A., Pratama, A., & Wijaya, A. R. (2018). Development of flash flood hazard map in bima City (NTB) using analytical hierarchy process. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 166, No. 1, p. 012035). IOP Publishing.
• Saaty, T. (1980). The analytic hierarchy process (AHP) for decision making. In Kobe, Japan, 1, 69.
• Saral, A. (2010). Çok Kriterli Karar Verme ve Bilgi Difüzyonu Yöntemleri Yardımıyla, Taşkın Risk Analizi Yazılımının Gerçekleştirilmesi.
• Saral, A., & Musaoğlu, N. (2011). Çok kriterli karar verme ve bilgi difüzyonu yöntemleri ile taşkin risk analizi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 18-22.
• Sarmah, T., Das, S., Narendr, A., & Aithal, B. H. (2020). Assessing human vulnerability to urban flood hazard using the analytic hierarchy process and geographic information system. International Journal of Disaster Risk Reduction, 50, 101659.
• Shi, J., & Zhou, S. (2009). Quality control and improvement for multistage systems: A survey. IIE transactions, 41(9), 744-753.
• Shikhteymour, S. R., Borji, M., Bagheri-Gavkosh, M., Azimi, E., & Collins, T. W. (2023). A novel approach for assessing flood risk with machine learning and multi-criteria decision-making methods. Applied Geography, 158, 103035.
• Sütünç, H. S., & Yavuz, V. S. (2022). Taşkın Risk Alanlarının Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Mikro-Havza Ölçeğinde Değerlendirilmesi. İDEALKENT, 13(37), 1667-1690.
• Şahin, Ş. (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve 2023 hedefleri. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 1(2), 180-196.
• Tanriverdi, M. (2019). Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanlı çok ölçütlü karar analizi ile şanlıurfa il merkezi'nin taşkın alanlarının belirlenmesi/Determination of flood areas of Şanlıurfa provincial center by multi-criteria decision analysis based on geographic information systems (GIS) (Doctoral dissertation).
• Taş, M. A., & Yanık, M. E. (2022). Analitik Hiyerarşi Süreci (Ahs) Metodu ile Behzat Deresi (Tokat) Havzası Taşkın Risk Analizi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 185-199.
• TDK. (2024). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 17 12, 2024 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı Tokgözlü, A., & Özkan, E. (2018). Taşkın risk haritalarında AHP yönteminin uygulanması: Aksu Çayı Havzası örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (44), 151-176.
• Turoğlu, H. (2005). Bartın'da Sel ve Taşkınlar: Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri. Çantay Kitabevi.
• TÜİK. (2024). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi. 10 16, 2024 tarihinde https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr adresinden alındı
• Ünal, A., Çamcı, K. G., & Tonyaloğlu, E. E. (2022). Çok Kriterli Karar Analizi ile Doğal Afetlerde Haritalama: Aydın İli Sel-Taşkın Riski Örneği. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 6(2), 136-150.
• Yavuz, K. B. (2013). Deprem duyarlı planlamada coğrafi bilgi sistemleri odaklı çok kriterli karar verme yöntemlerinin uygulanması: Yalova kent merkezi örneği (Master's thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Yücel, M., & Ulutaş, A. (2009). Çok Kriterli Karar Yöntemlerinden Electre Yöntemiyle Malatya’da Bir Kargo Firmasi İçin Yer Seçimi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), 327-344.
• Zeleňáková, M., Dobos, E., Kováčová, L., Vágo, J., Abu-Hashim, M., Fijko, R., & Purcz, P. (2018). Flood vulnerability assessment of Bodva cross-border river basin. Acta montanistica slovaca, 23(1), 53-61.