Tevhit ve adalet ilkesini Allah katında ilimlerin en
şereflisi olarak gören Zemahşerî (ö. 538/1143), bu iki ilke içerisinde tevhidin,
Kur’ân’ın resmettiği Allah tasavvuru açısından öncelikli ve zorunlu olduğunu belirtir.
Ona göre bu ilke, insanın yaratıcısıyla olan irtibatının kalıcı ve sağlam bir
zeminde oluşması noktasında belirleyici ve etkin bir konumdadır. Bu çerçevede
Allah’tan başka ilah olmadığı ve O’nun zatında, sıfatlarında ve fiillerinde
eşi, benzeri ve ortağı olmadığı düşüncesini esas alan tevhit, aynı zamanda dinin
diğer asıllarına da yön ve şekil verir. Nitekim kapsam ve içeriğini Allah-âlem
ilişkisi üzerinden kurgulayan Zemahşerî, onun konularını; âlem ve içindekilerin
sonradan meydana gelmesi, onları varlık sahnesine çıkaran yaratıcının ezelî ve
ebedî oluşu ile bu yaratıcının mutlak birliğinin yanı sıra zatından ayrı olarak
düşünülemeyen sıfatlar ile O’nun bu sıfatları hak etme keyfiyeti ve O’nun
hakkında her zaman muhal olan sıfatlar olarak belirler. Bilhassa o, Allah’ın
duyu algılarından herhangi biriyle idrak edilmesinin imkânsızlığı kabulünden
hareketle ru’yetullahı, Allah için hiçbir zaman düşünülemeyen nitelikler
arasında addeder. Bu çalışmada, ilk olarak onun bu kabulüne rengini veren tenzih
fikrine dayalı tevhit kavramının tanımı ve neyi ifade ettiğine dönük genel
bilgi verilecektir. Daha sonra onun meseleye ilişkin aklî temellendirmesi ve bu
temellendirmeye bağlı olarak delil getirdiği ayetleri ele alış tarzı üzerinde
durulacaktır. Öte yandan Ehli Sünnet tarafından öne sürülen ayetleri nasıl
yorumladığı ve elde ettiği sonuçlara temas edilecektir. Ancak çalışma hacminin
sınırlı tutulmasının zorunlu oluşu ve konunun farklı mecralara kayması adına karşıt
delil olarak sunulan bu ayetler hakkında Ehli Sünnet geleneğinin önde gelen
âlimlerinin ifade ve açıklamalarına değinilmeyecektir.
Primary Language | Turkish |
---|---|
Journal Section | Articles |
Authors | |
Publication Date | December 31, 2019 |
Submission Date | August 29, 2019 |
Acceptance Date | November 29, 2019 |
Published in Issue | Year 2019 Volume: 16 Issue: 16 |
Bozok University Journal of Faculty of Theology (BOZIFDER) is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-Non-Derivatives 4.0 International Licence (CC BY NC ND).