Öznel Dindarlık, Tevekkül ve Stres

Year 2024, Volume: 26 Issue: 26, 15 - 42, 31.12.2024

Gülden Doğan , Muammer Cengil

https://doi.org/10.51553/bozifder.1531128

Abstract

Günümüzün en yaygın problemlerinden birisi olan stres gündelik hayatta sıklıkla yaşanabilen bir durumdur. Bireysel özellikler, iş hayatının çeşitli sorunları, çevresel ve toplumsal koşullar strese neden olabilmektedir. Özellikle kronik bir hal aldığında hem psikolojik hem de fizyolojik sağlığı ciddi anlamda olumsuz etkileyen stresi yönetebilmek için çeşitli teknikler geliştirilmiştir. Bu araştırmada önemli bir İslami değer olan tevekkülün stres yönetiminde etkili olabileceği öngörülmüştür. Herhangi bir konuda bireyin bir yandan üzerine düşen sorumlulukları yerine getirirken diğer yandan işin sonucunu Allah’ın takdirine bırakması olarak ifade edebileceğimiz tevekkül, güçlükler karşısında sunduğu manevi güç ve içerdiği pozitif unsurlar sayesinde bireylere huzur ve psikolojik rahatlık sağlayabilecek özellikler barındırmaktadır. Ülkemizde genellikle Temel İslam Bilimleri alanına ait çalışmalarda ele alınan tevekkül kavramının din psikolojisi çalışmalarında yeterince konu edilmediği görülmektedir. Tevekkülün psikolojik açıdan sonuçları ve pozitif psikoloji ile olan ilişkisi göz önüne alındığında din psikolojisi alanındaki çalışmalarda daha fazla yer alması önem arz etmektedir. Tevekkül kavramının psikolojik yönüne dikkat çeken, dindarlık ve stresle ilişkisini ele alan bu çalışmanın alana katkı sağlaması beklenmektedir. Çalışmanın amacı, tevekkül ve stresin öznel dindarlık algısıyla ilişkisini ve tevekkülün stresle başa çıkmada etkisinin olup olmadığını ortaya koymaktır. Araştırmamızın örneklem grubu Çorum il merkezinde ikamet eden genç ve orta yetişkinlik ile yaşlılık dönemlerindeki 21-75 yaş aralığındaki 412 bireyden teşekkül etmiştir. Araştırmanın uygulama kısmında nicel araştırma yöntemi desenlerinden tarama deseni, tarama desenlerinden ise ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. “Tevekkül Yönelimi Ölçeği” ve “Algılanan Stres Ölçeği” kullanılan çalışmada veriler SPSS 22.0 paket programı üzerinden analiz edilmiş, çalışmanın amacına yönelik olarak varyans, korelasyon ve regresyon analizleri yapılmıştır. Araştırmanın güvenirliğini arttırmak için ise tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Elde ettiğimiz bulgular sonucunda öznel dindarlık algısı arttıkça tevekkülün, ölçeğin duygu ve düşünce boyutu ile davranışa karşı olumlu tutum boyutunda arttığı; algılanan stres düzeyinin ise ölçeğin hem yetersiz özerklik algısı ve hem de stres algısı boyutunda azaldığı tespit edilmiştir. Algılanan stres puanları ile tevekkül yönelimi puanları arasında negatif yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu ve tevekkül yöneliminin algılanan stres üzerinde negatif yönde anlamlı bir etkisinin bulunduğu görülmüştür. Buna göre tevekkül yönelimi arttıkça algılanan stres düzeyi azalmaktadır. Bu bulgular doğrultusunda H1, H2, H3 ve H4 numaralı hipotezlerin doğrulandığı ifade edilebilir.

Keywords

Din Psikolojisi, Tevekkül, Stres, Dindarlık, Dini Başa Çıkma

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur

Subjective Religiosity, Tawakkul and Stress

Abstract

Stress, one of the most common problems today, is a condition that can be frequently experienced in daily life. Individual characteristics, environmental and societal conditions, as well as various challenges in work life, can lead to stress. Various techniques have been developed to manage stress, which, especially when it becomes chronic, significantly affects both psychological and physiological health negatively. This study hypothesizes that tawakkul, an important Islamic value, may be effective in stress management. Tawakkul, which can be defined as an individual’s fulfillment of responsibilities while entrusting the outcome to God, provides spiritual strength and incorporates positive elements that can offer individuals peace and psychological comfort when facing difficulties. In our country, the concept of tawakkul is mostly addressed in studies within the field of Basic Islamic Sciences, and it is observed that it has not been sufficiently examined in the field of psychology of religion. Given the psychological outcomes of tawakkul and its relationship with positive psychology, it is important to include it more prominently in psychology of religion studies. This study, which highlights the psychological aspects of tawakkul and examines its relationship with religiosity and stress, aims to contribute to the field. The primary purpose of the study is to explore the relationship between tawakkul, stress, and the perception of subjective religiosity, as well as to determine whether tawakkul plays a role in coping with stress. The sample group for this research consists of 412 individuals aged between 21 and 75, encompassing young and middle adulthood as well as elderly, residing in the province of Çorum. A quantitative research method was applied in the study, employing a survey design and a correlational survey model. The “Tawakkul Orientation Scale” and the “Perceived Stress Scale” were applied, and the data were analyzed using the SPSS 22.0 software package. Variance, correlation, and regression analyses were performed to achieve the study’s objectives. Stratified sampling was employed to increase the reliability of the research. The findings revealed that as subjective religiosity perception increases, tawakkul also increases in terms of the scale’s emotional and cognitive dimensions and its positive attitude towards behavior. Conversely, the perceived stress level decreases in both the insufficient autonomy perception and stress perception dimensions of the scale. It was observed that there is a significant negative relationship between perceived stress scores and tawakkul orientation scores, and that tawakkul orientation has a significant negative effect on perceived stress, indicating that as tawakkul orientation increases, perceived stress levels decrease. Accordingly, as tawakkul orientation increases, perceived stress levels decrease. These findings support the confirmation of hypotheses H1, H2, H3, and H4.

Keywords

Psychology of Religion, Tawakkul, Stress, Religiosity, Religious Coping

Ethical Statement

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited

References

• Allen, Roger J. Human Stress: Its Nature and Control. New York: Macmillan Publishing Company, 1983.
• Altunışık, Remzi vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. İstanbul: Sakarya Kitabevi, 4. Basım, 2005.
• Arkonaç, Sibel Ayşen. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Yayınları, 1. Basım, 1998.
• Atak, Mustafa - Ataman, Aslıhan. “Ruh Sağlığı ve Dindarlık İlişkisi”. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi Maneviyat Özel Sayısı (2022), 201-216.
• Ateş, Süleyman. İslam Tasavvufu. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Attar, Ebu Hamid Feridüddin Muhammed b. İbrahim Nîsâbûrî. Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Erdem Yayınları, 1991.
• Baetz, Marilyn vd. “Canadian Psychiatric Inpatient Religious Commitment: An Association With Mental Health”. The Canadian Journal of Psychiatry 47/2 (2002), 159-166.
• Baltaş, Acar - Baltaş, Zuhal. Stres ve Başaçıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 37. Basım, 2020.
• Batan, Sabriye Nazlı. Yetişkinlerde Psikolojik Dayanıklılık ve Dini Başa Çıkmanın Yaşam Doyumuna Etkileri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Brosan, Lee - Todd, Gillian. Stres: Yaşanmış Örnekler, Pratik Öneriler, Uygulamalar. çev. Sevil Kurdoğlu. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık, 2. Basım, 2018.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi'u's-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki'n- Necât, 2001.
• Cardella, Lucille A. - Friedlander, Myrna. “The Relationship Between Religious Coping and Psychological Distress in Parents of Children with Cancer”. Journal of Psychosocial Oncology 22/1 (2008), 19-37.
• Cox, Tom. Stress. Baltimore: University Park Press, 1. Basım, 1978.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 37. Basım, 2019.
• Çağrıcı, Mustafa. “Tevekkül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/1-2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Demirci, Muhsin. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 21. Basım, 2020.
• Eryücel, Sema. “Yaşam Olayları ve Olumlu Dini Başa Çıkma”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/23 (2013), 251-271.
• Eskin, Mehmet vd. “Algılanan Stres Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması: Güvenirlik ve Geçerlik Analizi”. New/Yeni Symposium Journal 51/3 (2013), 132-140.
• Ferah, Nimet. Boşanma Sürecindeki Bireylerde Dini Başa Çıkma Davranışlarının Analizi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Gardner, Tim M. vd. “Religious Coping, Stress and Quality of Life of Muslim University Students in New Zealand”. Religious & Culture 17/4 (2014), 327-338.
• Gazâlî. İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn. çev. Ahmed Serdaroğlu. Ankara: Bedir Yayınevi, 1989.
• Gondal, Muhammad Usama vd. “Mediating Role of Tawakkul Between Religious Orientation and Stress Among Muslim Adults”. Mental Health, Religion and Culture 26/3 (2023), 290-304.
• Greenberg, Jerrold S. Comprehensive Stress Management. New York: McGraw-Hill, 9. Basım, 2006.
• Gürbüz, Sait - Şahin, Faruk. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: Felsefe-Yöntem-Analiz. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2018.
• Hood, Ralph W. vd. The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York and London: Grafiker Yayınları, 4. Basım, 2009.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. Yeni İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayınevi, 10. Basım, 2006. Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar. Yeni Yüzyıl Kitaplığı İletişim Yayınları, 1992.
• Karataş, Kasım - Baloğlu, Mustafa. “Tevekkülün Psikolojik Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 110-118.
• Kavas, Erkan. “Dini Tutum-Stresle Başa Çıkma İlişkisi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 37 (2013), 143-168.
• Kayıklık, Hasan. “Değişen Dünyada Birey, Din ve Dindarlık”. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. ed. Hasan Kayıklık. 215-234. Adana: Karahan Kitabevi, 6. Basım, 2019.
• Kımter, Nurten. “Ergenlerde Benlik Saygısı ve Öznel Dindarlık Algısının Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/17 (2012), 439-468.
• Kızılgeçit, Muhammed. Din Psikolojisinin 100’ü. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Kur'ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 15. Basım, 2014.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Leowenthal, Kate Miriam. The Psychology of Religion. Oxford: Oneworld Publications, 2004.
• Losyk, Bob. Sakin Ol, Sinirlerine Hâkim Ol: Stresle Başaçıkma Yolları. çev. Gülay Engin. İstanbul: Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası, 2006.
• Mahamid, Fayez Azez - Bdier, Dana. “The Association Between Positive Religious Coping, Perceived Stress and Depressive Symptoms During The Spread of Coronavirus (Covid-19) Among a Sample of Adults in Palestine: Across Sectional Study”. Journal Religion and Health 60 (2021), 34-49.
• Mate, Gabor. Vücudunuz Hayır Diyorsa: Duygusal Stresin Bedelleri. çev. Defne Orhun. İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Basım, 2020.
• Morgan, George. İşte Yaşamda Stresle Başa Çıkmanın Yolları. çev. Şebnem Çağla. İstanbul: Ruh Bilim Yayınları, 1996.
• Mutçalı, Serdar. Arapça Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Norfolk, Donald. İş Hayatında Stres. çev. Leyla Serdaroğlu. İstanbul: Form Yayınları, 1989.
• Oman, Doug - Thoresen, Carle E. “Din ve Maneviyat Sağlığı Etkiler Mi?”. çev. Özer Çetin. Din ve Maneviyat Psikolojisi: Yeni Yaklaşımlar ve Uygulama Alanları. ed. Raymond F. Paloutzian - Crystal L. Park. 295-341. Ankara: Phoenix Yayınları, 2013.
• Onay, Ahmet. Dindarlık, Etkileşim ve Değişim: Üniversite Öğrencileri Örneklemi. İstanbul: DEM Yayınları, 2004.
• Pargament, Kenneth I. “Acı ve Tatlı: Dindarlığın Bedelleri ve Faydaları Üzerine Bir Değerlendirme”. çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005), 279-313.
• Pargament, Kenneth I. vd. “God Help Me (I): Religious Coping Efforts as Predictors of the Outcomes to Significant Negative Life Events”. American Journal of Community Psychology 18/6 (1990), 793-824.
• Pargament, Kenneth I. vd. “Pattern of Positive and Negative Religious Coping with Major Life Stressors”. Journal for the Scientific Study of Religion 37/4 (1998), 710-724.
• Pargament, Kenneth I. vd. “Religion and the Problem-Solving Process: Three Styles of Coping”. Journal for the Scientific Study of Religion 27/1 (1988), 90-104.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York and London: The Guilford Press, 1997.
• Pargament, Kenneth I. vd. “The Religious Dimension of Coping: Advances in Theory, Research and Practice”. Handbook of the Psychology of Religion Spirituality. ed. Raymond F. Paloutzian - Crystal L. Park. 479-495. New York and London: The Guilford Press, 2005.
• Pargament, Kenneth I. - Park, Crystal L. “In Times of Stress: The Religion- Coping Connection”. The Psychology of Religion: Theoretical Approaches. ed. Bernard Spilka - Daniel N. McIntash. 43-53. New York: Westview Press, 1. Basım, 1997.
• Paşa, Muammer - Kaymaz, Kurtuluş. Stres Yönetimi. Bursa: Alfa Aktüel Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Perera, Chintha Kumari vd. “Role of Religion and Spirituality in Stress Management Among Nurses”. Psychological Studies 63 (2018), 187-199.
• Rosmarin, David H. vd. “The Role of Religiousness in Anxiety, Depression and Happiness in a Jewish Community Sample: A Preliminary Investigation”. Mental Health, Religion and Culture 12/2 (2009), 97-113.
• Ross, Catherine E. “Religion and Psychological Distress”. Journal for the Scientific Study of Religion 29/2 (1990), 236-245.
• Rowshan, Arthur. Stres Yönetimi: Hayatın Sorumluluğunu Almak İçin Stresi Nasıl Yönetebiliriz. çev. Şahin Cüceloğlu. İstanbul: Aura Kitapları, 3. Basım, 2015.
• Sarıkaya, Berat - Şeren, Zeynep. “İnsan Sorumluluğu ve Fiillerine Etkisi Bağlamında Sabır ve Tevekkül Kavramları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2017), 68-88.
• Selye, Hans. The Stress of Life. New York: McGraw-Hill Book Company, Inc, 1956.
• Stora, Jean Benjamin. Stres. çev. Ayşen Kalın. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 1992.
• Şahin, Meryem. Dinî Bir Değer Olarak Tevekkül Yöneliminin Psikolojik Sebep ve Sonuçları Üzerine Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Şahin, Meryem. “Tevekkül Yönelimi Ölçeği Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Değerler Eğitimi Dergisi 18/40 (2020), 345-369.
• Şirin, Turgay. “Ergenlerin Problem Çözme Becerileri ile Öznel Dindarlık Algıları Arasındaki İlişkinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 15/33 (2017), 177-222.
• Tokpınar, Mirza. Hangi Doğru? Tevekkül: Hadisler Işığında Yeni Bir Tanım. İstanbul: Kitabî Yayınevi, 2. Basım, 2010.
• Tokur, Behlül. Stres-Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. El-Lüma’. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 9. Basım, 1998.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2. Basım, 2005.
• Yapıcı, Asım. “Ruh Sağlığı ve Din”. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. ed. Hasan Kayıklık. 283-315. Adana: Karahan Kitabevi, 6. Basım, 2019.
• Yıldırım, Murat vd. “Do Fear of Covid-19 and Religious Coping Predict Depression, Anxiety and Stress Among The Arap Population During Health Crisis?”. Death Studies 46/9 (2022), 2070-2076.
• Yılmaz, Hüseyin. Din ve Dindarlık. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Yılmaz, Hüseyin - Yılmaz Cantürk, Gülsüm. Bireysel ve Örgütsel Stres Yönetimi. Bursa: Ekin Yayınevi, 2020.
• Yüksel, İhsan. “İşsizliğin Psiko-Sosyal Sonuçlarının İncelenmesi (Ankara Örneği)”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 4/2 (2003), 21-38.