Nafs in Sufi Thought: A Bibliometric Analysis and Academic Trends

Year 2025, Volume: 27 Issue: 27, 509 - 534, 30.06.2025

Edibe Taş , Nuriye İnci

https://doi.org/10.51553/bozifder.1644314

Abstract

This study examines “nafs”, a fundamental concept in Islamic thought, from an interdisciplinary perspective using bibliometric analysis. Nafs is a multidimensional idea at the heart of human inner life, spiritual development, and moral journey. As a key concept in Islamic philosophy, Sufism, psychology, and ethics, nafs plays a crucial role in self-awareness and self-discovery. The research aims to create an interdisciplinary understanding by connecting traditional Islamic literature with insights from modern sciences. It analyzes 357 articles from the Web of Science (WoS) database, utilizing the keywords “nefs,” “nafs,” “human soul,” “human self,” and “nefis” to identify relevant publications. These articles were assessed based on publication trends over the years, contributions by country, keywords used, citation counts, and the journals in which they appeared. The analysis results show a significant increase in academic interest in nafs, particularly since 2013. This growth underscores the multifaceted nature of the concept and its interdisciplinary relevance, explored across various academic fields. The incorporation of modern psychology, neuroscience, and ethics has enriched the interdisciplinary perspective on nafs. The findings indicate that academic works on nafs often associate it with keywords like “soul,” “spirituality,” “self,” and “ethics,” highlighting its essential role in human spiritual, psychological, and social development. One of the prominent studies in the research is Hisham Abu-Raiya’s comparative analysis of the Qur’ānic understanding of nafs alongside Freud and Jung’s personality theories. Abu-Raiya investigates the stages of nafs in Islamic thought related to the structures of the unconscious, ego, and superego in modern psychology, emphasizing the similarities and differences in these two intellectual traditions regarding human psychology. Martina Pavlikova and Bojan Zalec explore Kierkegaard’s notion of authenticity, framed by individual identity struggle, about the Sufi concept of nafs purification. These studies provide in-depth analyses of how individuals navigate inner conflicts and achieve spiritual maturity. These prominent studies reveal the guidance potential of the concept of nafs when the modern individual is searching for spiritual fulfilment. This study underscores the role of nafs in individual spiritual, psychological, and social development and highlights the importance of addressing the concept within an interdisciplinary framework. Nafs serves as an essential guide in self-discovery, achieving inner balance, and establishing ethical harmony in social relationships. The research demonstrates that integrating this concept with modern sciences within a broader academic scope can contribute to both individual and societal development. This study offers significant value by filling gaps in the literature, connecting nafs with various scientific disciplines, and paving the way for future research. Exploring the interdisciplinary dimensions of the nafs concept will deepen our understanding of the human inner journey and create new opportunities for innovative theoretical and practical approaches in this field.

Keywords

Sufism , Bibliometrics , Nafs , Soul , Self , Spirituality

Tasavvuf Düşüncesinde Nefs: Bibliyometrik Analiz ve Akademik Eğilimler

Abstract

Bu çalışma, İslam düşüncesinin temel kavramlarından biri olan “nefs”i bibliyometrik analiz yöntemiyle disiplinler arası bir perspektifte ele almaktadır. Nefs, insanın içsel dünyasının, manevi gelişiminin ve ahlaki yolculuğunun merkezinde yer alan çok boyutlu bir kavramdır. İslam felsefesi, tasavvuf, psikoloji ve etik gibi alanlarda önemli bir inceleme konusu olan nefs, bireyin kendini tanıma ve öz farkındalık geliştirme sürecinde kritik bir işlev üstlenmektedir. Çalışma, bu kavramın geleneksel İslam literatüründeki yansımalarını modern bilimlerin yaklaşımlarıyla ilişkilendirerek, disiplinler arası bir anlayış geliştirmeyi amaçlamaktadır. Araştırma, Web of Science veri tabanında “nefs”, “nafs”, “human soul”, “human self” ve “nefis” anahtar kelimeleriyle yapılan tarama sonucu elde edilen 357 makale üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu makaleler, yıllara göre yayın dağılımı, ülkelerin katkıları, kullanılan anahtar kelimeler, atıf sayıları ve yayımlandıkları dergiler gibi kriterler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Analiz sonuçları, nefs kavramına olan akademik ilginin özellikle 2013 yılından itibaren belirgin bir artış gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu artış, kavramın çok yönlü yapısının ve farklı disiplinler tarafından ele alınmaya başlanmasının bir sonucudur. Modern psikoloji, nörobilim ve etik gibi alanların da bu kavrama katkı sağlaması, nefsin disiplinler arası doğasını daha geniş bir perspektifle ele alınabilir hale getirmiştir. Çalışmanın bulguları, nefs üzerine yapılan akademik çalışmaların sıklıkla “ruh”, “maneviyat”, “benlik” ve “etik” gibi anahtar kelimelerle ilişkilendirildiğini ortaya koymaktadır. Bu durum, kavramın insanın manevi, psikolojik ve toplumsal gelişimindeki kritik rolünü vurgulamaktadır. Araştırmada öne çıkan çalışmalardan biri, Hisham Abu-Raiya’nın, Kur’ân’daki nefs anlayışını Freud ve Jung’un kişilik teorileriyle karşılaştırdığı çalışmasıdır. Abu-Raiya, İslam düşüncesindeki nefs hallerini modern psikolojideki bilinçaltı, ego ve süperego gibi yapılarla ilişkilendirerek bu iki farklı düşünce sisteminin insan psikolojisini anlamadaki benzerliklerini ve farklılıklarını incelemiştir. Martina Pavlikova ve Bojan Zalec ise Kierkegaard’ın bireyin kimlik mücadelesi üzerine geliştirdiği otantiklik kavramını tasavvufun nefs terbiyesi anlayışıyla ilişkilendirmiştir. Bu çalışmalarda, bireyin içsel çatışmalarını çözerek manevi olgunluğa ulaşma süreci derinlemesine analiz edilmiştir. Öne çıkan bu çalışmalar, modern bireyin manevi tatmin arayışı içinde olduğu bir dönemde nefs kavramının rehberlik potansiyelini gözler önüne sermektedir. Bu çalışma, nefs kavramının bireyin manevi, psikolojik ve toplumsal gelişimindeki yerini vurgulamakta ve kavramın disiplinler arası bir bağlamda ele alınmasının önemini ortaya koymaktadır. Nefs, bireyin kendini keşfetme, içsel dengesini sağlama ve toplumsal ilişkilerinde ahlaki bir denge kurma süreçlerinde kritik bir rehberdir. Araştırma, bu kavramın modern bilimlerle ilişkilendirilerek daha geniş bir akademik çerçevede ele alınmasının bireylerin ve toplumların gelişimine yönelik önemli katkılar sağlayabileceğini göstermektedir. Çalışma, literatürdeki boşlukların doldurulması, nefs kavramının farklı bilim dallarıyla ilişkilendirilmesi ve gelecekteki araştırmalar için temel oluşturulması açısından önemli bir değer taşımaktadır. Nefs kavramının disiplinler arası boyutlarıyla ele alınması, insanın içsel yolculuğunu daha derinlemesine anlamaya olanak tanıyacak ve bu alanda yenilikçi teorik ve pratik yaklaşımların geliştirilmesine kapı aralayacaktır.

Keywords

Tasavvuf , Bibliyometri , Nefs , Ruh , Benlik , Maneviyat

References

• Abu-Raiya, Hisham. “Western Psychology and Muslim Psychology in Dialogue: Comparisons Between a Qura’nic Theory of Personality and Freud’s and Jung’s Ideas”. Journal of Religion and Health 53/2 (2014), 326-338. https://doi.org/10.1007/s10943-012-9630-9.
• Arslan, İclal. “Kitabü’l Ayn ve Kitâbü’l-Cim’de n-f-s Kökü ve Türevleri”. Rumeli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 32 (2023), 1232-1254. https://doi.org/10.29000/rumelide.1253843.
• Atak, Mustafa. “İslam’da Psikoloji Tarihi”. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi 6/1 (2021), 71-93. https://doi.org/10.36657/ihcd.2021.78.
• Ceran, Ömer. İslam Felsefesinde Ahlâki Görecelik: İbnü’l-ʿArabī Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Çöpel, Hatice. Hâris b. Esed Muhâsibî’de Akıl-Ahlak İlişkisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Demir, Osman Nuri. “İmam Maturidi’de İnsan: Ruh, Nefs, Beden İlişkisi Üzerine Bir İnceleme”. Kader 17/1 (Haziran 2019), 228-254. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.539643.
• Günal, Tuğba. “The Term ‘Nafs’ in The Qur’an”. Kader 21/3 (Aralık 2023), 896-909. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1390086.
• Hakîm et-Tirmizî. Beyânü’l-Fark Beyne’s-Sadr ve’l-Kalb ve’l-Fu’âd ve’l-Lüb. thk. Nicholas Herr. Kahire: Dârü’l-Arab, 1958.
• Hakîm et-Tirmizî. Beyânü’l-Fark Beyne’s-Sadr ve’l-Kalb ve’l-Fu’âd ve’l-Lüb (Kalbin Anlamı). çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Hayy Yayınları, 2017.
• İnci, Nuriye. Muhâsibî’nin Tasavvuf Düşüncesinde Vicdan. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Majed A. Ashy. “Health and Illness from an Islamic Perspective”. Journal of Religion and Health 3/38 (1999), 241-257.
• Ödemiş, Mehmet. “Mütekaddimun Dönemi Kelamcılarının Ruh Anlayışının Modern Bilimde Bir Karşılığı Var mı?”. Kader 21/1 (Haziran 2023), 270-300. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1283622.
• Öztürk, Oğuzhan. “Bibliyometrik Araştırmaların Tasarımına İlişkin Bir Çerçeve”. ed. Oğuzhan Öztürk - Gökhan Gürler. Bir Literatür İnceleme Aracı Olarak Bibliyometrik Analiz. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2022, 33-50.
• Paltore, Yktiyar vd. “Spiritual Culture of Modern Youth: A Cultural and Philosophical Analysis”. European Scientific Language Journal 16/3 (2023), 117-124.
• Pavlíková, Martina, Žalec, Bojan. “Boj za človekov jaz in pristnost”. Bogoslovni Vestnik 4/79 (2019), 1015-1026. http://www.dlib.si
• Picken, Gavin N. “Tazkiyat al-nafs: The Qur’anic Paradigm”. Journal of Qur’anic Studies 7/2 (2005), 101-120.
• Sağır, Cemile. Tasavvuf ve Psikoloji İlişkisi. İstanbul: KDY Akademi, 2023.
• Türker, Ömer. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/529-531. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/526-529. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006.
• Uyar, Mehmet. Sufi Benliğin İnşasında Nefs. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Zupic, Ivan - Čater, Tomaž. “Bibliometric Methods in Management and Organization”. Organizational Research Methods 18/3 (2015), 429-472. https://doi.org/10.1177/1094428114562629.