Adâlete Yönelik Kusurlar Karşısında İmam Müslim’in Metodu

Yıl 2020, Sayı: 15, 267 - 286, 22.06.2020

Mustafa Taş

https://doi.org/10.34085/buifd.622498

Öz

Öz

Hadis râviler aracılığıyla
nakledilmiş ve bu râvilerin güvenilirliğini tespitte adâlet ve
zabt temel koşul kabul edilmiştir. Bu bağlamda Müslim’in de adâlet ve zabt
unsurları açısından râvileri nasıl değerlendirdiğinin araştırılması elzemdir. Müslim (ö. 261/875) İlel ve Rical ilminde otorite olarak
görülmüş ve Cerh-ta‘dîl âlimlerinden kabul edilmiştir. Kur’an’dan sonra Buhârî’nin (ö.
256/870) el-Câmi‘u’s-sahîh’i ile birlikte en sahih kaynak olarak kabul
edilen İmam Müslim’in el-Câmi‘u’s-sahîh’i yanında el-Akrân, el-İhve
ve’l-ahavât, Ma’rifetü ruvâti’l-ahbâr, et-Târîh ve el-İlel gibi ricâl ve cerh-ta‘dîlle ilgili kitapları bunun
işareti olarak değerlendirilmiştir. Müslim’in râvileri tetkik ve tenkidi, günümüze
kadar gelen Sahîh’inin Mukaddime’si, et-Tabakât, Kitâbu’l-künâ
ve’l-esmâ ve et-Temyîz gibi diğer eserlerinde görülmektedir. Bunun
yanında bu alanın kaynak eserlerinde de onun değerlendirmelerine yer
verilmiştir. Bu çalışmada râvinin adâletine yönelik kusurlar
arasında görülen kizb, fısk, bid‘at ve cehâlet karşısında İmam Müslim’in metodu
incelenmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Hadis,
Müslim, Ricâl, Cerh-Ta‘dîl, Adâlet, Metot

Imam Müslim’s Method against
The Faults Related to The Justice

Abstract

The hadith was transferred
through the transferors, and the justice and suppression were accepted as the
main requirements. So it is important how Müslim evaluated the transferors in
terms of the justice and suppression factors. Müslim (D. 261/875) was seen as
an authority in the sciences of diseases and dignitaries, and he was accepted
as one of the scholars in Sublation and Rectification. Imam Müslim’s books
related to the dignitaries, sublation and rectification such as el-Akrân, al-İhva
ve’l-ahavât, Ma’rifetü ruvâti’l-ahbâr, at-Târîkh and el-İlel
with al-Jâmi as-sahîh that they are accepted as
the correct sources were evaluated as its sign with Buhari’s (D. 256/870) al-Jâmi
as-sahîh after The Koran. Müslim’s transferors are seen in the other works
such as Sahîh’inin
Mukaddime’si, et-Tabakât,
Kitâbu’l-künâ ve’l-esmâ and et-Temyîz that their investigation
and criticism have come to today. Furthermore, His evaluations were included in
the source works of this field. In this study, Imam Müslim’s method was tried
to be reviewed against the lie, sin, emergent one and ignorance which are
accepted among the faults related to the justice of transferor.

Key Words : Hadith, Müslim, Rijal,
al-Jarh at-Ta’dîl, Justice, Method

Anahtar Kelimeler

Hadis, Müslim, Ricâl, Cerh-Ta‘dîl, Adâlet

Kaynakça

• A‘zamî, M. Mustafa, Menhecu’n-nakd ‘inde’l-muhaddisîn neş’etuhu ve Târîhuhu, Riyad: Mektebetu’l-kevser, 1990/1410.
• Âşıkkutlu, Emin, “Cerh ve Ta‘dîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 1993.
• _________, Hadiste Ricâl Tenkidi: Cerh ve Ta‘dîl İlmi, İstanbul: MÜİFAV. Yayınları, 1997.
• _________, “Fısk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 1998.
• _________, “Kizb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV. Yayınları, 2002.
• _________, “Mestûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: TDV. Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî, Kitâbu’t-Târîhi’l-kebîr, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• ______, el-Câmi‘u’l-müsnedi’s-sahîhi’l-muhtasar min umûri Resûlillâhi sallallahü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih, thk. Şu‘ayb Arnaût vd., Beyrut: er-Risâletu’l-âlemiyye, 1432/2011.
• ______, et-Târîhu’s-sağîr, thk. Mahmut İbrahim Zâyed, Hadislerinin Fihristi: Yusuf Mar‘âşî, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406.
• ______, Kitâbu’d-Duafâi’s-sağîr, (Nesâî’nin ed-Duafâ’sı ile birlikte), thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406.
• Çakan, İ. Lütfi, Hadis Usulü, İstanbul: İFAV. Yayınları, 2009.
• ______, “Cehâlet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 1993.
• Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd b. Hâlid, er-Red ale’l-cehmiyye, nşr. Ebû Yusuf Bedr b. Abdillah b. Bedr, Kuveyt: ed-Dâr li-selefiyye, 1985/1405.
• Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, İstanbul: Işık Yayınları, 2013.
• Ebû Zehv, Muhammed, Hadîs ve Hadîsçiler, trc. Selman Başaran-M. Ali Sönmez, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Eren, Mehmet, “Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları”, İstanbul: İSAM. Yayınları, 2012.
• Hammâde, Fârûk, el-Menhecu’l-İslâmî fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Riyad: Dâru’t-taybe, 1997/1418.
• Hammâd, Nafiz Hüseyin, “Ruvâtu’s-Sahîhayn el-müttehimûne bi’l-vad‘ dirâseten-tevsîkiyyeten”, Mecelletu’s-sırât, yıl 13, S. 22, 1432/2011.
• Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Hassûn, İndunisiyyen Hâlid Muhammed, Menhecu’l-İmâmi’l-Buhârî fi’r-rivayeti ‘ammen rumiye bi’l-bid‘ati ve merviyyâtihim fi’l-Câmi‘i’s-sahîh, Yüksek Lisans Tezi, Mekke: Ümmü’l-Kura, 1424.
• Hâşim, Mahmûd Ömer, “el-İmâmu’l-Buhârî ve eseruhu fi’s-sünne”, y.y., ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, thk. Zekeriyya Umeyrât, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2012/1433.
• Havvâ, Muhammed Saîd, “er-Râvi’l-mechûl mefhûmûhu, enva‘uhu, ahkâmuhu”, Câmi‘atu Mûte, 2001/1422.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî, el-Kâmil fi duafâi’r-ricâl, thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984/1404.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris, Kitâbu’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1953/1372.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, Nüzhetu’n-nazar fi tavdîhi nuhbeti’l-fiker fi mustalahi ehli’l-eser, thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rahîlî, Riyad: Mektebetu Melik Fahd el-vataniyye, 2001/1422.
• _________, en-Nüket âlâ kitâbi İbni’s-Salâh, thk. Rebî b. Hâdî Umeyr, Riyad: Dâru’r-râye, 1415/1994.
• _________, Hedyu’s-sâri mukaddimetu fethi’l-bâri şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dımeşk: Dâru’l-feyhâ, 2000/1421.
• _________, Tehzîbu’t-tehzîb, thk. Âdil Mürşid, İbrahim Zeybek, Beyrut: Müessesetu’r-risâle, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî, Kitâbu’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-Duafâ ve’l-metrûkîn, thk. Mahmut İbrâhim Zayed, Beyrut: Dârul-ma‘rife, 1412/1992.
• __________, Kitâbu’s-sikât, thk. Seyyid Şerefüddîn Ahmed, Dâiretu’l-me‘arifi’l-Osmaniyye, 1973/1393.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru-sadr, ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî, Şerhu ileli’t-Tirmizî, thk. Nûreddîn Itr, Dâru’l-melâh, ts.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, et-Tabakâtu’l-kübrâ, Beyrut: Dâru-Sâder, 1968/1388.
• İbnü’l-Cevzî, Ebi’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-metrûkin, thk. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdı, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986/1406.
• İbnü’s-Salâh Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî, Mukaddimetu İbnü’s-Salâh, thk. Nûreddîn Itr, Dımeşk: Dâru’l-fikr, 2012/1433.
• İbrahim Mustafa vd., el-Mu‘cemu’l-vasît, İstanbul: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, ts.
• İzmirli İsmâil Hakkı, Hadis Tarihi, Tenkitli Neşir: İbrahim Hatiboğlu, İstanbul: Darulhadis, 2002.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî, el-İlmâ‘ ila ma‘rifeti usuli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâ, thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Karahan, Abdullah, Hadis Râvilerinin Güvenilirliği, Bursa: Sır Yayıncılık, 2005.
• Keleş, Ahmet, Hadis Tarihi ve Usûlü Dersleri, Ankara: Fecr yayınları, 2017.
• Kerîme Sûdânî, Menhecu’l-İmâmi’l-Buharî fi’r-rivayeti ani’l-mübtedi‘âti min hilali’l-Câmi‘i’s-sahîh, Riyad: Mektebetu’r-rüşd, 1425/2004.
• Kettânî, Muhammed b. Ca‘fer, Hadis Literatürü, trc. Yusuf Özbek, İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Koçyiğit, Talat, Hadis Usulü, Ankara: TDV. Yayınları, 2011.
• ________, Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar, Ankara: TDV. Yayınları, 1989.
• Kudsî, Abdüssettâr Abdülhamîd, “Râvinin Adâleti Problemi Açısından Ehl-i Bid‘atın Rivayetleri”, Hadis Araştırmaları, çev. Salahattin Polat, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Küçük, Raşit, “İsnad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 2001.
• Makdîsî, Ebî’l-Fadl Muhammed b. Tâhir, Şurûtu’l-eimmeti’s-sitte, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1984/1405.
• Mervezî, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şu‘ayb el-Arnaût-Âdil Mürşid, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1995/1416.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf, Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1994/1415.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010/1430.
• _______, el-Münferidât ve’l-vuhdân, thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bündârî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1988.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şu‘ayb, Kitâbu’d-Duafâ ve’l-metrûkîn, (Buhârî’nin Kitâbu’d-Duafâi’s-sağîr’i ile birlikte), thk. Mahmud İbrahim Zâyed, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî, el-Minhâc şerhu Sahîh’i Müslim b. Haccâc, Mısır: el-Matba‘atu’l-Mısrıyye, 1929/1347.
• _______, el-Ezkâr ev hilyetu’l-ebrâr ve şi‘aru’l-ahbâr, thk. Abdulkadir el-Arnavut, (Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 2013/1434.
• _______, et-Takrîb ve’t-teysîr li ma‘rifeti süneni’l-Beşîri’n-nezîr, thk. Muhammed Osman, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Öz, Mustafa, “Gâliyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 1996.
• Özafşar, Mehmet Emin, Hadis İlmine Giriş, İstanbul: Dem Yayınları, 2009.
• Özsoy, Abdulvahap, Hadis Tenkidi, İstanbul: Beka Yayıncılık, 2016.
• Polat, Selahattin, “Din, Vahiy ve Peygamberlik Işığında Hadis ve Sünnetin Mahiyeti”, İslamın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Ankara: TDV. Yayınları, 2008. Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal, el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân, thk. Muhammed Seyyid Geylânî, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
• Râmhürmüzî Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd el-Fârisî, el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvi ve’l-va‘î, thk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Kahire: Dâru’l-fikr, 1984/1404.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir er-Râzî, Muhtâru’s-sıhâh, Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2014/1435.
• Sandıkçı, S. Kemal, İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis, Ankara: DİB. Yayınları, 1991.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, “el-Mütekellimûn fi’r-ricâl”, Erbe‘u resâil, haz. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-matbû‘ati’l-İslâmiyye, 1990/1410.
• Sıddıkî, M. Zübeyr, Hadis Edebiyatı Tarihi, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları, 2004.
• Sönmez, Mehmet Ali, İbn Hibbân ve Cerh-Ta‘dîl Metodu, İstanbul: Umrân Yayınları, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn, Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Tâkrîbi’n-Nevevî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Şahyar, Ataullah, “Bid‘at Ehlinden Hadis Rivayeti Kapsamında Mihne Sürecinin Cerh ve Ta‘dîle Etkisi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/2, c. 12, S. 24.
• Şahyar, Ayşe Esra Ağırakça, Zayıf Hadis Rivayeti, İstanbul: Akdem Yayınları, 2011.
• Tehânevî, Zafer Ahmed, Yeni Usul-i Hadis, thk. Abdulfettah Ebû Gudde, çev. İbrahim Canan, İzmir: Silm Matbaası, 1982.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Sünenü’t-Tirmizî, haz. Muhammed Nâsırüddîn el-Elbânî, Riyad: el-Mektebetu’l-me‘arif, ts.
• Turhan, Halil İbrahim, Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: İFAV. Yayınları, 2015.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDV. Yayınları, 2018.
• _____, Hadis İlimleri Edebiyatı, Ankara: TDV. Yayınları, 1996.
• _____, İmâm Buhârî, Ankara: TDV. Yayınları, 2005.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsâ, Kitâbu’d-Duafâi’l-kebîr, thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1984/1404.
• Yaran, Rahmi, “Bid‘at”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Bid‘at”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV. Yayınları, 1994.
• Yücel, Ahmet, Hadis Usulü, İstanbul: İFAV., 2013.
• _____, “Cehâletu’r-râvî ve İlgili Terimler”, İLAM. Araştırma Dergisi, c. I, S. 2, Temmuz-Aralık 1996.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî, Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk. Abdülkerîm el-Azbâvî, Kuveyt: et-Turâsü’l-Arabî, 1965/1385.
• Zebîdî, Zeynuddin Ahmed bin Ahmed Abdillatif, Sahih’i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, trc. Ahmed Naim, Ankara: DİB. Yayınları, 1987.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî “Zikru men yu‘temedu kavluh”, Erbe‘u resâil, haz. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebü’l-matbû‘ati’l-İslâmiyye, 1990/1410.
• ______, el-Mûkizâ fî ilmi mustalahi’l-hadîs, nşr: Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb: Mektebetu’l-matbu‘ati’l-İslâmiyye, 1405/1984.
• ______, Kitâbu tezkireti’l-huffâz, thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1954/1374.
• ______, Mîzânu’l-i‘tîdâl fi nakdi’r-ricâl, thk. Şeyh Ali Muhammed Muavvad, Şeyh Âdil Ahmed Abdulmecid, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995/1416.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî, en-Nüket ‘âlâ mukaddimeti İbnü’s-Salâh, thk. Zeynel‘abidîn b. Muhammed Belâ Ferîc, Riyad: Mektebetu advâu’s-selef, 1998/1419.