Sosyal Çatışma ve Din: Matürîdî Düşüncede İzdüşümleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Sayı: 16, 356 - 369, 25.12.2020

Mehmet Emin Sarıkaya

https://doi.org/10.34085/buifd.810415

Cited By: 3

Öz

Sosyal çatışma kavramı özellikle 1950’li yıllardan sonra sosyolojik teoriye hâkimiyet kuran ve çatışmayı toplumsal süreçleri baltalayan bir öge olarak aktaran işlevselci yaklaşımları eleştirmek adına eleştirel teoriyi yeniden yorumlayan kuramcılar tarafından yoğun bir biçimde gündeme getirilmiştir. Aynı şekilde çatışma kavramının, sosyolojik bir kurum olan din ile ilişkisi sosyal bilim araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada sosyolojik bir teori olan çatışma teorisi ve din ilişkisi Matürîdî düşünce bağlamında yorumlanmaya çalışılmıştır. Genel ve teorik bir çatışma ve din ilişkisi araştırmasından ziyade çatışma kuramı çerçevesinde bir mezhebin sosyolojik ve teolojik refleksleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışma, sosyal çatışma ve din ilişkisi çerçevesinde Matürîdî düşünce geleneğini referans alarak grup içi ve grup dışı dini çatışmayı anlamayı amaçlamıştır. Bunun için öncelikle çatışma ve din ilişkisi irdelenmiş ardından Hanefî düşüncede mütekellim- fakih ayrımı üzerine odaklanılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi ve tarihsel dokümantasyon tekniği kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Sosyal Çatışma, Din, Matürîdî, Matürîdîlik, Grup İçi Çatışma

Teşekkür

Sayın editöre teşekkür ederim.

Maturîdî Thought in the Context of Social Conflict and Religion

Öz

The concept of social conflict has been heavily brought to the agenda by theorists who reinterpret critical theory to criticize functionalist approaches that dominate sociological theory and transmit conflict as an element that undermines social processes, especially after the 1950s. Likewise, the relationship of the concept of conflict with religion as a sociological institution has an important place in social science research. In this study, the relationship between conflict theory and religion, which is a sociological theory, is trying to be interpreted in the context of  Maturid thought. Rather than general and theoretical research on the relationship between conflict and religion, the sociological and theological reflexes of a sect were tried to be understood within the framework of conflict theory. The study aimed to understand the religious conflict within and outside the group, concerning the Maturîdî thought tradition within the framework of the relationship between social conflict and religion. For this, first of all, the relationship between conflict and religion was examined, and then the focus was on the distinction between mutakellim and faqih in Hanafi thought. The qualitative research method and historical documentation technique were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Social Conflict, Religion, Maturidi, Maturidiyyah, Intra-Group Conflict

Kaynakça

• Ak, Ahmet. Büyük Türk Alimi Maturidi ve Maturidilik. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi -Malatya: Bayrak Matbaası, 1. Basım, 2008.
• Akdoğan, Ali - Sungur, Erol. “Postmodern Ortamda Dindarın Değişen Giyim Anlayışı(Başörtüsü ve Tesettür Örneği Üzerinden Kimlik Tartışması)”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (15 Haziran 2016), 67-78.http://dergipark.org.tr/tr/pub/erzisosbil/258794
• Aktay, Yasin (ed.). “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. çev. M. Emin Köktaş. Din sosyolojisi. 252-272. Vadi Yayınları 244. Ankara: Vadi Yayınları, 3. bs., 2007.
• Aktay, Yasin - M. Emin Köktaş (ed.). Din Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları, 3. bs. Aydinalp, Halil. “İntihar Eylemlerinde Dinin Anlamı ve Sınırları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (05 Mart 2014), 129-146. https://doi.org/10.15370/muifd.44816
• Aydinalp, Halil. “Sosyal Çatışma ve Din”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (01 Haziran 2010), 187-215. http://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/162810
• Azamat, Nihat. “Kalenderiyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24/253-256. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/kalenderiyye
• Bourdieu, Pierre. Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. çev. Richard Nice. England: MA: Harvard University Press, 1979.
• Bulut, Mustafa. “İmam Matüridi, Hocaları ve Öğrencileri”. Hikmet Yurdu Dergisi 2/3 (2009), 137-145.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Dini Gruplaşmanın Doğası: Kişilikler, Zihniyetler, Cemaatler, Mezhepler”. İlahiyat Akademi 5 (15 Temmuz 2017), 37-58. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilak/434404
• Colins, Randall. “Çatışma Kuramı Maddesi”. (1. bsk). ed. Massimo Borlandi. İletişim yayınları 1580. İstanbul: İletişim, 2011. 2011 AD 7936.
• Çağlar, Bakır. “Türkiye’de ‘Laikliğin Büyük Problemi’ Laiklik ve Farklı Anlamları Üzerine”. Cogito. 111-118. 94. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 8. bsk., 1994.
• Demir, Abdullah. “Farklı Ebu Hanife Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân’ı Velî Sempozyumu. C. 1. Kastamınu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017.
• Demir, Abdullah. “Mâtürîdî Âlimi Ebû İshâk Zâhid es-Saffâr’ın Kelâm Müdâfaası”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/1 (15 Haziran 2016), 445-502. https://doi.org/10.18505/cuifd.12582
• Demir, Ömer. “Çatışma Kavramı”. Prof. Dr. Ömer Demir. 2020. Erişim 23 Nisan 2020. http://omer-demir.net/sosyal-bilimler-sozlugu/
• Duman, Ali. İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı. “İmam Matürîdî, Hayatı, Eserleri ve İslam Düşüncesindeki Yeri”. Hikmet Yurdu Dergisi 2/4 (2009), 109-126.
• Ecer, Vehbi. İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı. “Matüridî’nin Türk Kültüründeki Yeri”. Hikmet Yurdu Dergisi 2/4 (2009), 91-107.
• Evkuran, Mehmet. “Bir Kriz Teolojisi ve Toplumsal Hareket Olarak Selefilik / Salafism as a Crisis Theology and Social Movement / السلفية كمعتقد أزمة والحركة يةَلجتماْا .“İlahiyat Akademi 1-2 (19Ekim 2015), 71-90. http://dergipark.org.tr/tr/pub/ilak/106561
• Evkuran, Mehmet. “Hanefî-Maturudî Kelam Sistemi Üzerine -Bir Kelâm Sosyolojisi Denemesi-1”. Eskiyeni 25 (07 Temmuz 2012), 14-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eskiyeni/425730
• Evkuran, Mehmet. “İslam’da Eşitlik ve İtibar Talebinin Teolojik Dili”. Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. 395-403. İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014.
• Foucault, Michel. “Orders of Discourse”. Social Science Information 10/2 (1971), 7-30. https://doi.org/10.1177/053901847101000201
• Frazer, Owen - Friedli, Richard. “Approaching Religion in Conflict Transformation: Concepts, Cases and Practical Implications”. Peacemakers (blog), 16 Eylül 2015. https://www.peacemakersnetwork.org/approaching-religion-in-conflict-transformationconcepts-cases-and-practical-implications/
• Gunderson, Cory. Islamic Fundamentalism. Scientific Analysis. World in Conflict. UnitedState: ABDO & Daughters, 2004. ABDO & Daughters. www.abdopub.com Habermas, Jurgen. Knowledge and Human Interests. Cambridge: Polity, New Ed edition., 1986.
• Hanîfe, Ebu. İmam-ı A’zamın Beş Eseri. 1 Cilt. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 12. Basım, 2016.
• İnce, Abdullah. “Çatışma Kuramı Bağlamında Din: Çetin Özerk Örneği”. JASS 6/2 (2013), 613-628. http://dx.doi.org/10.9761/jasss_608
• İnce, İrfan. “Ridde”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 91-93. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2008. https://islamansiklopedisi.org.tr/ridde
• İşcan, Mehmet Zeki. “İmâm Mâturîdî’nin Temel Dini Görüşleri ve İslâmî Düşüncede Yenilik”. Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014.
• Kalaycı, Mehmet. “18. Yüzyıl Osmanlı Dinî Düşüncesinde Mâturîdîlik Vurgusu: Hanefîlikten Mâturîdîliğe Giden Sürece Dair Bir Tahlil”. ed. Ahmet Hamdi Furat. 2/47-95. 53. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018. https://www.kitapyurdu.com/kitap/sahni-semandan-darulfununa-osmanlida-ilim-ve-fikirdunyasi-/423635.html
• Kaplan, İbrahim. “Mâturîdî’de Din ve Vicdan Hürriyeti”. Uluğ Bir Çınar İmam Maturidi. 69-75. İstanbul: Doğu Araştırmaları Merkezi, 2014.
• Karaağaç, Hilmi. “Ehl-i Sünnet’e Göre Tekfir Problematiği”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (31 Aralık 2013), 163-186. http://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/36794
• Karadaş, Cafer. “Kerrâmiye ve İtikâdı”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 5/2 (25 Ocak 2009), 0-62. https://doi.org/10.18317/kader.21313
• Karlı, Nilüfer. “Türkiye’de Laikliğin Konumu”. Cogito- Laiklik. 1/23-32. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 8. Baskı,1994.
• Krıesberg, Louıs. The Sociology of Social Conflicts. Syracuse University İn The United State Of America: Prentice Hall, Inc., 1. bsk., 1973.
• Kutlu, Sönmez. “Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmâm Mâturîdî”. Dini Araştırmalar 5/15 (2003), 5-28.
• Marx, Karl. Ekonomi Politiğin Eleştirmesine Katkı. çev. Sevim Belli. Ankara: Sol, 4. Baskı., 1970.
• Matüridi, Ebu Mansur. Kitabü’t-Tevhid / Açıklamalı Tercüme. çev. Bekir Topaloğlu. 1 Cilt. Ankara: İsam Yayınları, 10. Basım, 2017. https://www.kitapyurdu.com/kitap/kitabuttevhid--aciklamali-tercume/97458.html
• Matüridi, Ebu Mansur. Te’vilatül Kur’an Tercümesi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. çev. Fadıl Ayğan. 17 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2019.
• Matüridi, Ebu Mansur. Te’vilatül Kur’an Tercümesi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. çev. Fadıl Ayğan. 17 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2019.
• Matüridi, Ebu Mansur. Te’vilatül Kur’an Tercümesi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. çev. BekirTopa loğlu - Kemal Sandıkçı. 17 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2019.
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 2 Cilt. Lübnan: Darü’l-Erkam, ts.
• Mitchell, Christopher R. “Conflict, Social Change and Conflict Resolution. An Enquiry”. Social Change and Conflict Transformation. ed. David Bloomfield vd. 5. Berghof Research CenterBerlin: Berghof Research Center for Constructive Conflict Management, 2006.
• Önal, Recep. “Matüridi’ye Göre Dinlerarası Diyalog: Ehl-i Kitabın Kurtuluşu”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 11/2 (11 Temmuz 2013), 139-180. https://doi.org/10.18317/kader.47200
• Özcan, Hanifi. Türk Düşünce Hayatında Matüridilik. Cedit Neşriyat, 2012. Özdeş, Talip. “Mâturîdî İslam’ın Seküler Yorumuna Temel Oluşturabilir mi?” Milel ve Nihal7/2 (01 Haziran 2010), 31-52. http://dergipark.org.tr/tr/pub/milel/128079
• Shakak, Israel - Mezvinsky, Norton. İsrail’de Yahudi fundamentalizmi. ed. Haldun Şeker. İstanbul: Düşün Yayınları, 2016.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. çev. Ümit Tatlıcan. Sentez Yayım Ve Dağıtım Tic. San. A. Ş., 2007.
• Tekin, Mustafa. “Dinî Düşünce Çeşitliliğinin Dinî-Toplumsal Tezahürleri Olarak Mezhepler / Sects as Religious-Social Reflections of Diversities in Religious Thoughts”. İslami Araştırmalar/Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 231-240.
• Turner, Jonathan. “Çatışmacı Yaklaşımın Kökenleri”. çev. Ümit Tatlıcan. The Structure of Sociological Theory. Wadsworth Publishing Company, 1991. http://www.umittatlican.com/uploadsF/1/Catismaci-Yaklasimin-Kokenleri--Jonathan-H.-Turner-(1991).pdf
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. çev. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1995.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisine Giriş. çev. Battal İnandı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1987, 187.
• Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. ed. H. H. Gerth - C. Wrights Mills. çev. Taha Parla. İstanbul: İletişim, 6. bsk. Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebu Mansur el-Matürîdî”. Te’vilatül Kur’an Tercümesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2019.