Aynü'l-Kudât-ı Hemedânî'ye Göre Kur'ân'ın Hakîkati ve Temel Mânevi Özellikleri

Yıl 2020, Sayı: 16, 400 - 424, 25.12.2020

Abdurrahim Alkış

https://doi.org/10.34085/buifd.838187

Öz

İslâm dîninin mukaddes kitâbı Kur’ân-ı Kerîm ve Allah’ın elçisi Hz. Muhammed, içerisinde yaşadığımız âleme hitapları bakımından zâhir ve bâhir iken neş’et ve nebeân ettikleri menbâ’ bakımından gaybî, batınî ve mânevî varlıklardır. Hz. Peygamber’in şahsında âleme nâzil olan Kur’ân’ın bir yönü zâhir iken bir yönü de bâtındır. Kur’ân’ın farklı boyutları bulunduğundan dolayı İslâm tarihinin ilk yıllarından îtibâren Kur’ân’ın âyetleri hakkında farklı yorumlar yapılmıştır. Bu farklı yorumların oluşu kadar tabiî bir şey yoktur. Zîrâ her insanın idrâk ve görme seviyesi, mertebesi ve makāmı aynı değildir. İslâm dîninin mânevî boyutunu oluşturan tasavvuf düşüncesinin mümessilleri olan Sûfî çevreler de tabîatiyle Kur’ân-ı Kerîm’i kendi bakış açılarından yola çıkarak farklı yorumlara tâbî tutmuşlardır. Filhakîka İslâm târihinde Kur’ân’ı farklı yorumlamaktan dolayı ortaya çıkan çetin mücâdeleler vukû bulmuştur. Biz bu çalışmamızda sûfîlerin Kur’ân’a bakışı, Kur’ân’ı yorumlama metodları hakkında bilgiler sunacağız ve bu konuda çarpıcı tespitleri bulunan Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî’nin (v. 525/1331) söylediklerinden yola çıkarak Kur’ân’ın mânevî, bâtınî ve gaybî cihetini ele alacağız. Hemedânî’nin nazarından yola çıkarak Kur’ân’ın temel mânevî özelliklerini başlıklar hâlinde işleyip değerlendirmeye tâbî tutacağız.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Zâhir-Bâtın, Mânâ, Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî, Sûfî

Kaynakça

• Alkış, Abdurrahim, Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî’nin Düşüncesinde Hakîkat-i Muhammediyye, e-Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi, Diyarbakır: 2015
• Ahmed b. Hanbel, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, (hzr: Şuayb el-Arnâut-Âdil Mürşid), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut: 1997
• Ahmed Emîn Râzî (v. 1594’ten sonra), Heft iklîm, (tsh: Cevâd Fâzıl), Kitâbfurûs-i Ekber İlm, Tahran: 1341
• Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî Ebü’l-Meâlî Abdullah b. Ebûbekir Muhammed, Nâmehâ-yı Aynü’l-Kudât, (hzr: Alî-Nakî Münzevî), İntişârât-i Esâtîr, Tahran: 1387
• Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî, Ebû’l-Meâlî Abdullah b. Ebûbekir Muhammed, Temhîdât-ı Aynü’l-Kudât, (thk: Afîf Useyrân), İntişârât-ı Menûçehrî, 8. Baskı, Tahran: 1389
• Aynü’l-Kudât-ı Hemedânî, Ebû’l-Meâlî Abdullah b. Ebûbekir Muhammed, Zübdetü’l-hakāik: Dînî Hakîkatlerin Esâsı, (trc ve nşr: Abdurrahim Alkış), Hikemiyât Yayınları, İstanbul: 2020
• Burhânpûrî, Alâüddîn Alî el-Muttakî b. Hüsâmeddîn el-Hindî, Kenzü’l-ummâl fî süneni’l-akvâli ve’l-ef‘âl, (hzr: Bekrî Hayyânî-Safvet es-Sakkā), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut: 1985
• Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah el-Isfehânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakātü’l-asfiyâ, (hzr: Saîd b. Sa‘düddîn el-İskenderânî), Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut: 2001
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Zeynüddîn Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, İhyâü ulûmi’d-dîn, Dârü İbni Hazm, Beyrut: 2005
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Zeynüddîn Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, İlcâmü’l-avâm an ilmi’l-kelâm, (hzr: Komisyon), Dârü’l-Minhâc, Beyrut: 2017
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Zeynüddîn Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, Cevâhirü’l-Kur’ân, (thk: Muhammed Reşîd Rızâ el-Kabbânî), Dârü İhyâi’l-Ulûm, 2. Baskı, Beyrut: 1986
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Zeynüddîn Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed et-Tûsî, Mişkâtü’l-envâr ve misfâtü’l-esrâr, (hzr: Abdülazîz İzzüddîn es-Seyrevân), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut: 1986
• Hâfız-ı Şîrâzî, Şemsüddîn Muhammed, Dîvân, (hzr: Beyrâm Üştürî), Müessese-i İntişârât-i Âgâh, Tahran: 1387
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî, el-Fütühâtü’l-mekkîyye fî mârifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-mülkiyye, (hzr: Mahmûd Matarcî), Dârü’l-Fikr, Beyrut: 1994
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî, el-Vesāyâ, Dârü’l-Cîl, Beyrût: 1988
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Alî, Risâle ile’l-İmâm er-Râzî, Resâil içerisinde, (hzr: Muhammed Abdulkerîm en-Nemrî), Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût: 2001
• İbni Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalânî, Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dârü’l-Mârife, Beyrut: 1379
• Konuk, Ahmet Avnî, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, (hzr: Dilâver Gürer-Mustafa Tahralı), Kitabevi Yayınları, İstanbul: 2008
• Makdisî, Hâfız Ebu’l-Fazl Muhammed b. Tâhir b. Alî el-Makdisî (İbnü’l-Kayseranî), el-Ensâbü’l-müttefika fi’l-hatt el-mütemâsil fî’n-nukati ve’d-dabt, (ed: P. De Jong), Leiden: E.J.Brill, 1865’den tıpkıbasım
• Maşalı, Mehmet Emin, Muhammed b. Ka‘b el-Kurazî md. DİA, İstanbul: 2005
• Mevlânâ Muhammed Celâleddin-i Rûmî, Mesnevî-i mânevî, (hzr: Nizâmüddin Nûrî), İntişârât-ı Kitâb-ı Âbân, 5. Baskı, Tahran: 1386
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf, Feyzü’l-kadîr şerhu’l-câmii’s-sağîr fî ehâdisi’l-Beşîri’n-Nezîr, Dârü’l-Fikr, Beyrut: 2010
• Mübârekfurî, Ebû’l-‘Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrahîm, Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî, (hzr. Yûsuf el-Hâc Ahmed), Dârü’l-Menhel, Dimaşk: 2011
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, Sünenü'n-Nesâî bi-şerhi’l-Hâfız Celaleddin Suyutî ve Hâşiyeti’l-İmâm es-Sindî, (hzr: Komisyon), Dârü’l-Mârife, Beyrut: 2008
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref, Şerhu Sahîhi Müslim, (hzr: Hânî el-Hâc-İmâd Zekî el-Bârûdî), el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, Kahire: trhz.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn Yahyâ b. Habeş b. Emîrek, Pertevnâme, (Mecmûa-i âsâr-i Fârisî-yi Şeyh-i İşrâk içerisinde, hzr: Seyyid Hüseyin Nasr), Pejuheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mutâleât-ı Ferhengî, Tahran: 1373
• Sühreverdî, Şihâbüddîn Yahyâ b. Habeş b. Emîrek, Elvâh-ı imâdiyye, (Mecmûa-i âsâr-i Fârisî-yi Şeyh-i İşrâk içerisinde, hzr: Seyyid Hüseyin Nasr), Pejuheşgâh-i Ulûm-i İnsânî ve Mutâleât-ı Ferhengî, Tahran: 1373
• Taberânî, Hâfız Ebi’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed, Mu‘cemü’l-kebîr, (hzr: Hamdî Abdülmecîd es-Selefî), Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut: 1985
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Dârü’l-Mârife, Beyrût: 1972
• Tahralı, Mustafa, Kur’ân ve Tasavvuf: Kur’ân-ı Kerîm’i Anlamada Tasavvufun Katkısı Neler Olabilir, (İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Kur’ân ve Tefsîr Araştırmaları-I Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 32 Tebliğler Kitabı içerisinde), Ensar Neşriyat, İstanbul: 2000
• Yavuz, Yusuf Şevki, Halku’l-Kur’ân md. DİA, İstanbul: 1997