Possible Factors That Lead the Mu‘zila School to Rhetoric

Year 2021, Issue: 17, 72 - 92, 25.06.2021

Eyüp Sevinç Ousama Ekhtiar

https://doi.org/10.34085/buifd.891063

Abstract

The Mu‘tazila school has made a great effort to respond to the criticism of Islam and Muslims in the fields of belief and intellectualism, who are devoted to different beliefs and thought systems as a result of the conquest movement. They tried to refute the arguments put forward by the people in question in the light of rational and transmitted evidence. In addition to many scientific disciplines in this area, they benefited from technical knowledge as well as rhetoric. In addition, in their discussions with the aforementioned people, they gave importance to the strength of the evidence as well as to the strong oratory. They aimed to influence their interlocutors by using rhetoric effectively. In addition to this, the fact that some theologians who are members of the Mu‘tazila school have been and have thought about how a speech should be made caused them to be interested in rhetoric. There are some other factors that lead the Mu‘tazila school to be interested in rhetoric. In this study, the possible factors that provide the interaction between Mu‘tazila and rhetoric will be discussed.

Keywords

Mu‘tazila School,, Bayân,, Rhetoric,, Jadal,, Disputation

Mu’tezile Ekolünü Belâgata Sevk Eden Muhtemel Faktörler

Abstract

Mu‘tezile ekolü, İslâmî fetih hareketi ile birlikte karşılaşılan farklı din ve kültürlere mensup insanların, itikâdî ve fikrî alanlarda İslam ve Müslümanlara yönelttikleri eleştirilere cevap verebilmek amacıyla büyük bir gayretin içerisine girmiştir. Bu bağlamda mu‘tezilî âlimler, naklî ve aklî deliller ışığında söz konusu insanların ortaya attıkları argümanları çürütmeye çalışmışlardır. Bu alanda birçok ilmi disiplinden yardım almaları yanında belâgattan da istifade etmişlerdir. Özellikle de ayetlerin yorumlanması hususunda Arap dilinden istifade ettikleri gibi belâgattan da yararlanmışlardır. Ayrıca söz konusu insanlarla yaptıkları cedel ve münâzalarda delillerin güçlü olmasına ehemmiyet verdikleri gibi hitabetin de kuvvetli olmasına önem vermişlerdir. Aynı zamanda beyân’ı etkili kullanarak muhataplarını etkilemeyi hedeflemişlerdir. Buna ilaveten Mu‘tezile ekolüne mensup bazı kelamcıların edip olmaları, bir hitabın nasıl olması gerektiği üzerine bir düşüncenin içerisine girmeleri onların ayrıyeten belâgat ile ilgilenmelerine vesile olmuştur. Mu‘tezile ekolünü, belâgat ile ilgilenmeye iten diğer bazı faktörler de bulunmaktadır. Bu çalışmada Mu’tezile ekolünün belâgat ile ilgilenmesine vesile olabilecek muhtemel faktörlerin neler olabileceği konusu ele alınmaya çalışılacaktır.

Keywords

Mu’tezile ekolü,, Beyân,, Belâgat,, Cedel,, Münâzara

References

• Abdulcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetu Vehbe, 3. Basım, 1996/1426.
• Abdulcebbâr vd., Kâdî. Fadlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile. thk. Fuad Seyyid. Beyrut: Ma‘hadu’l-Almânî li Ebhâsi’ş-Şarkiyye-Dâru’l-Fârâbî, 2017/1439. Atîk, Abdulaziz. Fî târîhi’l-belâgati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, ts.
• Bolelli, Nusrettin. Belâgat: (Beyân-Me‘ânî-Bedîʿ İlimleri). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 8. Basım. Câbirî, Muhammed Âbid el-. Arap Aklının Yapısı. çev. Burhan Köroğlu vd.,. İstanbul: Mana Yayınları, 2020.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Muvaffak Şihâbuddîn. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kutubu’l-’İlmiyye, 3. Basım, 2009. Carullah, Zühdi. el-Mu‘tezile. Beyrut: el-Ehliye li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1974.
• Cevziyye, İbn Kayyim el-. Kur’an ve Sünnette Tartışma Yöntemi ve Adabı. çev. Abdullah Tunçer. İstanbul: Polen Yayınları, 2007.
• Cürcânî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf el-. et-Ta‘rîfât. thk. Nusreddîn Tûnusî. Kahire: Şeriketu’l-Kuds li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2007.
• Çubukçu, İbrahim Agâh. “Mutezile ve Akıl Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/ (1964).
• Çuhadar, Mustafa. “Sümâme b. Eşres”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Dayf, Dayf. el-Belâgatu Tatavvurun ve Târihun. Kahire: Dâru’l-Maârif, 13. Basım, 2011.
• Dayf, Şevkî. Tarîhu edebil-’Arabî el-Asru’l-Abbâsiyyu’l-evvel. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1966.
• Demirci, Mustafa. “Mu‘tezilenin İslam Medeniyetine Katkıları-Cedel-Tercüme ve Tabiî Bilimlerdeki Rölü-”. Marife Bilimsel Birkim 3/3 (31 Aralık 2003).
• Ebû Zehra, Muhammed. İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2014.
• Ebû Zehra, Muhammed. Târîhu Mezâhibi’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Ebû Zehra, Muhammed. Târihu’l-cedel. Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1934.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Tefsirde Akılcı Eğilim. çev. Numan Konaklı - Nihat Uzun. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
• Emin, Ahmed. Duha’l-İslam. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2008.
• Emin, Ahmed. Fecru’l-İslam. Lübnan: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2009.
• Erkol, Ahmet. “Nassın Anlaşılmasında Te’vil ve Müteşabih Sorunu”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2006).
• Gutas, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Güneş, Kamil. “Mu’tezili Düşüncede Aklın Nakilden Önce Gelmesi Meselesi Üzerine (Kâdî Abdulcebbâr Örneği)”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 1/1 (2004).
• Ğurre, Muhammed Heysem. el-Belâgatu ‘inde’l-Mu‘tezile. Abû Dabî: Abû Dabî li’s-Sekâfeti ve’t-Turâs, 2007/1428.
• Hamevî, Yâkut el-. Mu’cemu’l-udebâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Hasan, Hasan İbrahim. İslam Tarihi. çev. İsmail Yiğit - Sadrettin Gümüş. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 3. Basım, 1991.
• Işık, Kemal. Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmi Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
• İbnu’l-Murtazâ, el-Mehdî-Lidînillah Ahmed b. Yahyâ. Mu‘tezile’nin Biyografik Tarihi (el-Munye ve’l-emel). İstanbul: Endülüs, 2018.
• İsfehânî, Râgıb el-. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. Mekke: Mektebetu Nezâr Mustafa el-Bâz, 2009.
• Kassâb, Velîd. et-Turâsu’n-nakdiyyu ve’l-belâğiyyu li’l-Mu‘tezile hattâ nihâyet’l-karni’s-sâdisi’l-hicriyyi. Doha: Dâru’s-Sekâfe, 1975.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2015.
• Manzûr, Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem b. Lisânu’l-‘Arap. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Mes‘ûdî, Alî b. Hüseyn el-. Murûcu’z-zeheb. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, 2007/1428.
• Muberred, Ebû Abbas Muhammed b. Yezîd el-. el-Kâmil. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Mektebetu’l-’Asriyye, 2010/1431.
• Neşşâr, Ali Sami-en. İslam’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. çev. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Özler, Mevlüt. “Kelam Tarihi”. Kelam (el-Kitabı). ed. Şaban Ali Düzgün. Ankara: Grafiker Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Rebî‘î, Fâlih er-. Târihu’l-mu’tezile fikruhum ve akâiduhum. Kahire: Dâru’s-Sekâfe li’n-Neşr, 2001.
• Şehristânî, Muḥammed b. Abdulkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. çev. Mustafa Öz - Mehmet Dalkılıç. İstanbul: Litera Yayıncılık, 4. Basım. 2017. Ülgen, Emrullah. Kur’ân’ın Yorumlanmasında İ‘râbın Rölü. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
• Yusuf Şevki, Yavuz. “Cedel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 7. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zâyed, Ali ‘Aşrî. el-Belâgatu’l-‘Arabiyye. Kahire: Mektebetu’ş-Şebâb, 1982.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhir ve’l-‘alâm. ed. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• Zeydân, Corcî. İslam Uygarlıkları Tarihi. çev. Nejdet Gök. 2 Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, 2012.
• Zeydân, Corcî. Târîhu Âdâbi’l-lugati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Zeyyât, Hasan Ahmed. Târîhu edebi’l-‘Arabî. Abû Dabî: Mektebetu’s-Safâ’, 2. Basım, 2010/1431.