Nahiv İlminin Teşekkülüne Genel Bir Bakış

Yıl 2022, Sayı: 20, 195 - 216, 25.12.2022

Eyüp Sevinç

https://doi.org/10.34085/buifd.1159392

Öz

Fetih hareketleri neticesinde Müslüman toplumların farklı milletlere mensup kimselerle bir araya gelmeleri, onların dilleri üzerinde bir takım olumsuz sonuçların ortaya çıkmasına sebep oldu. Bu bağlamda günlük konuşma dilinde yanlış telaffuzlar ve Kur’ân-ı Kerîm’in tilaveti konusunda da bazı hatalı okumalar meydana geldi. Bunun üzerine İslam âlimleri, ana konusu yanlış telaffuz ve hatalı okumaları önlemek amacıyla nahiv ilminin kaide ve kurallarını oluşturmak için bir çalışma içerisine girmişlerdir. Nahiv ilminin kurallarının oluşturulması belli dönemler çerçevesinde oluşmuştur. Dolayısıyla bu çalışmada nahiv ilminin mezkûr dönemlerde nasıl bir ilerleme kaydettiği problemi üzerinde durulacaktır. Nahiv ilmini, ilk kimin koyduğu konusunda faklı rivayetler bulunmasından dolayı bu konuyla ilgili farklı âlimlerin isimleri zikredilmiştir. Nahiv ilmi başlangıç yani ilk ortaya çıkmaya başladığı dönemde bağımsız olarak değil ancak diğer İslami ilimlerle birlikte ele alınmıştır. Aynı zamanda nahvin kaide ve kuralları yazılı olmaktan ziyade hafızalarda varlığını korumuştur. Ancak tesis ve olgunluk dönemlerinde nahiv ilmi hem yavaş yavaş ilmi bağımsızlığını elde etmeye başlamış hem de kaide ve kuralları yazılı hale getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fetih hareketleri, Mevâli, Selîka, Lahn, Nahiv İlmi

Kaynakça

• Bakırcı, Selami - Demirayak, Kenan. Arap Dili Gramer Tarihi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2019.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdusselam Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 7. Basım, 1988.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-. Kitâbu’l-Hayevân. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 2011.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-. Kitâbu’l-heyevân. thk. Abdusselam Harun. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd el-. es-Sihâh tâcu’l-luğa ve sihâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafur Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cumahî, İbn Sellâm el-. Tabakâtu fuhûli’ş-şu‘arâ’. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, 1974.
• Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 7. Basım, 1968.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-. ‘Uyûnu’l-ahbâr. thk. Yusuf Tavîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 4. Basım, 2009.
• Efendioğlu, Mehmet. “Süheyb b. Sinân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Efgânî, Saîd el-. Min Târihi’n-nahv. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Emîn, Ahmed. Duha’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 2008.
• Emîn, Ahmed. Fecru’l-İslâm. Lübnan: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2009.
• Enbâri, Kemâleddîn el-. Nuzhetu’l-elibbâ’. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, 2003.
• Hallikân, Ahmed b. Muhammed b. ibrahim b. Ebî Bekr b. Vefeyâtu’l-‘ayân. ed. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sâder, 1968.
• Hamevî, Yâkut el-. Mu‘cemu’l-udebâ’. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Hulvânî, Muhammed Hayr el-. el-Mufassal fî târîhi’n-nahvi’l-‘Arabî. Beyrut: Muessestu’r-Risâle, 1979.
• Kandemir, M. Yaşar. “Şa‘bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kıftî, Cemâleddîn Ebi’l-Hasan Alî b. Yusuf el-. İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, 2004.
• Lugavî, Ebû Tayyib el-. Merâtibu’n-nahviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Mektebetu’l-‘Asriyye, 2009.
• Manzûr, Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem b. Lisânu’l-‘Arap. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Manzûr, Cemâleddîn Muhammed b. Mükerrem b. Muhtasar Târîhu Dımaşk li İbni Asâkir. thk. Rûhiyye en-Nehhâs vd.,. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Mekârim, Ali Ebû. Medhal ilâ târîhi’n-nahvi’l-‘Arabî. Kahire: Dâru Ğarîb, 2008.
• Meylânî, Muhammed b. Abdurrahman el-. Şerhu’l-Muğnî. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2012.
• Mükrim, Adul‘âl Salim. Halkatu’l-mefkûd fî târihi’n-nahvi’l-‘Arabî. Beyrut: Muessestu’r-Risale, 2. Basım, 1993.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref b. Murî en-. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-lugât. Kahire: İdâretu’t-Tibâ‘âti’l-Munîriyye, ts.
• Öz, Mustafa. Anahatlarıyla İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Râfi‘î, Mustafa Sâdık er-. Târîhu âdâbil’-‘Arab. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 2012.
• Sa‘d, Ebî Abdillâh Muhammed b. et-Tabakâtu’l-kubrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2001.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2009.
• Sîrâfî, Ebû Saîd es-. Ahbâru’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn. thk. Taha Muhammed ez-Zîni - Abdulmun‘im el-Hafâcî. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-İktirâh fî usûli’n-Nahv. Beyrut: Muessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 2013.
• Tantâvî, Muhammed. Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 8. Basım, 1995.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. İshâk en-Nihâvendî ez-. el-Îdâh fî ‘ileli’n-nahv. thk. Mazin el-Mübarek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nubelâ’. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Tabakâtu’l-Kurrâ’. thk. Ahmed Hân. Riyad: Merkezu Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâtil-İslâmiyye, 1997.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer ez-. Esâsu’l-belâga. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-’İlmiyye, 2. Basım, 2010.
• Zeydân, Corcî. Târîhu Âdâbi’l-lugati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Zübeydî, Ebû Bekir ez-. Tabakâtun’n-nahviyyîn ve’l-luğaviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 3. Basım, 1973.